შალვა გაწერელია. ის არ იყო რეჟისორი, არც უბრალოდ დიდი რეჟისორი. ის იყო ქართული თეატრის ქურუმი. მე ბედნიერი ვარ, რომ ვიყავი მისი სტუდენტი.
მოკვდებოდი და ვერ გაიგებდი, რას ფიქრობდა ნანახ სპექტაკლზე, არც იყო გასაკვირი, იგი მიიჩნევდა – ჩვენ ვამბობთ რომ დავმალოთ… ის ოსტატურად მალავდა იმას, რასაც ფიქრობდა, მაგრამ მაინც იყო ორი რამ, რაც მას დაუნდობლად გასცემდა – რეპეტიციისას თუ სპექტაკლისას, როცა რაიმე მოსწონდა – თვალები უბრწყინდებოდა, თმა ყალყზე დგებოდა…
რა სიმწარე არ აგემა ცხოვრებამ, მაგრამ ვერ წაართვა უნარი – სიხარულის. უნარი, გახარებოდა როგორც უხარიათ მხოლოდ ბავშვებს!
ინტერვიუ 2011 წლის მიწურულს ჩავწერე – „სახელებისთვის“ – ბატონ შალვას 80 წლის იუბილის აღსანიშნავად, მაგრამ ვიდრე „სახელები-2011“ გამოვიდოდა, საქართველომ დაკარგა დიდი სახელი – შალვა გაწერელია… ეს ინტერვიუ დაღდასმულია გაუგონარი გულწრფელობით. მან ღიად თქვა ის, რაზეც არავინ საუბრობს და ყველამ იცის! მას აღიარებდნენ, მაგრამ არ იღებდნენ…
შალვა გაწერელია: „ გულწრფელად გეტყვი, თეატრალურმა წრემ არ მიმიღო… არ გიღებენ, იმიტომ რომ თავიანთი წრეში, რომელიც მათ შექმნეს, აღარ უნდათ არავინ. უბრალოდ „ავიწყდებით“. კი ქმნი, მაგრამ ავიწყდებით… მახსოვს, დაასახელეს ახალგაზრდა რეჟისორები… მე არ მახსენეს. არადა, უკვე მნიშვნელოვანი სპექტაკლები მქონდა დადგმული. გამორჩი რა მოხდაო… მოსკოვში გამოვიდნენ მოხსნებით, ჩვენთან თეატრები შეიქმნაო და მოაზრდმაყურებელთა თეატრი არ ახსენეს, არადა, მოზარდმაყურებელთა თეატრი ზენიტშია -„ქამუშაძეც“ დადგმულია, „რღვევაც“, „ჩვენებურებიც“, „ირინეს ბედნიერებაც“. დადგმულია და აღიარებულია შედევრად და თეატრი გამორჩათ. მერე იმ მომხსენებელმა თავი იმართლა დრო არ მქონდა მაგდენიო… მაგრამ ახსენებს ისეთებს, რომელიც მისიანია… თავისი „ლუბიმჩიკები“ ჰყავთ და შენთვის არ სცალიათ. „კარგი ბიჭი ხარ, მაგრამ მოიცა ერთი წუთი“ – მე ამას ვგრძნობდი სულ….“
პროლოგის მაგიერ
შალვა გაწერელია: „ ჩემს ცხოვრებაში იყო სამი პერიოდი: როდესაც მე „მონტიორი“ ვიყავი, მეორე პერიოდი როცა მოზარდმაყურებელთა თეატრში ვმუშაობდი. რა თქმა უნდა ცოტას აჭარბებენ, ახლა წავიკითხე მერაბ გეგიას წერილი, გაწერელიას ეპოქაო, ეპოქა, რა თქმა უნდა არ ყოფილა, მაგრამ რაღაც გარკვეული პერიოდი ამ თეატრის აღორძინება იყო, კურდღელისა და სტაფილოს თეატრი გახდა უფრო საინტერესო თეატრი ბავშვისთვისაც და დიდისთვისაც. მესამე პერიოდია ინსტიტუტში ჩემი პედაგოგიური მოღვაწეობა. ამ სამ პერიოდს განვიხილავ ყოველთვის და დანარჩენი, ჩემი ცხოვრების სხვა დეტალები, რაღაც უმნიშვნელო მგონია და არც თუ საინტერესო“.
ბავშვობა, „მონტიორობა“…
ბავშვობიდან ბევრ ვერაფერს იხსენებდა სასიხარულოს, მაგრამ იხსენებდა ბევრ სიკეთეს და ბევრ კეთილ ადამიანს… შალვას მამა ლადო გაწერელია ერთ-ერთი იუნკერთაგანი იყო, „კარაბინის გახეთქვამდე“ ებრძოდა ტაბახმელასთან წითელ არმიას. დამარცხების შემდეგ გაქცევაც სცადა საქართველოდან, მაგრამ ვერ მოახერხა და მესხეთს შეაფარა თავი. მისი ერთი ძმა უკვე საფრანგეთში ცხოვრობდა, მეორე ძმა 1924 წელს დაუხვრიტეს. ლადო გაწერელია პოლიტიკურად არასაიმედო ელემენტად შერაცხეს. ყოველ 7 ნოემბერს და 1 მაისს თავისი ფეხით მიდიოდა ჩეკაში და ციხეში ატარებდა საბჭოთა „დღესასწაულებს“. 1938 წელს დააპატიმრეს. შალვა მხოლოდ 7 წლის იყო… 25 წლის იყო მამა ციხიდან რომ გამოვიდა.
„ხან პოლიტიკურ ბრალდებებს უყენებდნენ, ხან ეკონომიკურ დივერსიაში ადანაშაულებდნენ, უგრძელებდნენ სასჯელს, დახვრეტაც ჰქონდა მისჯილი, შემდეგ შეუცვალეს… რა გითხრათ, ვის რაში დებდნენ ბრალს? უნდოდათ და იჭერდნენ… იმიტომ რომ ეგონათ რომ ამათ არ უნდოდათ ეს მთავრობა. არა, კი არ ეგონათ, მართლაც ასე იყო, მართლა არ უნდოდათ ის საბჭოთა მთავრობა და შანსი მიეცემოდათ თუ არა, მიუტრიალდებოდნენნ და გაანადგურებდნენ“.
ბავშვობა – მძიმე და რთული. გაჭირვება – უკიდურესი. ყოველ ღამ, ძილის წინ დედის გადაწერილი პირჯვარი და ვედრება – ღმერთო მოხედე ჩემ შვილებს და „ამათ“ ბოლოს მოღებას მომასწარი. დედა ვერ მოესწრება „იმათ“ ბოლოს მოღებას…
პატარა შალვას არავინ ეტყვის ყელსახვევი არ გაიკეთოო, მაგრამ ის მაინც არ გაიკეთებს. შინაგანი პროტესტი იმთავითვე იქნება მასში. „მე ვითვლებოდი დამნაშავის ოჯახის შვილად“ – იტყვის მშრალად, მაგრამ ტკივილისგან, სიმწრისგან სახე აელეწება როგორც კი გაახსენდება, როგორ გახადეს პალტო, მხოლოდ იმიტომ რომ „დამნაშავის“ შვილი იყო. „ერთი ხანობა ამერიკელებმა ჰუმანიტარული დახმარება შემოიტანეს, სკოლებში გაჭირვებულებს ტანსაცმელს ურიგებდნენ. მეც მომცეს პალტო, ყველას უხაროდა, სახლშიც, ეზოშიც რომ მე პალტო მეცვა. მეორე დღეს მივედი სკოლაში და გამხადეს, შეცდომით მოგეცითო, პატიმრების შვილებზე არ ვრცელდებაო…“
სასცენო ნათლობა სკოლაში შედგება – ჯაშუშის შვილს ასახიერებდა, შვილს, რომელსაც უნდა მოეკლა ჯაშუში მამა. „რეპეტიციები მიდიოდა პირდაპირ ბისზე, ისეთი წარმატებით „ვკლავდი“ მამას, მაგრამ სპექტაკლზე… ავიღე პისტოლეტი და უცებ ვიყვირე, ვერ მოვკლავ მამას მეთქი, პისტოლეტი ტირილით დავახეთქე და გავიქეცი. ჩაიშალა სპექტაკლი. ატყდა ერთი ამბავი, მაგრამ არ დამსაჯეს, რაღაც შენიშვნები იქნებოდა, მაგრამ ჩაფარცხეს, ჩათვალეს რომ ამას პოლიტიკური კი არა, ფსიქოლოგიური მიზეზი ჰქონდა. ცხადია ასეც იყო, მაგრამ საერთოდ ვგრძნობდი, რომ ვიღაცა რაღაცას მაიძულებდა რომ მეკეთებინა.“
შალვას კიდევ ერთხელ დაადანაშაულებენ სპექტაკლის ჩაშლაში, ამჯერად 13 წლის თემიკო ჩირგაძე. 1941 წლის ივნის დგას, ეზოში სპექტაკლს ამზადებენ. სცენის გასაკეთებლად ტახტები დასჭირდებათ, 10 წლის შალვა თავს გამოიდებს, მე მოვიტანო, ბებიის იერიშებსაც მოიგერიებს, ტახტს წაიღებს და ამ ტახტით მოხვდება „სასტავში“. გაკეთდება სცენა, საღამოს სპექტაკლია, მაგრამ გავარდება ხმა „ომი დაიწყო“. სპექტაკლის ორგანიზატორები ბავშვებს ტახტებს უკან გაატანენ, სპექტაკლი აღარ იქნებაო, მაგრამ გამოჩნდება ერთი პერსონაჟი, რომელიც იხსნის არა სამყაროს, არამედ სპექტაკლს.
