და იგი დაწერს ლაზათიანად და ლაკონურად: “მე ვარ გურამ საღარაძე!”

(ეს ნარკვევი გამოქვეყნდა ბატონ გურამის სიცოცხლეში, გამოცემა “სახე(ლ)ები 2006”-ში)

რეზო შატაკიშვილი

“მე რასაც ვაკეთებ, ლაზათიანად ვაკეთებ” – ამას, აგერ უკვე ოცდაათ წელიწადზე მეტია რაც გურამ საღარაძის ეფრეიტიორი გვეუბნება “კავკასიურ ცარცის წრეში”… ეფრეიტორი რას და რამდენად ლაზათიანად აკეთებდა, სხვა საქმეა, მაგრამ თავად გურამ საღარაძე რასაც აკეთებს, მართლაც ლაზათიანად აკეთებს…

დიდი შალვა ამირეჯიბი ვალერიან გუნიაზე წერდა, არ მახსოვს პირველად როდის გავიგონე ან ვნახე მისი სახელი – თეატრში, წიგნში, აფიშაზე თუ გაზეთში, ამხანაგთა ნაამბობში – როცა ბავშვი ვიყავ, თუ ყური მოვკარ მოზრდილების ლაპარაკს, არაფრის თქმა არ შემიძლიან –ო.

მეც არ ვიცი, სად ვნახე ან გავიგონე გურამ საღარაძის სახელი პირველად: აფიშაზე, გაზეთში, სცენაზე თუ ტელევიზიით, ალბათ უფრო ტელევიზიით, ქართული პოეზიის ნიაღვრით რომ გვლეკავდა ეთერიდან…

კინომ, პოპულარობის მოხვეჭის ამ დიდმა ინდუსტრიამ თითქმის მის გარეშე ჩაიგრიხინა, მაგრამ მას არასოდეს აკლდა პოპულარობა. იგი იყო და არის ვარსკვლავი.

გურამ საღარაძე “სამსახოვანია” “კავკასიურ ცარცის წრეში” – სამ პერსონაჟს ანსახიერებს – ეფრეიტორს, ბერს, თავად ყაზბეგს…

და გურამ საღარაძე “სამსახოვანია” შემოქმედებით ასპარეზზე:

გურამ საღარაძე – არტისტი, მხატვრული კითხვის დიდოსტატი, პედაგოგი…

სამი განსხვავებული ასპარეზი და სამივეგან ლაზათიანად ნაკეთები საქმე.

მხატვრული კითხვისთვის მხოლოდ მას აქვს მინიჭებული უმაღლესი ეროვნული ჯილდო – რუსთაველის პრემია, მან თავსი სკოლა შექმნა მხატვრულ კითხვაში.

მისი დამსახურებაა, მხატვრული კითხვა დამოუკიდებელ ჟანრად რომ დამკვიდრდა საქართველოში. ის ანსამბულრი თეატრის აქტიორიცაა და მხატვრული სიტყვის დამოუკიდებელი ოსტატიც, რომელიც უშუალოდ გამოხატავს თავის იდეალებს, ყოველთვის გვეუბნება თავის სათქმელს რუსთაველის, გალაკტიონის, ვაჟას, ბარათაშვილის პოეზიით. თავის მძლავრ ხმას და პოეზიას აყოლებს თავის გულისთქმას, თავის სათქმელს.

აკი ამბობს კიდეც: “რასაც არ უნდა კითხულობდე, ლექსი იქნება ეს თუ პროზა, აუცილებელია მსმენელამდე მიიტანო აზრი, ძარღვი ნაწარმოებისა, შენი დამოკიდებულება უნდა გქონდეს იმ მოვლენისადმი, რასაც ავტორი გთავაზობს და შენი, საკუთარიც შეგქონდეს ნაწარმოებში. შენი სათქმელი თქვა. ეს არ ნიშნავს რაიმე გაუსწორო ან რუსთაველს, ან გალაკტიონს (ღმერთმა დაგვიფაროს), მაგრამ შენი რუსთაველი, შენი გალაკტიონი, გნებავთ ბარათაშვილი, ვაჟა უნდა გყავდეს და მსმენელსაც ასეთი შეაყვარო…”

ამ მიზანს უსახავს ის საკუათარ თავს და აღწევს კიდეც, გადამდებია მისი განწყობა და ყრუს მეტი ვინ დაიკვეხნის რომ საღარაძეს არ დაუტყვევებია ის და თავს არ მოუხვევია თავსი გალაკტინი, ვაჟა თუ ბარათაშვილი?…

სცენა მიხეილ თუმანიშვილის სპექტაკლიდან “ესპანელი მღვდელი”. დონ ხაიმე – გურამ საღარაძე

სცენა სპექტაკლიდან “ნიკოლოზ ბარათაშვილი”.