„ჩვენ ეზოში პროკურორი ცხოვრობდა და იმან თქვა, სპექტაკლის ჩაშლა ცუდად ჩაითვლება, იფიქრებენ შევშინდით და მოდით ჩემს შუშაბანდში ითამაშეთ, პანიკა არაა საჭიროო. არადა, რა პანიკა არაა საჭირო, დაიქცა ქვეყანა და ჩვენ კი მის შუშაბანდში აკაკი წერეთლის „კინოტოს“ ვთამაშობდით. მე ფარდა ჩამაბარეს. თემო ჩირგაძე თამაშობდა კინტოს, პირველი სცენიური კონფლიქტი სწორედ თემიკოსთან მომივიდა. ფარდა ცუდად იყო გაკეთებული და გაწყდა… მომვარდა თემო ჩირგაძე, შენი ბრალაიო. მე ცრემლები მომაწვა, რა ჩემი ბრალია, გაწყდა მეთქი. თემიკო მართლაც ძალიან კარგი იყო, ვყუურებდი და ვკვდებოდი სიცილით, შეიძლება ჩემი ბრალიცაა, თოკი რომ გაწყდა… მერეც ხშირად ვთამაშობდით ეზოში…“.
ომმა კიდევ უფრო დაამძიმა მომავალი რეჟისორის ბავშვობა. ჩაბნელებული, პირქუში თბილისი, ტალონები და გაუთავებელი რიგები პურზე, ნავთზე. „ქვებს ვალაგებდით, ვნომრავდით… ნავთი რომ არ იყო ფინიკს გვირიგებდნენ ნავთის მაგიერ… ირგვლივ უბედურება ტრიალებდა, მე ეხლაც ვიგონებ იმ სამას გრამ პურს, რომელსაც დედაჩემი სამად ყოფდა, ჩემთვის, ჩემი დისთვის და თავისთვის… დედა, ცხადია, თავისთვის ცოტას იტოვებდა და მეტს მე მაძლევდა… გვიჭირდა, მაგრამ ბევრი სიკეთეც მახსოვს, უფრო ჩანდნენ კეთილი ადამიანები, მათი საქციელები. მახსოვს, ჩვენი მეზოლბები, ას გრამ ყველს რომ აიღებდნენ, 20-30 გრამს აუცილებლად ჩვენ გვიტოვდნენ, მოკლედ, უცნაური პერიოდი იყო, მაგრამ არ გავბოროტებულვართ, როგორც დღესაა ხალხი გაბოროტებული. ამაზე უარესად გვიჭირდა, მაგრამ სულ გვეგონა რომ იმ არამზადების ბრალია და რომ აღარ იქნებიან, ჩვენ გადავრჩებით. ახლა კი ეგ აღარ მგონია, მე მგონია რომ ჩვენივე ბრალია… ჩვენივე ბრალია და ეს მაბოროტებს. ძალიან უღიმღამო ხალხი ვართ.“
მისი სკოლა სხვა სკოლას შეუერთეს, მეორე ცვლაში გადაიყვანეს – „სწავლა 7–8 საათზე მთავრდებოდა, მოვდიოდით ჩაბნელებულ თბილისში… მაგრამ ვსწავლობდით მაინც, რატომღაც გვეგონა რომ სწავლა პანაცეაა, რომ სწავლა გადაგვარჩენს. ამას არავინ ასე ხაზგასმით არ გვეუბნებოდა, მაგრამ ჩვენ ვგრძნობდით ინტუიციით, ყოველშემთხვევაში მე და ჩემი მეგობრები სწავლას ვეწაფებოდით. 10-12 წლის ვიყავი, საიდანღაც ჩავიგდე ხელში შერლოკ ჰოლმსის თავგადასვალი. ერთი ოხერი ამხანაგი მყავდა და უფროსკლასელებს უთხრა შერლოკ ჰოლმსს კითხულობსო და მაგარი რამეაო. ღამე რომ მოვდიოდი, ეს უფროსკლასელები დამხვდნენ, მტაცეს ხელი, მოგვიყევიო და მეც ავდექი და წაკითხული რაც მქონდა მოვუყევი. რამდენიმე დღის შემდეგ ვუთხარი დამთავრდა, აღარ მაქვს წაკითხული მეთქი. იმ ოხერმა უთხრა, გატყუილებთ, კიდე აქვს წაგიკთხულიო. ისევ დამიჭირეს, მითაქეს, მოგვიყევიო, იძულებული ვიყავი შემეთხზა, ვატყუებდი… იმან ისევე გამყიდა, უთხრა გატყუილებთო, ეხლა ამაზე მითაქეს…“
ბავშვობის ბევრი მოგონება დრომ გაცრიცა, გააფერმკრთალა, დავიწყებას მიეცა ბევრი რამ, მაგრამ არ ავიწყდებიან ისინი, ვინც დახმარების ხელი გაუწოდა.
„ებრაელი კაცი იყო აჯიაშვილი, ღმერთმა აცხონოს, სამუშაო მოგვცა, აბრეშუმის სამკუთხედ ნაჭრებზე ყვავილებს ვხატავდით, ვაბარებდით და ეს კაცი ფულს გვიხდიდა. დედაჩემი ხატავდა, მეც ვეხმარებოდი, მერე მედიკოს (მედეა ჩახავა და შალვა გაწერელია ბიძაშვილ–მამიდაშვილები იყვნენ – რ.შ) დედაც ჩავრთეთ ამ საქმეში. მედეას ოჯახსაც უჭირდა, მამამისი ექიმი იყო და ფრონტზე იყო. მერე ჩვენ თვითონ ვიყიდეთ ნაჭერი, ვხატავდით, ეს „კასინკები“ ბაზარშიც გამიტანია და გამიყიდია.“
ბევრი ადამიანის სიკეთე ახსოვს, მაგრამ სკოლის დამთავრება მაინც ვერ შესძლო, 7 კლასის დამთავრების შემდეგ სკოლა მიატოვა და მუშაობა დაიწყო. თეატრალურ წრეებში დღემდეა შემორჩენილი მითი რომ შალვა გაწერელია ახალგაზრდობაში ქუჩის ცხოვრებით ცხოვრობდა, „კაი ბიჭი“ იყო.
„ქუჩაში ვიყავი იმიტომ რომ სახლი არ მქონდა, სარდაფში ვცხოვრობდით, თორემ ქუჩაში რა მინდოდა? მთელი ცხოვრება ის მინდოდა რომ წიგნი მეკითხა, მაგრამ ბევრი რამ მიშლიდა ხელს. 14 წლისამ დავიწყე მუშაობა. ვმუშაობდი მღებავად, „კუბიკებს“ ვღებავდი, ელექტრომანიტიორად ვმუშაობდი დიდხანს, მეშვიდე თანრიგიც კი მივიღე, შახტებშიც ვმუშაობდი, ვალეში, „მეორე ბის“–ს ვაშენდბდით, თურქეთის ძირში ვიყავით შესული, რუსეთშიც ვიყავი წასული სამუშაოდ, მატარებელზეც ვიყავი, არ დარჩენილა პროფესია, მე რომ არ მიცდია. გულწრფელად გეტყვით, არასოდეს არ მომიპარავს, არც უმიზოზად ხელი არავისთვის გამირტყამს და არც არავის გაურტყამს. მთელი ჩემი ცხოვრება ვცდილობდი სამართლიანი ვყოფილიყავი. ვცდილობდი. რამდენად გამომდიოდა არ ვიცი. იმით ვამაყობ რომ ვერავინ მეტყვის, რომ რაღაც მოვპარე, ან წავართვი. თუმც ეშინოდათ, ეგონათ რომ რაკი მიჭირდა, ყველაფერზე წავიდოდი. ზოგ ნათესავსაც ეგონა ასე. ვერც გაამტყუნებ, 7 კლასი დავამთავრე და ხან სად ვიყავი, ხან სად, რაღაც ეჭვები ჩნდებოდა… ჩვენ ხომ სულ ეჭვებით ვცხოვრობთ და არა ფაქტებით. ფაქტებს ვერ ვაგროვებთ, ვერც ობიექტურები ვერ ვართ, ყოველთვის სუბიექტურები ვართ, იმიტომ რომ სუბიექტები ვართ. რამდენიც არ უნდა იძახონ, ობიექტური ვარო, ობიექტური როგორ შეიძლება სუბიექტი იყოს? არ შეიძლება. ამიტომ ყველა ჩვენი დამოკიდებულება იქმნება ამის, ამის და ამის გამო. ეჭვი თვისებაა ჩვენი. მითუმეტეს თუ შემოქმედებითი ფანატაზია გაქვს, სულ ვუშვებთ, ხომ შეიძლება ასე მომხდარიყო, ხომ შეიძლება იყოს ისე, ამიტომ ხომ შეიძლება ეს იყოს ისა? კი, რამდენიმე მყავდა ასეთი ამხანაგიც, ძველბიჭობდნენ, მაგრამ უმრავლესობა უკეთილშობილესი ადამიენები იყვნენ, რომელთანაც მთელი ცხოვრება გავატარე, მათში ქურდი არ იყო“.
გაწერელიების ოჯახის გაჭირვებას ვერც ომის დამთავრებამ დაუსვა წერტილი. შალვას კვლავ ლუკმა–პურისთვის უწევდა მუშაობა. სასოფლო–სამეურნეო ტექნიკუმში სწავლობდა, თეატრზე არ ფიქრობდა, იქ ურჩიეს სკოლის ექსტერნად დამთავრება, დაპირდნენ რომ სოფლის მეურნეობის ელექტროფიკაციის კათედრაზე მოაწყობდნენ.
„მყავდა ძალიან კარგი მეგობრები, ჩემზე კარგ მეგობრებს ნურავინ ნუ დაიკვეხნის, მათ მაიძულეს რომ დამემთავრებინა ექსტერნად სკოლა, მართლაც ჩავაბარე ექსტერნად 11 კლასი, და აღმოვჩნდი თეატრალურ ინსტიტუტში, რატომ? არ ვიცი… ვიღაცამ წაიტრიპაჩა ჩემთან, მე რეჟისორი ვიქნები და შენ ვინ იქნებიო… თავმოყვარეობამ იფეთქა, მეც შემიძლია მეთქი და თითქოს იმის ჯინაზე… მაგრამ ეტყობა ეს მოწოდება მაინც მქონდა, ვთამაშობდით სპექტაკლებს, თან გარს ისეთი ხალხი მეხვია, მედიკოსთან სახლში ვნახე აკაკი ხორავა, დედა თეატრისმოყვარული გახლდათ, მეზობელი იყო დავითაშვილი, მსახიობი ქალი, ჩვენთან თეატრზე ლაპარაკი და სპექტაკლების განხილვა ჩვეულებრივი ამბავი იყო. მოკლედ, ჩავაბარე თეატრალურ ინსტიტუტში და მას შემდეგ დაიწყო ჩემი თეატრალური ცხოვრება“.
მოზარდამდე და მოზარდში
შალვა გაწერელია 21 წლის იყო, სარეჟისორო ფაკულტეტზე რომ ჩაირიცხა. „ ეს ის პერიოდია როცა უცებ ქართული თაეტრის ჰორიზონტზე გაჩდნენ ისეთი რეჟისორები, როგორიც იყო მიშა თუმანიშვილი, ლილი იოსელიანი და გიგა ლორთქიფანიძე, მათმა მოსვლამ რაღაც სხვა მუხტი შემოიტანა თეატრალურ სამყაროში. მივხვდი რომ ახალი ტალღა მოვიდა, რომელმაც რაღაც სხვანაირი უნდა გახადოს თეატრი, თუმც არ ვიცი – როგორი? ვერც იმას გეტყვით, რომ არ მომწონდა ის თეატრი, როგორიც იყო მაშინ. პირიქით, გულმხურვალე მაყურებელი ვიყავი, მომწონდა ის სპექტაკლები, მაგრამ ვგრძნობდი რომ რაღაც ახალი იყო საჭირო. სულ ველოდი რომ რაღაც სხვა რაღაც მოხდებოდა და მეჩვენებოდა რომ ამ სამის სახელთან იქნებოდა დაკავშირებული. ინსტიტუტში რომ გაივლიდნენ სულ ვუყურებდი, სულ მაინტერესებდნენ… ლილი და მიშა ჩემი პედაგოგები გახდნენ, გიგას სტუდენტი არ ვყოფილვარ, მაგრამ გამორჩეული დამოკიდებულება ყოველთვის მქონდა“.
ლილი იოსელიანზე
„ ლილი სამი წელიწადი მასწავლიდა მსახიობის ოსტატობას, ეს იყო ჩემი შესანიშნავი, ბედნიერი წლები. ლილის მუშაობა მსახიობთან, ჩემთვის იყო მთელი სკოლა. პრინციპიალური შეუვალი ბრძოლა იმისთვის რომ ყველაფერი იყოს ბოლომდე. შეიძლება ცოტა მაქსიმალისტური მიდგომა იყო, რომელიც ლილის ახასიათებს, არ არის საჭირო, იმიტომ რომ იმ წუთში არ გაკეთებული სულ არ ნიშნავს რომ ხვალ არ გაკეთდება, მაგრამ ყოველშემთხვევაში მე ვუყურებდი, რომ მას უნდოდა, ბოლომდე გაკეთებულიყო, ყოველ შემთხვევაში თუ ვერ მიაღწევდა შედეგს, იმედი მაინც უნდა დარჩენოდა რომ გააკეთებდა.“
მიხეილ თუმანიშვილზე
„მიმაჩნია რომ თუმანიშვილის მოწაფე ვარ, თუმცა ოფიციალურად სულ ნახევარი წელიწადი მასწავლიდა, მაგრამ სულ იყო… თავად მისი პიროვნება აღძრავდა ინტერესს, თორემ მისი სპექტაკლები მეტწილად არ მომწონდა, კი, ბევრი სპექტაკლი შედევრი მგონია, თუნდაც „ესპანელი მღვდელი“, მაგრამ რომ ვიგონებ „მარადმწვანე ქედებს“ და „ქარიშხლის წინ“–ს, რა თქმა უნდა ცუდი სპექტაკლები იყო. მიშა პირველივე დღიდან იყო ჩემთვის საინტერესო. პირველივე დღიდან მიშას ყოველი ნაბიჯი, ყოველი ფრაზა, ჩანაწერი ჩემთვის კვლავის საგანი იყო. ზოგადად და ჰაერზე არასოდეს ამბობდა რამეს…“
მიშა თუმანიშვილმა ერთი აქტის დადგმა მიანდო საკუთარ სპექტაკლში „საით მიდიან წლები“. შემდეგ იყო დამოუკიდებელი ნამუშევარი – „სიზიფე და სიკვდილი“.
შალვა გაწერელია: „ სპექტაკლიში თამაშობდნენ გურამ საღარაძე და კარლო საკანდელიძე, განუმეორებელი პერიოდი იყო, რეპეტიციებს გავდიოდიოთ გვიან ღამით, სპექტაკლის შემდეგ, 11 საათზე მთავრდებოდა სპექტაკლი, ამოდიოდნენ, ვატარებდით რეპეტიცებს, ვმუშაობდით, არავინ არ გვიშლიდა, აუდიტორიას არავინ გვიკეტავდა. მე მაშინ ვიყავი მეოთხე კურსზე, წინასადიპლომო სპექტაკლი იყო. ჩემთვის პირველი დამოუკიდებელი სპექტაკლი. განხილვაზე გარკვეული ხმაური გამოიწვია, წითელი სკამები რატომ არისო. ცოტა შარიანი ხალხი იყო. რა ვიცი, წითელი საღებავი მქონდა შევღებე მეთქი, მეც თავხედურად ვუპასუხე…“
სადიპლომო სპექტაკლი ქუთაისის თეატრში დადგა – ჰიუგოს „ანჟელო“, სპექტაკლში ნათლად ჩანდა რომ ახალგაზრდა რეჟისორი ტირანიის საშინელებას ებრძოდა, მაგრამ ამაზე კრინიც არავინ დაძრა, ხმა არ ამოიღეს – „არ შეიმჩნიეს, ასეთი პოზიცია ჰქონდათ საერთოდ, არ იმჩნევდნენ, აალაპარაკე ახლა რუსეთი…“
მოზარდი
შალვა გაწერელია: „მოზარდში ჩემი პირველი სპექტაკლი – ეს იყო საშინელება. სპექტაკლს „დაკარგული დრო“ ერქვა და ეს მართლაც დაკარგული დრო იყო. საშინელი პიესა იყო, დღემდე გაოგნებული ვარ როგორ მირჩია ამ პიესის დადგმა ალექსანდრე თაყაიშვილმა? კარგი პიესაა დადგი ყმაწვილოო. როგორ მირჩია? მე ვერ ვურჩევდი ახალგაზრდა რეჟისორს ამ პიესის დადგმას, როგორი ეგოსტური ზრახვებიც არ უნდა მქონოდა. ხომ არის კიდე რაღაც ზღვარი? აი მან მირჩია. მე დავუჯერე, ვერ შევეკამათე, ის მაშინ ავტორიტეტი იყო, ამ თეატრის დამაარსებელი… ამის შემდეგ კატაევის პიესა მომცეს. მერე სულ გაჩერება… კლასიკას როგორც ასეთი არ მადგმევინებდნენ… აღარ მიმიღეს თეატრში, გამომიშვეს, იური კაკულიამ ჭიათურის თეატრში წამიყვანა. იქ ვმუშაობდი ცოტა ხანს. შემდეგ ხან ვიყავი მოზარდში ხან არ ვიყავი. ერთი პერიოდი ტელესტუდიაში ვიყავი…
მოზარდში „მოკვეთილი“ დავდგი, არ ელოდნენ „მოკვეთილს“… შემდეგ „ანა ფრანკი“ დავდგი, შემდეგ „ქამუშაძის გაჭირვება“, „ანა ფრანკზე“ და „ქამუშაძეზე“ ერთი ამბავი ატყდა სამხატვრო საბჭოზე, პრაქტიკულად ჩააგდეს, ეს შეცვალე, ის შეცვალე, არ მოიწონეს. მახსოვს, ნათელა ურუშაძე და ეთერ გუგუშვილი აღშფოთდნენ, თქვენ არ იყავით ტაშს რომ უკრავდით ყველა სცენაზეო? მაშინ ასე თვლიდნენ რომ თვითონ არიან მაგრები და მათთვის მიუღებელია ასეთი სპექტაკლები. რა თქმა უნდა, თამარა თვალიაშვილისთვის და საშა მიქელაძისთვის მიუღებელი იყო „ქამუშაძის“ ასეთი ინტერპრეტაცია, მათთვის რომ მისაღები ყოფილიყო, აუცილებლად უნდა დაგეკიდა ყვითელი ფოთოლი, ასეთ პირობით სივრცეში კი, რომ სამყარო ცარიელია, მათთვის ცხადია მიუღებელი იყო. მე წამოვედი თეატრიდან, აღარ მინდოდა იქ მუშაობა. ერთმა მთავარმა რეჟისორმა სადადგმო ნაწილად მუშაობაც კი შემომთავაზა, რაკი კარგად ვერკვეოდი სადადგმო საკითხებში… „მოკვეთილი“, ანა ფრანკი“ „ქამუშაძე“ მქონდა დადგმული რომელიც დღემდე კვლევის საგანია და ისინი სადადგმო ნაწილობას მთავაზობდნენ…