2006 წელს მას სასცენო მოღვაწეობის 55 წელი შეუსრულდა. რუსთაველის თეატრის სცენაზე 1951 წელს დადგა, როგორც კი დაამტავრა თეატრალური ინსტიტუტი. ინსტიტუტის დამთავრებისთანავე დარჩა ინსტიტუტში მხატვრული მეტყველების პედაგოგად. მოქმედ მსახიობთაგან მხოლოდ მას ჰქონდა პროფესორის წოდება. (წარსულში პროფესორის წოდებას ატარებდნენ მხოლოდ აკაკი ხორავა და აკაკი ვასაძე)….

და აი, პედაგოგიური მოღვაწეობის 55 წლისთავზე, 2006 წელს თეატრალურ ინსტიტუტში ატესტაციისას, გურამ საღარაძეს, ისევე როგორც ყველა პროფესორ-მასწავლებელს, ბიოგრაფიის დაწერას მოსთხოვენ.

და იგი დაწერს ლაზათიანად და ლაკონურად: “მე ვარ გურამ საღარაძე!”

იმდენად მომხიბლავს თეატრალურ წრეებში ლეგენდად ფეხადგმული ეს ამბავი, რომ არც კი გადავამოწმებ. თუ ვინმემ შეთხზა, შეარგოს…

იგი არის გურამ საღარაძე და ამით მართლაც ყველაფერია ნათქვამი.

მისი განვლილი შექმოქმედებითი და ცხოვრებისეული გზა კი მაინც გიბიძგებს, კიდევ ერთხელ გადაავლო თვალი…

დაიბადა თბილისში 1929 წლის 12 იანვარს, ცნობილი მსახიობის – გიორგი საღარაძის ვაჟად. გიორგი საღარაძეს 2006 წელს დაბადებიდან 100 წელი შეუსრულდა. იგი სანდრო ახმეტელის დროიდან მოღვაწეობდა რუსთაველის თეატრში და სხვათაგან განსხვავებით, უმწიკვლოდ გამოვიდა იმ ურთულეს პერიპეტიებიდან. ქვა არ უსვრია მისთვის, ვის მზესაც ფიცულობდა. ამიტომაც იტყვის მანანა ახმეტელი, გურამ საღარაძე ამჟამად, ვგონებ ერთადერთი ხელოვანია, ვისაც პირდაპირი, მემკვიდრეობითი კავშირი აქვს ახმეტელის თეატრთანო.

“დღეს, შესაძლოა ბევრმა არც იცის, რომ სწორედ ახმეტელის რეფორმატორული აზროვნების ატმოსფეროში იწრთობოდა ახალგაზრდა მსახიობი გიორგი საღარაძე, სიცოცხლის ბოლომდე რომ უერთგულა თავის დიდ მასწავლებელს, მის პრინციპებსა და იდეალებს…. თუ გავყევებით მამაშვილური ურთიერთობის ლოგიკას, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ რომ გურამ საღარაძე ჯერ კიდევ ოჯახური ცხოვრების წიაღში ეზიარა ახმეტელის ეროვნული, ნოვატორული, მაღალზნეობრივი ხელოვნების ტრადიციებს” – მანანა ახმეტელი.

სცენა მიხეილ თუმანიშვილის სპექტაკლიდან “როცა ასეთი სიყვარულია”.

გურამ საღარაძის ბავშვობა ურთულეს ისტორიულ ქარტეხილებს დაემთხვა, ჯერ ავბედითი 37 წელი, ქვეყანაში გამეფებული აუტანელი გაუტანლობა, შემდეგ ომი, გაჭირვება, ურთიერთგატანა… და ორი ნათელი წერტილი “მამის სამსახური” – თეატრი და პიონერთა სასახლე – მხატვრული კითხვის წრე. დღესაც უკვირს იმ გამბედაობის მაშინ სცენაზე რომ გამოჰყავდა და ლექსს აკითხებდა…

ლექსები ერთ თავგადასავალშიც (უფრო შარში) გახვევს ჭაბუკ გურამ საღარაძეს. მის ძმაკაცს გოგო შეუყვარდება. მორიდებულია და თქმას ვერ გაუბედავს. დახმარებას “ტარაკანას” სთხოვს (ასე ეძახდნენ გურამ საღარაძეს ბავშვობაში. რამაზ ჩხიკვაძე “ჩინელსაც” ეძახდა თვალის ჭრილის გამო), გურამიც მის მაგივრად შეეცდება სიყვარულის ახსნას, გაზაფხულის ერთ მშვენიერ დღეს სეირნობიასას შეაპარებს სათქმელს, ლექსებსაც წაუკითხავს, მაგრამ იმ გოგოს გურამი შეუყვარდება თავდავიწყებით…

სცენა რობერტ სტურუას სპექტაკლიდან “სეილემის პროცესი”. ჰეილი – გურამ საღარაძე.