მერე მოხდა… მოხდა ის რასაც ბედი ჰქვია. ჩატარდა სიმპოზიუმი, ჩამოვიდნენ მსოფლიოდან, რუსეთიდან ეს კნებელები და კიტები, მოვიდნენ „ქამუშაძის“ სანახავად, იცით რატომ? განრიგით ეკუთვნოდათ. რუსები და უცხოელები აღფრთოვანდნენ, ის დღე იყო და ის დღე, ყველამ დაიწყო ყვირილი ეს რა მაგარი სპექტაკლიაო. არადა, უკვე მოხსნას აპირებდნენ რეპერტუარიდან. ვერც შეედავებოდი, გეტყოდნენ უკვე ამოვწურეთო, მაგრამ სპექტაკლის გადარჩენაზე არ იზრუნებდნენ. კი არ ახრჩობდნენ, თვითონ დაიხჩოო, დაამთავრაო, გეტყოდნენ. სხვათაშორის სტურუას მაშინ ძალიან გაუმართლა. ის ხალხი მივიდნენ და სტურიას სპექტაკლიც ნახეს, პირველი გასტროლი იქიდან მოხდა. ეს დამთახვევა იყო, ჩვენდა საზარალოდ… აი, როგორც მოხდა პირველი შემჩნევა. კი, „მოკვეთილზეც“ იყო დადებითი გამოხმაურება თეატრალური წრეებიდან, „ანა ფრანკზეც“. სეზონის საუკეთესო სპექტაკლი, ერთიც და მეორე, ეს კი იყო, მე მაგ აღიარებებზე არ ვამბობ… იურიდიულად კი, პრემიები იყო, რეზო თავართქილაძე წერს, სპექტაკლი არ დაუდგია პრემია არ მიეღოო. ეს კი, იმდენი „ჟეტონები“ და „ზნაჩოკები“ მაქვს, სად წავიღო არ ვიცი, მაგრამ ისეთი, არსებითი აღიარება ამ შემთხვევითმა განაპირობა. კრაკოვსკიმ თქვა უკეთესი მე არაფერი მინახავსო. წაშალეს ეს ჩანაწერი… შემდეგ მოსკოვში გასტროლებისას, „ქამუშაძე“ ნახა მარკოვმა, მაგათმა პაპამ, დიდმა მარკოვმა, თეატრმცოდნე ივანოვმა ხელით მოიყვანა, ჩაწერეს ინტერვიუ, სადაც მარკოვმა თქვა, რომ ასეთი შთაბეჭდილება მაშინ მქონდა როცა ხორავა და ვასაძე პირველად ვნახეო, ისეთი დითირამბები იყო მეტი არ შეიძლება, ჩამოიტანეს ეს ფირი და ტელევიზიამ არ გაუშვა, უხერხულიაო. გესმით?! უხერხულიაო და გააქრეს… სხვას ვერ გაუბედავდნენ იმ ფირის გაქრობას, მე გამიბედეს… შევწუხდი მაშინ, მაგრამ ახლა ვთვლი, მაგის დედაცა ვატირე, ფაქტი ხომ მოხდა?“
„ანა ფრანკის“ და „მოკვეთილის“ შემდეგ კულტურის სამინისტრო უკვე კეთილგანწყობილი იყო რეჟისორ გაწერელიას მიმართ. „სამინისტროში ახალგაზრდები იყვნენ – გალუსტოვა, ბრეგვაძე, ძიგუა, მხარს მიჭერდნენ და უკვე სხვებიც ვეღარ მიხსენიებდნენ აუგად. „ქამუშაძის“ წარმატების შემდეგ სამხატვრო ხელმძღვანელად დავინიშნე. დავინიშნე და დავიწყე ბრეხტის „სიმონა მაშარის სიზმრებზე“ მუშაობა. რამაც დაძაბა ყველა, რატომ ბრეხტი და არა „წითელქუდა“. მაშინ ვფიქრობდი ასე, უბედურებაა როცა კვარცხლბეკი თავისუფალია და არავინაა ხელმძღვანელი, რომ იქ მოიკალათებს არამზადა და მას ვცემთ თაყვანს… იმ დროს იქ, კარგად იყო მოკალათებული ეს ჩვენი შევარდნაძე… აფორიაქებული ვიყავი ამით და დავიწყე ბრეხტზე მუშაობა. მხარში მედგნენ ახალგაზრდა თეატრმცოდნეები, მაგრამ აღიარებული თეატრმცოდნეები, კიტები მაინც განზე იდგენ. იმათ თავიანთი „ლუბიმჩიკები“ ჰყავდათ, კი გეფერებოდნენ, მაგრამ ბოლო წუთს გეუბნებოდნენ, კარგი რა გვაცალე ერთი წუთითო…
_ ყველას ახსოვს მოზარდის ის წარმატებული პერიოდი, მაგრამ თქვენი გაქანების რეჟისორისთვის, იყო კი საკმარისი ტრიბუნა, ხომ არ ჯობდა..
_ რომ უფრო დიდ, რუსთაველის თეატრის სცენაზე ვყოფილიყავი? ეგ სულ მესმის… აი, ბედი უნდა, თორემ, შენ იქაო…. რა ვიცი აბა… მე სადაც ვიყავი კაიფი მქონდა და მაყურებელიც კაიფობდა, მე ბედნიერი ვიყავი, მე არ ვიცი, იქნებოდა თუ არა ეს იქ რომ ვყოფილიყავი… არ ვიცი… არა, მაგას არ ვდარდობ, შეიძლება ყოფილიყო და მე მაშინ სხვანაირი ვიქნებოდი.
_ მოზარდმაყურებლელთა თეატრი რომ ერქვა, ეს არ იყო თქვენთვის გარკვეულწილად არტახი? _ კი, კი, იყო. დაუჯერებელ ამბავს მოგიყვებით, როცა სამხატვრო ხელმძღვანელად მნიშნავდნენ, პირობა წავაყენე ახალგაზრდულ თეატრს თუ გამახსენევინებთ დაგთანხდებით მეთქი. მაშინ მოზარდი დღევენდელ პანტომიმის თეატრის შენობაში იყო, დაიწყეს კიდეც ახალი თეატრის მშენებლობა, აი, ანდროპოვის ყურებს ქვემოთ, ახლა რომ სახინკლეა, იქ ქუჩა არ იყო და იქ აშენდა სამსართულიანი შენობა, 200 კაციანი დარბაზი, გადავყევით განათებას, უკვე რეპეტიციებს ვატარებდით იქ, ერთ მშვენიერ დღეს გამოგვიცხადეს, აქ გზა უნდა გაიჭრას და ეს შენობა უნდა დაინგრსო. გავგიჟდი, დაუმთავრებელი თეატრი დაანგრიეს. პანტომიმის თეატრს მე გადავეცი ეგ შენობა, რადგან აღარ გვჭირდებოდა. იძულებული გავხდით ისევ იმ ძველ შენობაში გაგვეგრძელებინა მუშაობა. გადმოგვცეს ძველი კინოსტუდიის შენობა, მაგრამ კაკო დავლიშვილმა თქვა, ჩვენ სად გვიშენებთ სამაგიეროსო? ჩაიშალა ეგ ამბავი, მერე ოფიცერთა სახლი მოგცეს, იქ ავტომატიანი ხალხი დაგვხვდა… მაინცდამაინც არც ჩვენ გვაწყობდა, მეგონა აგვიშენებდნენ ახალს… ახალი კი არა, პანტომიმის შენობიდანაც გამოგვყარეს. „ირინეს ბედნიერების“ პრემიერა უნდა გვქონოდა, ცეკადან რომ დარეკეს, სასწრაფოდ დაცალეთ შენობაო, პრემიერის თამაში მაინც გვაცადეთ მეთქი, არ გვაცადეს ისე გამოგვრეკეს. მას შემდეგ რკინიგზელთა სახლში ვმართავდით სპექტაკლებს. ეგრე რომ არ წასულიყო საქმე, სულ სხვანაირად განვითრდებოდა თეატრიც, მოვლენებიც. იქნებოდა ახალგაზრდული თეატრი. მოზარდმაყურებელტა თეატრი საერთოდ მოგონილია, „მოზარდმაყურებელთა“ რას ნიშნავს? მე არ ვიცი ჩემი შვილისთვის რომელი უფრო მნიშვნელოვანი იყო როცა პლისეცკაია ნახა დიდ თეატრში თუ „წითელქუდა“ თუნდაც ჩვენთან? ასაკს რა მნიშვნელობა აქვს?
_ 90-იანი წლების დასაწყისში, დატოვეთ თეატრი, რამ გადაგაწყვეტინათ თეატრიდან წასვლა?
– მივხვდი რომ უნდა გავქცეულიყავი, თეატრი ინგრეოდა, ნანგრევებში რომ არ მოვყოლოდი, უნდა წავსულიყავი. ვეძებდი მიზეზის, რით გამემართლებინა ჩემი წასვლა და პატიოსნად წავსულიყავი. მსახიობებს ვუთხარი, თუ მართლა გინდათ რომ რაღაც გაკეთდეს, მე დავწერ განცხადებას და წავალ, წამოდით ყველა, თუ წამოხვალთ მთავრობა იძულებული გახდება რაღაც იღონოს, მოგვცეს შენობა, გაკეთდეს ახალი თეატრი. თუმცა, მე შინაგანად ვგრძნობდი, რომ თეატრმა თავისი არსებობა დაამთავრა. ყველაფერს აქვს საწყისი, განვითარება და ბოლო… თან ვეუბნებოდი დასს ყველანი წამოდით მეთქი და თან ვფიქრობდი, რა უნდა ვქნა, მართლა რომ წამოვიდნენ? მაგრამ მოხდა ის, რომ მხოლოდ 24 კაცი წამოვიდა, დანარჩენები დარჩნენ. დაახლოებით კი ველოდი ამას, მაგრამ მაინც გაოცებული დავრჩი, ისეთი პაკეტი იყო დაგდებული – ახალი შენობა, ახალი თეატრი… ისეთი ხალხი არ გამომყვა და მიღალატა, დაუჯერებელი… მსახიობები, რომლებიც ჩემით არსებობდნენ… რეჟისორი, თეატრის შემქმნელი და არა სპექტაკლის დამდგმელი, უნდა მიხვდეს როდის მთავრდება თეატრი…
_ თეატრი დატოვეთ სიმწიფის პერიოდში, შემდეგ მაინც არ გიცდიათ დაგეარსებინათ ახალი თეატრი?
_ კი, ომის დროს, ჩემთან სახლში მოდიოდა 20-25 მსახიობი და აქ ამ ოთახში გავდიოდით რეპეტიციებს. სპექტაკლს ვამზადებდით ახალი თეატრისთვის. მერე გიგა ლორთქიფანიძემ შემოგვთავზა, ჩემთან მოდითო და ყველა შტატში აიყვანა, დავიწყეთ კიდეც რეპეტიციები, მაგრამ მივხვდი რომ ტყუილი ამბავი იყო… გიგამ ქუჩაში რომ არ დარჩენილიყვნენ ლუკმა-პური გაუჩინა მათ, ამისთვის მე არ შემეძლო გაჩერება და წამოვედი… მერე ისე აირია, სოციალურ-პოლიტიკური ვითარება, მცდელობაც კი უაზრობა იყო რომ გექფიქრა ახალ თეატრზე, არსებითზე და სერიოზულზე, თორემ ჯიბის თეატრი… მე ვერ ვეგუები ჯიბის თეატრს… არადა, როგორ ვიყავით შემართული, როგორ გვინდოდა თავის დროზე იმ ახალგაზრდულ-ექსპერიმენტული თეატრის შექმნა. მაგრამ დაანგრიეს ულაპარაკოდ, დაიტაცეს მასალები…. ეს იყო მავნებლობა, კომუნისტური მავნებლობა, ააშენეს და ისე რომ არც გახსნილა, დაანგრიეს და ჩამოწერეს…
ისევ თუმანიშვილზე
„მე მიშა თუმანიშვილთან საკმაოდ დაძაბული ურთიერთობა მქონდა… იქამდე რომ… მიშამ წამიყვანა ტელესტუდიაში. გადავიღე „ბაკულას ღორები“. ვფიქრობ ძალიან საინტერტესო ტელესპექტაკლი იყო, ძალიან საინტერესო…. წაშალეს. ზუსტად ეს „ბაკულას ღორები“ მერე გააკეთეს თეატრში. ლაპარაკად არა ღირს, მაგრამ ჰკითხეთ თამაზ გოდერძიშვილს… ჩვენ ერთად გავაკეთეთ სცენარი, მერე გაუკეთა მიშას და კითხეთ თუ გინდათ, სიტყვა სიტყვით ის არის. თეატრს წარმატება მოუტანა ამ სპექტაკლმა, პირველად რომ მე გავაკეთე, დაიკარგა. ღმერთმა შეარგოთ წარმატება, მაგრამ ჩემი რატომ წაშალეს? ფირი არ გვქონდა და წავშალეთო… ასევე წამიშალეს „ჩვენებურები“, დარჩა მარტო „ირინეს ბედნიერება“, იმიტომ რომ იქ თამაშობდა ხარაბაძე და ეს მნიშვნელოვანია. ხარაბაძის ძამაკცი იყო ტელესტუდიის თავჯდომარე და იმას ვერ შებედეს…
თუმანიშვილთან იმდენად დაძაბული ურთიერთობა მქონდა, რომ მაგის სპექტაკლებზე აღარც მივდიოდი, არც ის მოდიოდა, ერთდერთი, ოსტროვსკი რომ დავდგი, მაშინ მოვიდა. ისე ვხვდებოდით, მეგობრული ლაპარაკი, მაგრამ, რაღაც გატყდა… მე თაყვანისმცემელი ვიყავი მაგის როგორც შემოქმედის, მაგრამ როგორც პიროვნება, ცოტა ინტრიგანი იყო. ღმერთო მაპატიე, კი არ უნდა ვამბობდე ამას, მაგრამ ხომ უნდა ითქვას ბოლოს და ბოლოს. ისეთ რაღაცას იზამდა… მაგან პრინციპში წამართვა ჯგუფი… მსახიობებისა და რეჟისორების შერეული ჯგუფი იყო. იმ რეჟისორებისგან არც ერთისგან დადგა რეჟისორი, თავიდანვე არ მინდოდა მათი აყვანა და იცოდნენ რომ პირველი კურსის მერე უნდა გამეშვა და მაგათ დაწერეს, რომ ვართ გაწერელიას ტერორის ქვეშ და მასთან მუშაობა გვიჭირს, გვეშინია უბრალოდ მასთან ყოფნა და გადაგვიყვანოთო. მე რომ ეგ გავიგე, ვთქვი რომ საერთოდ ვტოვებ ჯგუფს მეთქი. არადა კარგი ჯგუფი იყო, ნინელი ჭანკვეტაძის და მაგ ყველანის. მსახიობები მექანიკურად მოჰყვნენ ამ პროცესში. მიშა შეპირდა ყველას რომ წაგიყვანთ ჩემთანო… ამან გამაღიზიანა და ვუთხარი კიდეც, ეგ არ არის კაცობა მეთქი… მსახიობებს არ მოუწერიათ ხელი, არც გოგი მარგველაშვილს მოუწერია ხელი, ხელი მოაწერა 5 რეჟისორმა… მაგრამ ჯგუფს ვერ ჰყოფდნენ, ჩემი განცხადება გამოსავლად ჩათვალეს… არადა, სინამდვილეში მე ჩემი გამოსავალი მოვძებნე, მე გამოვთავისუფლდი, იმიტომ რომ მე ვდგამდი „რღვევას“, კიდე მეორე პიესა მქონდა დაწყებული და მნიშვნელოვანი პერიოდი იყო თეატრისთვის. ისე შეიძლება კარგი მოხდა რომ მე გავთავისუფლდი…“
თეატრალურში
თეატრალურ ინსტიტუში მოღვაწეობა შალვა გაწერელიამ 1960 წელს დაიწყო, ჭიათურიდან დაბრუნების შემდეგ.
შალვა გაწერელია: სრულიად შემთხვევით, ქუჩაში შევხვდი კუკური პატარიძესა და ილია თავაძეს. კუკური პატარიძე მომიბრუნდა და მკითხა, რას აკეთებ შენაო? არაფერს მეთქი. რაღაცა გადაულაპარაკა ილია თავაძეს, ილია თავაძემ თავი დაუქნია. კუკური პატარიძემ მითხრა მოდი ხვალ ინსტიტუტშიო. მივედი მეორე დღეს და შემომთავაზეს ასისტენტად მუშაობა. ცხადია იმ წუთში დავთანხდი, ქუჩაში ვიყავი. ვიმუშავე ცოტა ხანს ხორავასთან, ვასაძესთან. მერე მომცეს ჯგუფი.
– რა მოგცათ ამ ორ გიგანტთან მუშაობამ ?
– ვასაძესთან მუშაობამ მომცა ის რომ ძალიან ფრთხილი უნდა იყო, თორემ მოგატყუებენ. არაფერი მნიშვნელოვანი არ მომხდარა, გარდა იმისა რომ ფანტასტიურად მოვიხიბლე მათით. ვასაძე ჩემი პედაგოგი იყო, ჯგუფის ხელმზღვანელი და ვიცნობდი, ხორავასთან მაშინ მქონდა პირველი შეხვედრა, ვგრძნობდი რომ დიდ კაცთან მაქვს საქმე, მეშინოდა სიტყვის თქმისაც კი, არ ვიყავი დარწმუნებული რომ გასაგებად ვიტყოდი. ასისტენტობის დროს, კუკური პატარიძემ თავის კურსთან დამადგმევინა სადიპლომო სპექტაკლი. დავდგი ოსტროვსკის „უმზითვო“, გავილაღე ძალიან, ვაკეთებდი ისე როგორც ვფიქრობდი. თუმცა, მსახიობების მხრიდან იყო ხელის შეშლა. იმიტომ რომ მე მათთვის არ ვიყავი ავტორიტეტი და მიწევდა თან მუშაობა და თან იმის მტკიცება რომ მე ვარ პიროვნება. რთული იყო, მაგრამ მთელი ხალისით და გატაცებით ვიმუშავე. სპექტაკლს ჰქონდა წარმატება, კათედრაზე იცით ვინ იყვნენ? ხორავა, ვასაძე, დოდო ალექსიძე, მიშა თუმანიშვილი, ლილი იოსელიანი, საშა მიქელაძე, ასეთი კიტები ისხდნენ. განხილვაზე რომ შევედი ტაში დამიკრეს, ეს რა თქმა უნდა, წარმოუდგენელი შეფასება იყო ჩემთვის. ერთი წელი ვიმუშავე ასისტენტად და მომცეს უკვე ჯგუფი. 29 წლის ვიყავი. მანამდე ერთ ბიჭს ვეძახდი „ბატონო კოტეს“, ჩემზე უფროსი იყო, აღმოჩნდა ჩემს ჯგუფში და იძულებული გახდა იმას დაეძახა ბატონო შალვა. რა თქმა უნდა კონფუზი იყო… თავიდან ცხადია, ლილი იოსელიანის და მიშა თუმანიშვილის ვარიანტებს ვაკეთებდი, მერე მივხვდი რომ ჩემი უნდა მქონოდა, საერთოდ ეგრეა, ყველაფერი შენი უნდა იყოს.
–უკვე ნახევარ საუკუნეზე მეტია პედაგოგიურ მოღვაწეობას ეწევით, ინსტიტუტში მუშაობისთვის თავი არ მიგინებებიათ მაშინაც როცა აქტიურად მოღვაწეობდით თეატრში. რა კაიფი დაიჭირეთ პედაგოგიკაში?
– რა კაიფია? „პიგმალიონი“ ხომ წაგიკითხია. ჰოდა ეგაა. როცა როლს აკეთებინებ სტუდენტს და ხედავ შედეგს, ბედნიერი ხარ. მსახიობს კი არ აკეთებინებ, აკეთებინებ ადამიანს, რომელიც იმდენად ელასტიურია რომ რაც გინდა იმას შეგიქმნის. მიხარია როცა ვაღწევ შედეგს, როცა ვერ ვაღწევ – ვწუხვარ, სერიოზულად განვიცდი. განვიცდი, როცა ვატყობ რომ ვერაფრით ვერ დავძარი… უმეტეს შემთხვევაში ნიჭის ბრალია, მისი უნარიანობის, ბევრ შემთხვევაში ჩემი ბრალიცაა.
მასტერკლასი
ვინაა რეჟისორი?