გამოხდება ხანი, გურამი ინსტიტუტში ჩააბარებს, მალიკო მრევლიშვილის ხელმძღვანელობით მხატვრული მეტყველების ხელოვნებას დაეუფლება. ინსტიტუტშივე ისე წაიკითხავს ლერმონტოვის “დემონს” რომ გავა ნახევარ საუკუნეზე მეტი და მის წაკითხულ `დემონს~ ვერ დაივიწყებენ… ვერც მის ნათამაშებ რაკიტინს მიხეილ თუმანიშვილის მიერ ინსტიტუტში დადგმულ ტურგენების პიესიდან “ერთი თვე სოფლად”…

პოეზიით თვით-თრობა და სხვათა-თრობა შემდეგშიც გაგრძელდება (და დღესაც გრძელდება), გურამ საღარაძე თავის ევას ჰპოვებს – თავისზე ათი წლით უმცროს ტანია ფუხბინდერს. მათ ერთმანეთი შეუყვარდებათ, შეყვარებული ტანია კი ხშირად დაურეკავს გურამს და ლექსების წაკითხვას მოსთხოვს.

“ბევრჯერ წავუკითხე, მაგრამ მერე “ჭკუა ვსწავლე” და მაგნიტოფონზე ჩაწერილს “ვუკითხავდი”. რა თქმა უნდა ხვდებოდა, მაგრამ საოცარია, არასოდეს უთქვამს რომ ვცრუობდი…” (გურამ საღარაძე).

ისინი შეუღლდებიან, 28 წელი იცხოვრებენ ერთად და… ტანია ფუხბინდერი გარდაიცვლება… გურამ საღარაძე ყველაფერს ისე დატოვებს სახლში როგორც ქალბატონ ტანიას სიცოცხლეში იყო…

ადამიანი და მისი ხასიათი, ნიჭიერება ხშირად ელემენტარული ნიუანსიდან ჩანს.

ერთ მშვენიერ დღეს გურამ საღარაძე, ძმაკაცებთან ერთად კალთამადლიან მანდილოსნებთან ერთად პიკნიკს გადაწვეტს. დაქოქავს მანქნას, საბარგულში ნოხსაც ჩადებს… სალონში ძმაკაცებს და მანდილოსნებს ჩასვამს და ქალაქგარეთ ჰერ-ჰერი… იქ მისულებს სიურპრიზი ელით: გურამ საღარაძე საბარგულს ახდის და… იქიდან ტანია ფუხბინდერი ამოვა… ამ ისტორიის გაგრძელება ისე წარმოიდგინეთ და ისე დაასრულეთ, როგორც გენებოთ…

სცენა რობერტ სტურუას სპექტაკლიდან “შობის მეთორმეტე ღამე”. სერ ტობი – გურამ საღარაძე.

ჩემს თაობამდე, ლეგენდებად მოაღწევს მის მიერ განსახიერებული ბევრი როლი, თუნდაც მილან სტიბორი თუმანიშვილის სპექტაკლში “როცა ასეთი სიყვარულია”. სპექტაკლში, რომელშიც მთელი ძალით ბრწყინავდნენ მედეა ჩახავა, გურამ საღარაძე, სერგო ზაქარიაძე, რამაზ ჩხიკვაძე…  გურამ საღარაძე იყო ერთი შვიდთაგანი თუმანიშვილის ცნობილ “შვიდკაცაში”, ვისზე დაყრდნობითაც მოახდინა თუმანიშვილმა რევოლუცია რუსთაველის თეატრში.

გურამ საღარაძე იმ იშვიათ გამონაკლის დიდოსტატთა რიგს განეკუთვნება, რომლის შემოქმედებასთან ზიარება კვლავაც რომ შეიძლება, (ღმერთმა ქნას დიდი ძალა მისცეს ბატონ გურამს და დიდხანს გაგრძელდეს ასე), შეგიძლია ნახო მისი სამი განსხვავებული პერსონაჟი “კავკასიურში” – თავადი ყაზბეგი, ეფრეიტორი, ბერი… ლოთი ბრძენი სერ ტობი “შობის მეთორმეტე ღამეში”…

შეგვიძლია ვისმინოთ მისი წაკითხული პოეზია და იმედი გვაქვს კვლავაც არაერთხელ მოვისმენთ მის წაკითხულ პოეზიასაც და კვლავაც არაერთ როლში ვიხილავთ მას.