„ვინაა რეჟისორი? ეს კითხვა დღემდე მიტრიალებს. როდესაც სტუდენტებს ვხვდები, მომავალ რეჟისორებს, პირველი რასაც ვეუბნები, ისაა რომ რეჟისურა მსოფლმხედველობაა. თუ ასე არ მივუდგებით რეჟისურას, გავხდებით მენეჯერები, ორგანიზატორები, არა, რა თქმა უნდა მსოფლმხედველობის მქონე რეჟისორიც ითავსებს ამ ორგანიზაციულ ფუნქციებს, მაგრამ არსებითი ეს არაა, არსებითი მსოფლმხედველობაა. თუ შენი მსოფლმხედველობა, კრედო ჩამოყალიბებულია, გებადება კითხვები და ეძებ პასუხს, არა კონკრეტულ პიესაში, არამედ სამყაროში, კოსმოსში და მერე უცებ წააწყდები, რომ სადღაც პიესაში, ნაწარმოებში მეტნაკლებად იგივე პრობლემებია, იგივე კითხვებს სვამს… არ მიმაჩნია რომ ხელოვანი უფლებამოსილია რაიმე პრობლემა გადაწყვიტოს. ეს არაა ხელოვნების საქმე, ხელოვნების საქმე დადებითი ემოციების გაჩენაა და არა პრობლემების გადაწყვეტა, პრობლემას ცხოვრება წყვეტს. ხელოვნება უნდა იყოს აფორიაქებული ამ პრობლემით. რეჟისორს, პრობლემა როგორც ბომბი ისე უნდა ეჭიროს და ასე შემოდიოდეს სცენაზე, ბომბი, რომელიც უნდა აფეთქდეს და მაყურებელს ეუბნებოდეს – რა ვუყო ამ ბომბს? არ წერენ ამას, რეჟისურა ესაა ბომბით შესვლა სცენაზე.
ეკლესიას თავისი დოგმები აქვს, სახელმწიფო სახელმწიფო კანონებით მოქმდებს და თუ ქურდს ქურდობა და მკვლელს მკვლელობა ვერ დაუმტკიცა, მისთვის ქურდი და მკვლელი ვერ იქნება, მაგრამ ჩემთვის მკვლელი მკვლელია, ვერ ვუმტკიცებ რომ მკვლელია, მაგრამ მე ამ მკვლელზე ვყვირივარ. რეჟისურის გენიალობა იმაშია რომ მას უამრავი საშუალება აქვს, მწერალი სიტყვის იქით ვერსად ვერ წავა, ვერ ხატავს, მხატვარი მხოლოდ ხატავს, ვერ წერს, რეჟისორს ყველაფერი ეს აქვს და მსახიობი ჰყავს, რომელსაც ზღვა გამომსახველი ხერხები აქვს. მე სულ ვამბობ ბრუკის ცნობილ ფრაზას, უხილავი ხილული გახადოს, ეს არის ჩვენი ვალი და არა პიესის თამაში.“
მსახიობთან მუშაობა
_ თუმანიშვილთან წამიკითხავს ასეთი ფრაზა, თქვენზე და კუჭუხიძეზე წერს რომ გიყვართ მსახიობებთან მუშაობა და მსახიობებს უყვართ თქვენთან მუშაობა. თუმანიშვილს რომც არ დაეწერა, ეს საკუთარი თვალით მაქვს ნანახი, თქვენი მუშაობა სტუდენტებთან და მათი სიყვარულიც თქვენდამი.
-მსახიობთან მუშაობა რას ნიშნავს? მსახიობს უნდა გაუჩინო რწმენა, რწმენა იმ ლოგიკისა, რომლითაც ცხოვრობს გმირი. რომ მასში ამუშავდეს ქვეცნობიერება და შთაგონება. შუშკინის გმირი ცოლს საყვარელთან შეუსწრებს და აღშფოთებული გამოდის, რაც ქართველი მსახიობისთვის გაუგებარია, მოვკლავდიო, ამბობდა. რა უნდა ქნა რეჟისორმა? თუ ძლიერი ხარ, აჯობებ მსახიობს, მიიყვან მსახიობს იმ დასკვნამდე რომ გაიზიაროს გმირის ქმედების ლოგიკა. მე ძალიან პრიმიტიული მაგალითი მოვიყვანე, უფრო რთული პასაჟებია. რა ახასიათებს ფსიქოლოგიურ დრამას? მარჯვნივაც შეიძლება წასვლა და მარცხნივაც. მსახიობმა უნდა გადაწყვიტოოს საით წავიდეს, ფიქრობს აქეთ მიეხმროს გმირის წასვლას, თუ იქით, ამას ემატება თვითონ მისი შეხედულებებიც და ამ ლაბირინთში იხლართება, როცა შენ ეხმარები გარკვევაში, სთავაზობ დამაჯერებლ ქმედების ლოგიკას, ცხადია მსახიობში ჩნდება რწმენა, სჯერა ამ ლოგიკის და თუ სჯერა, ქვეცნობიერება იწყებს მუშაობას. მსახიობს რომ რწმენა გაუჩინო, რამდენს მამაძაღლობ რეჟისორი, რამდენ ტყუილს ეუბნები… არაა ეს ცოდვა. ოღონდ კი დააჯერო, ოღონდ კი რწმენა გაუჩნდეს… რწმენა თუ გაუჩნდა მსახიობს, გააკეთებს. ცხადია თუ ნიჭიერია. ნიჭიერია ის, ვისაც არ უნახავს და იწამა, თუ ნახე, მაგას რაღა რწმენა უნდა. რომ იწამო – ძნელია. მსახიობი რომ იწამებს, გამომსახველობა უნდა აამუშაოს. თუ მსახიობმა იწამა და ვერ გამოსახა, გამომსახველობა ვერ ამუშავდა მისი, მაშინ ნიჭი არ ჰქონია, გამოსახველობის ქონაა ნიჭი, აბა მომღერალი რა მომღერალია თუ ხმა არა აქვს? მსახიობს გაუჩინო რწმენა ალია–ბალია ესაა რეჟისურა. სტანისლავსკის სისტემა რა არის? მთელი სისტემა არის ობიექტური კანონები, რომელიც მიგიყვანს იქამდე რომ რწმენა გაგიჩნდეს, სტანისლავსკი ამბობს თვითონ, მერე უკვე ჩემი საქმე აღარ არისო, მერე უკვე შთაგონება მოდის, ქვეცნობიერება ირთვება და გარდასახვა იწყება, და იქ მე უძლური ვარო. ცხადია, ბოლომდე გარადასასხვა არ ხდება. გმირსა და მსახიობს შორის ყოველთვის არის მანძილი თუ მაინძილი მოისპო, ესთეტიკური ტკობობაც გაქრება. ანუ სცენაზე ყოველთვის დგას ორი ადამიანი – გმირი თავისი ლოგიკით და მსახიობი თავისი ლოგიკით. ამას ყასიდად არ ვამბობ, იმიტომ რომ სუბიექტი და ობიექტია, მსახიობია და როლია, არ შეიძლება ეს გახდეს ის.
– თუ ასე არ იქნა, მაშინ უკვე შეურაცხადაობასთან გვაქვს საქმე, ფსიქიურ შეშლილობასთან.
– გიჟი ხარ ესე იგი, მსახიობსა და პერსონაჟს შორის დისტანციაა, ამ დისტანციის მოძრაობაა. ამით განიცდის მსახიობი ტკბობას, თორემ თუ მოშლილია დისტანცია, მართლა ფსიქიკურ შეშლილობასთან გვექნება საქმე და ოტელოს როლის შემსრულებელი დაიჯერებს რომ ოტელოა და დაახრჩობს კიდეც დეზდემონას როლის შემსრულებელს. არავინ არ ითამაშებს, არც ერთი მსახიობი გრიმს არ წაითხუპნის და სცენაზე არ გამოვა ტკობას რომ არ განიცდიდეს.
–უბრალოდ ბრეხტთან ეს დისტანცია დიდია და თამაშის ხერხშია გადასული, როგორ ვადევნებ თვალს მე ჩემს პერსონაჟს, ილუზიურ თეატრში – შედარებით მცირეა.
–ეს მოძრავია სულ. დისტანციის კანონი არსებობს ესთეტიკაში, მანძილი სულ უნდა იყოს სუბიექტსა და ობიექტს შორის. ეს მანძილი ხან იზრდება, ხან პატარავდება. შეიძლება გმირი დატოვო შენ და წახვიდე, მაგრამ დიდხანს ვერ მოშორდები, გარეთ ვერ გახვალ, ხელიხელ ჩაკიდებულს ვეძახი მე. მიბმულები უნდა იყვნენ. თუ ესნი ძალიან მივლენ ახლოს, კი ბატონო მიდი ახლოს, მაგრამ ძალიან დიდხანს ახლოს ვერ გაჩერდებიან, შესჯავრდებათ ერთმანეთი.“
პირობითობაზე
ცხადზე ცხად სათქმელთან, ერთად, რა იყო ის, რაც გამოარჩევდა შალვა გაწერელიას სპექტაკლებს? მძაფრი, უფრო მეტიც – მძვინვარე თეატრალობა, პირობითობა.
შალვა გაწერელია: „საერთოდ თეატრი პირობითია, ხომ არ გგონიათ მართლა კვდებიან? ფარდა რომ იხსნება უკვე პირობითობაა. აი, შიგნითა პირობითობა არ მაწყობს მე, შიგნით ის ტკივილი მართალი უნდა იყოს. სცენაზე ნამდვილი ცეცხლიც რომ ენთოს, არაფერი არ არის ჩემთვის ის ცეცხლი, თუ ხელებს ცეცხლი არ ჭირდება და თუ სჭირდება, ტყუილი ცეცხლითაც კარგად გადმოვცემ… მე თეატრს აღვიქვამ როგორც ცარიელ ყუთს და ამ ცარიელ სივრცეში, შემომაქვს ის რაც ჩემ გმირს ჭირდება და არა ის, რომ ილუსტრაცია გავუკეთო რამე მოვლენას. თუ ჩვენ მივიჩნევთ, რომ პირობითობას განაპირობებს თვითონ იდეა, ცარიელ სივრცეში უნდა შემოიტანო ის რაც შენ გაყვირებს, რაც შგიწყობს ხელს მის გამოსახატად. თუ მე ძალიან ხმამაღლა მინდა რაიმეს თქმა, მსახიობს ვაჭერინებ რუპორს, არადა, გმირს არ შეიძლებოდა ჭეროდა რუპორი, მაგრამ სათქმელი იმდენად ძლიერია, მე ვამბობ, მიმიფურთხებია მაგ თქვენს სინამდვილზე, მეორეხარისხოვანია ჩემთვის, მე პირველხარისხოვანი მინდა წამოვწიო. პირობითობა მხოლოდ პირვეხარისხოვანს, არსებითს წევს წინ და არა ილუსტრაციას უკეთებს ზოგადად…
სცენაზე ყველაფერი დასაბუთებული უნდა იყოს, ყველა შედეგს მიზეზი აქვს. როგორც კი, წარმომქმნელ მიზეზს უგულვებელჰყოფთ და მარტო შედეგს მაჩვენებთ – პლაკატია, მე უნდა ვგრძნობდე წარმომქმნელ მიზეზს, შესაძლოა ამ მიზეს ვერ ხსნიდეთ, ვერ ხსნიდეთ როგორ დაიბადა ეს მეტაფორა, სიმბოლო, მაგრამ მაყურებელი უნდა ხვდებოდეს, გრძნობდეს წინაპირობას. რატომღაც თეატრმცოდნეები ყოფით ახსნას ითხოვენ, არადა ყოფითად ვერ აუხსნი… წითელი ფერი აღაგზნებს სექსუალურ ვნებებს, წადი და ახსენი, როგორ მოხვდება წითელი ფერი ჩემს თვალში და როგორ აღმაგზნებს… რაღაცეები ტრანსცენდენტურია, არ აიხსნება, მაგრამ ამ აუხსნელს რომ ხმარობ, აი ამის დასაბუთებაა საჭირო, მაგრამ იმას კი არ უნდა ასაბუთებდე რატომ გამოიყენე წითელი, დასაბუთება იმას უნდა რომ აქ გარემო ცოტა სხვანაირია და აქ წითელიც შეიძლება იყოს, ლურჯიც. რატომ წითელი? არ ვიცი. გარდა მაგისა, არის რაღაც ლამაზი და გათავდა! ახლა სტრურუას „ნადირობის სეზონი“ ვნახე, მაგარია რა, მომეწონა რა! ლამაზია! უყურე დავითის ქანდაკებას, ლამაზია, ფანტასტიკურია! რა ჩანაფიქრი ჰქონდა, მიდი და გაიგე… ირაციონალური სცენა ისეთი სცენაა, რომელსაც ყოფითი ახსნა არ აქვს, მაგრამ სცენიურად დასაბუთებული უნდა იყოს – რამ განაპირობა. მე ხშირად ვეუბნები მსახიობს, ეს მუსიკა შენ მოგყავს, შენი სულიერი მდგომარეობა იმ დონეზეა რომ ამდაგვარი რაღაც გინდა და მუსიკა რომ გაჩნდა, ეს შენ მოიყვანე, ანუ შენს სულში გაჩნდა“.
კლასიკაზე, კლდიაშვილზე
შალვა გაწერელია: „ჩემთვის კლასიკა, როგორც ასეთი, განყენებულად არ არსებობს. მე ვდგამდი იმ თემაზე, რომელიც მაღელვებდა, ცხადია მაღალმხატვრულობას ჰქონდა გადამწყვეტი მნიშვნელობა, მაგრამ იმიტომ არ ვდგამდი რადგან კლასიკაა, მე ვდგამდი და ვიყენებდი კლასიკას ჩემი სათქმელისთვის. ბრეხტის „სიმონა მაშარის სიზმრები“ დავდგი, მაგრამ არ დავდგი „სამგროშიანი“, იმიტომ რომ მომეჩვენა რომ მე ამაზე ვარ აფორიქებული, როდემდე ვიცხოვროთ ასე ცრუგმირებით. ჩემს სპექტაკლში გმირს დაწვავდნენ და „პრასტიტუტკა“ აძვრებოდა და იმას სცემდნენ თაყვანს, გარშემო ურბენდნენ. ამ ფინამლამა მე ისე ამიყოლია, რომ გადავდე ყველა სხვა კლაისკა…“.
იგი არასოდეს არ არჩევდა პიესას მსახიობის გამო. მას აღელვებდა პრობლემა, სათქმელი, ამ სათქმელს მიჰყავდა პიესამდე და შემდეგ ამ პიესიდან გამომდინარე ირჩევდა მსახიობს. და მაინც აღმოჩნდა: ის თავის სათქმელს ხშირად პოულობდა კლდიაშვილთან. დადგა „ქამუშაძის გაჭირვება“, „დარისპანის გასაჭირი“, „ირინეს ბედნიერება“, „ბაკულას ღორები“, როგორც თავად ამბობდა – ყველაფერი!
– ვინ არის დავით კლდიაშვილი თქვენთვის? რატომ მოხდა ისე რომ თქვენს სათქმელს და პრობლემებს პოულობდით მუდამ კლდიაშვილთან და არა სხვა თუნდაც უცხოელ, თუნდაც ქართველი ავტორთან?
–ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ ცოტა ხანს ჭიათურაში ვმუშაობდი და იმ პერიოდში დავუახლოვდი იმერლებს. კი, თეატრში რეპეტიციები ძალიან მხიბლავდა, საინტერესოდ მიდიოდა, მაგრამ რა უნდა გეკეთებინა ყოველ საღამოს? ერთ დღეს წავიკითხე, მეორე დღეს კინოში წავედი, სისტემატურად მოსაწყენი იყო იქ, მეტი ვარიანტი არ იყო – ყოველდღე ან ქელეხში მივდიოდით, ან დასალევად, სხვა საქმე არ იყო, ანდა პერონზე ვსეირნობდით, მატარებელი რომ ჩამოდგებოდა, ამ ბოდიალში გავიცანი იმერლები, განსაკუთრებით ზემოიმერლები და შევამჩინე მათი ფანტასტიკური იუმორი. არ მინდა ძვირი ვთქვა გურულებზე, მაგრამ გურულის იუმორი რა არის? შეურაცხყოფას გაყენებს და კვდება სიცილით, იმერლები შეურაცხყოფას არ გაყენებენ, ისე მოვიხიბლე ამ თვისებით რომ რასაც კი იმერულს მოვკიდებდი ხელს, ასეთი რაკურსით აღვიქვამდი: კეთილი ხალხი რაღაცას ხუმრობს.
– ეს აღმოჩნდა კლდიაშვილის გრძნობათა ბუნების გასაღბიც?
–კლდიაშვილს როგორც კი მოვკიდე ხელი, აღმოჩნდა რომ რა კარგი, რა კეთილი ხალხია, უჭირთ, მაგრამ რა კეთილები არიან. ასე მეგონა თორემ, მე რა ვიცი… პირველად „ქამუშაძე“ ავიღე და მოვიხიბლე, ბიჭოს რა „ხოშიანი“ ხალხია, მამაჩემი რომ ადგეს საფლავიდან, იმას ჩავაბრუნებო, ამას იუმორით რომ იტყვის კაცი, გაგეცინება, შეგეცოდება… მოვიხიბლე კლდიაშვილით, ასე შეიძლება სხვითაც მოიხიბლო, მაგრამ კლდიაშვილი ძალიან დრამატურგიულია. რასაც არ უნდა მოკიდო ხელი, გკარნახობს რომ გახადო სასცენო მასალა. მერე კლდიაშვილი თავისი გაუთავებელი მრავალწერტილებით, ისეთ საგონებელში გაგდებს, ისეთ ფიქრებს, ისეთ ემოციებს გიღვიძებს რომ აუცილებლად თხზავ. კლდიაშვილი არ გიბრძანებს, კლდიაშვილი გირჩევს, მიგითითებს, გიბიძგებს, თუ შნო გაქვს წადი, თუ არა გაქვს შნო, გაჩერდი, არც ამაზე გაჯავრდება.
ვამბობთ რომ დავმალოთ…
_ თქვენ ხშირად გითქვამთ, რომ ჩვენ ადამიანები ვამბობთ იმისთვის რომ დავმალოთ. ეს ყოველთვის ასეა? ცხადია, არსებობენ ადამიანები, რომლებიც მუდამ ასე იქცევიან, მაგრამ ხომ არსებობენ გულწრფელი ადამიანები, ვინც იმას ამბობენ რასაც განიცდიან, ან ფიქრობენ? ანდა წამები გულწრფელობის, როცა არაგულწრფელიც გულწრფელია?
_ არა, ჩვენ ყველა შემთხვევაში ვმალავთ, მაგრამ ჩვენ ვმალავთ საფუძველს. გმირობას კი არ ვუარყოფ, ან ვმალავ, იმას ვმალავ, რამაც ჩამადენინა ეს გმირობა. რამდენად მოხდა პატივმოყვარეობის, ეგოიზმის გამო. უანგაროდ, უსასყიდლოდ ადამიანი, თავისი ბუნებით, ვერაფერს ვერ გასცემს. ჩვენ ხომ ადამიანები გაცემისთვის არ ვართ, ჩვენ აღებისთვის ვართ გაჩენილი. მე სულ აღება მინდა, მაგრამ რომ ავიღო, ვიცი რომ ხანდახან უნდა გავცე. და ეს უნდა დავმალო. ცხადია, ეს ცოტა უტრირებულია, მაგრამ ასეა. არის რაღაც, რასაც მეტად ვმალავ, რაღაც – რასაც ნაკლებად, მე კრიმინალის დამალვაზე არ ვსაუბრობ. ჭეშმარიტებაა ის, რომ ჩვენ ეგოისტები ვართ. ზოგი ამას ვერ მალავს, ზოგი კი ისე მალავს, ისე მოკვდება რომ ანგელოზი ჰგონიათ, ფრთებსაც კი მიაკერებენ ხოლმე.
ეს ჩემი მოგონილი არ არის, საფუძველია ჩვენი. ფროიდიც კი მეტი არაფერია, ჩვენ ვცხოვრებით ჩვენი ეგოიზმით. ვინმემ რომ მითხრას ეგოსტი ხარო, ჩავარტყამ თავში, მე ჩემს თავსაც ვატყუებ რომ მე არა ვარ ეგოსტი. რომეოსა და ჯულიეტას უყვარდათ ერთმანეთი. გენიალურია, სიკვდილმაც ვერ აჯობა ამ სიყვარულს, მაგრამ აბა რომეო იმპოტენტი ყოფილოიყო, ჯულიეტა შეუყვარდებოდა? ან ჯულიეტას შეუყვარდებოდა? ეგოისტები ვართ და რამდენიც არ უნდა ვილაპარაკოთ, ამ თვისებას გვერდს ვერ ავუვლით. ეგოზიმი იმდენად ძლიერია, რომ მის დასაოკებლად ღმერთი გავაჩინეთ. ღმერთმა გაგვაჩინა და ჩვენ ღმერთი გავაჩინეთ ჩვენში რომ ეგოიზმი დაეთრგუნა, გაჩნდა რელიგია, მორალი, ეთიკა, კანონები, როგორმე რომ დათრგუნულიყო ეგოიზმი, დღეს ჩვენმა ეგოიზმმა იქამდე მიაღწია რომ უკვე ვლაპარაკობთ ღმერთი არ გვინდაო, აღარც მორალი აღარ გვინდა, აღარც კანონები, ჩვენ მივდივართ კატასტროფამდე. ჩვენ გვგონია ჩვენ როგორც გვინდა ისე უნდა ვიყოთ. ფაქტია რომ ეგოიზმმა გადაჭამა ყველაფერი. თეატრი კვდება, კვდება იმიტომ რომ თეატრი ხომ ზნეობისთვის იღწევის. აბა თეატრი სკოლა არ არის, მე არ მინახია მეათაეკლასელი შესულიყოს თეატრში და მეთერთმეტე კლასელი გამოსულიყოს. იქ ტკბობას ღებულობ ზნეობრივს, დადებით ემოციებს იღებ, არა ზოგადად ემოციას, არამედ დადებითს, თორემ ზოგადად ემოციით, ფეხბურთიდან, პელეს თამაშიდან უფრო გამოდის მაყურებელი. დადებითი ემოცია უნდა გაუჩნდეს, სიკეთის კეთების პატარა სურვილი მაინც. ეს უკვე აღარ არის. ამის არც მოთხოვნაა და არც გამკეთებელი. იმიტომ რომ ჩვენმა ეგოიზმმა ისე დაგვთრგუნა რომ რაც უფრო ჩემთვის სასარგებლოა იმას ვაკეთებ.
„ყველასთვის გასაგები და მოსაწონი თუ იქნა ჩემი სპექტაკლი, მე თავს მოვიკლავ!“
– ხშირად ამბობენ – „მაყურებელი ამას ვერ გაიგებს“, ხშირად ეს მართლაც ასეა, მაგრამ ხშირად ისეთ რამეზე ამბობენ, შეურაცყოფასაც კი აყენებენ მაყურებელს.
_ყველა ვერ გაიგებს! ყველა ვამბობთ, გალაკტიონი გვიყვარსო, მაგრამ ყველამდე გალაკტიონი ვერ მიდის! ტყუილია ეგ! ყველას თავის მკითხველი ჰყავს. ყველასთვის საერთო მხოლოდ ბიოლოგიური პროცესებია, სულიერი არ შეიძლება იყოს ყველასთვის ერთი. ყველას ერთნაირი სულიერი მოთხოვნა როგორ შეიძლება ქონდეს? დილის ხაშია ყველას უნდოდეს? ყველასთვის გასაგები და მოსაწონი თუ იქნა ჩემი სპექტაკლი, მე თავს მოვიკლავ! ყველასთვის ვინც აკეთებს ის თაღლითია. როცა ვინმეზე ამბობენ, ყველას უყვარსო, მე ვამბობ, ესე იგი ცუდი კაცია, იმიტომ რომ არამზადაა! გემოვნება ხომ სხვადასხვაა? ის რაზეც მე ვღელავ, ყველა ვერ გაიგებს, მაგრამ ჩემი მაყურებელი გაიგებს. ჩაიყვანე ბრეხტის თეატრი ჩოხატაურში, რა მოეწონებათ? კი რაღაც მოეწონებათ, მაგრამ ის რაზეც ღელავდა ბრეხტი, ის არ ააღელვებთ…
შინ
ქმარი – რეჟისორი, ცოლი – მსახიობი. ცხოვრებაში როლების ასეთი განაწილება არც თუ სარფიანია – როგორც წესი, ცუდად მთავრდება… თაიროვი, მეიერჰოლდი, ახმეტელი… შალვა გაწერელია ამ მხრივაც გამორჩეული იყო – მისი მეუღლე მსახიობია – ლემურა ჯაყელი. მეტიც, ლემურა ჯაყელი უშუალოდ იმ თეტრში მოღვაწეობდა, რომელსაც შალვა გაწრელია ხელმძღვანელობდა.
–ლემურა სტუდენტი იყო ჩემი, ერთ მშვენიერ დღეს მოვაწერეთ ხელი, ეგრევე თათარიახლად. ხელს რომ ვაწერდით, მკითხეს, ვის გვარზე გინდათ რომ იყოს მეუღლეო. ვუპასუხე, ჩემს გვარზე მეთქი. უცებ ჩემი მეუღლე მოტრიალდა, არა რა, ბატონო შალვაო… მაშინ ლემურა 22 წლის იყო, გვარი „ჯაყელი“ დაენანა… ამ მხრივ ბედნიერი კაცი ვარ იმიტომ რომ ყველაფერი კეთდებოდა იმისთვის რომ მე ვყოფილიყავი კარგად… მე მეტად კმაყოფილი ვარ ცხოვრებით.
–როდესაც მუშაობდით, ალბათ ყველაზე მეტს თქვენს მეუღლეს სთხოვდით, რომ თუნდაც სხვა მსახიობს რაღაც არ ეფიქრა, არ გიჭირდათ მუშაობა?
–არ გპატიობენ მსახიობები იმას რომ ცოლი მსახიობი გყავს. ეს რომ გაპატიონ, უკიდურესად სამართლიანი უნდა იყო. არც უნდა გაანებივრო, მაგრამ არც უსამართლოდ არ უნდა მოექცე ცოლს. ვცდილობდი მაქსიმალურად სამართლიანი ვყოფილიყავი, ვცდილობდი ამ ბალანსის დაცვას. ეს შესამჩნევი იყო და ამჩნევდნენ კიდეც. ჩემი ცოლი როგორც წესი იმ ბანაკში იყო, სადაც იყვნენ მისი ამხანაგები. მახსოვს, მსახიობებმა შესვენება მოითხოვეს, არ გავუშვი და გაფიცვა მოაწყეს, წავიდნენ ბუფეტში, ჩემი ცოლიც მათთან ერთად იყო, მონაწილეობდა ბუნტში…
– როდესაც როლებს ანაწილებდით, არ ეჭვიანობდნენ სხვა მსახიობი ქალები?
– რა თქმა უნდა ეჭვიანობდნენ. ეჭვიანობდნენ არა მარტო ცოლზე, საერთოდ ქალზე. თუ ვინმეს როლს აძლევდი, ესე იგი შენი საყვარელი იყო. როგორ გითხრა, უსინდისობა, ყოველთვისაა. თეატრის თვისებაა. შემოქმედს სულ ჰგონია რომ ჩაგრავენ, განა მე არ მგონია რომ მჩაგრავდნენ? მეც მგონია, ყველას ჰგონია. დიახ, ცოტას ჩაგრავენ კიდეც, ცოტა ჰგონია და იქმნება რაღაც მითი. რა თქმა უნდა სულ იყო ლაპარაკი, ლემურას რატომ მისცა როლი… „მაკბეტის“ დადგმას ვაპირებდი და მახსოვს, რიგაში გასტროლებისას ვთქვი, ლედი მაკბეტი ჩემმა ცოლმა უნდა ითამაშოს–მეთქი. ლემურა 90 კილო იყო და ბუნებრივია, ცოტა გონიერი რომ ყოფილიყო მსახიობი, უნდა მიმხვდარიყო რომ ვხუმრობდი. რა ამბავი ატყდა იცი? დაიჯერეს რომ მე მართლა შეიძლება მივცე ლემურას ლედი მაკბეტის როლი. არა, ეს კი არ დაიჯერეს, ის დაიჯერეს რომ თვითიონ დარჩნენ უროლოდ. გაარკვიეს, რომ მათ არ ვაძლევდი ამ როლს და გათავდა. ლაპარაკობდა ლემურაზე და იმაზე იყო აღშფოთებული თვითონ რომ თვითონ არ მიიღო ლედი მაკბეტის როლი. საერთოდ ცხოვრებაში სულ ასეა, ვამბობთ ერთს, ვგულისხმობთ მეორეს, ვფიქრობთ მესამეს და სადღაც მიდის სიღრმეებში. ასე რომ ვერავითარი დეტექტორი სიმართლეს ვერ ამოხსნის, ჭეშმარიტ სიმართლეს… ეჰ, ძალიან მინდოდა „მაკბეტი“ დამედგა, გატაცებული ვიყავი. მაგრამ მერე ისე აირია ეს ამბები, ომები და უბედურება, რომ მაკბეტის დრო აღარ იყო.
ეპილოგის მაგიერ
„არასოდეს შური არ მქონია, ბოღმით არ მიცხოვრია, იმიტომ ვარ ამ ხნის. პატიება სხვაა, დავიწყება – სხვა. დავიწყება სკლეროზის სფეროა, მაგრამ პატიებით რატომ არ უნდა აპატიო? არ მესმის, რა ლოგიკაა – არ აპატიო. ძალიან გაწყენინა? თუ ძალიან გაწყენინა, ძალიან აპატიე“.
გამოქვეყნდა როგორც წლის გამოცემა “სახე(ლ)ები 2012”-ში, ასევე “საუკუნის სახე(ლ)ებში”.
რეზო შატაკიშვილის ბლოგი 