ქვიშაზე ნახატი შედევრი – „ესპანელი მღვდელი“

„ეროსი ამ როლს ბრწყინვალედ ასრულებდა! მე მისით ვამაყობდი, ასე, ალბათ, მხატვრები და მუსიკოსები ამაყობენ თავიანთი ნაწარმოებებით. ეს იყო აბსოლუტური გარდასახვა, მთელი არსებით „გადართვა“ როლზე. ასეთი რამ იშვიათად ხდება და რატომ არ უნდა შეიძლებოდეს წამის შეჩერება, რომ ამის ნახვა ყველას შეეძლოს, ასეთი ბრწყინვალე სახე რატომ უნდა ქრებოდეს? რა უბედურნი ვართ და უსამართლოდ განწირულნი, რომ ჩვენს სურათებს ქვიშაზე ვხატავთ“   – წერდა მიხეილ თუმანიშვილი წლების შემდეგ, როცა ეს ქვიშაზე ნახატი შედევრი – სპექტაკლი „ესპანელი მღვდელი“ მხოლოდ მნახველთა ხსოვნასღა იყო შემორჩენილი.

ფლეტჩერის კომედია „ესპანელი მღვდელი“ მიხეილ თუმანიშვილმა 1954 წელს დადგა. მაესტრო თუმანიშვილი მაშინ 33 წლის იყო. მანამდე რუსთაველის თეატრში უკვე დადგმული ჰქონდა ხუთი სპექტაკლი – კარსანიძის „მარადმწვანე ქედები“, ვიშნევსკის „დაუვიწყარი 1919 წელი“, ფუჩიკის „ადამიანებო იყავით ფხიზლად“, გოგოლის „შეშლილის წერილები“ მალიარევსკის „ქარიშხლის წინ“… „მარადმწვანე ქედებიც“, „დაუვიწყარი 1919“-იც, „ქარიშხლალიც“ –  წყალწყალა დრამატურგიაზე შექმნილი ის სპექტაკლები იყო, თეატრს რომ სჭირდებოდა იდეოლოგიური ხაზის გასატარებლად და არაფერს რომ არ აძლევდა არც მაყურებელს და არც თავად თუმანიშვილს. წერდა კიდეც გულისტკივილით „მე უმეტეს შემთხვევაში იმას ვდგამდი, რაც თეატრს სჭირდებოდა და არა მე, გულით რაც მინდოდა სულ რამდენჯერმე დავდგი“. „ესპანელი მღვდელი“ სწორედ ისაა, რისი დადგმაც გულით უნდოდა. თუმცა, როგორც ირკვევა მაინცდამაინც კონკრეტულად „ესპანელი მღვდელი“ არ სდომნია. ზეიმი ეწადა – სპექტაკლი დღესასწაული. „ფლეტჩერის „ესპანელ მღვდელს“ შემთხვევით მოვკიდე ხელი. ასეთივე წარმატებით შემეძლო დამედგა „ორი ბატონის მსახური“ ან „ძაღლი თივაზე“. მინდოდა შემექმნა რაღაც დღესასწაულებრივი, საზეიმო სანახაობა, რომელიც ჩემს არსებაში მწიფდებოდა ბავშვობიდან, საოჯახო თოჯინების თეატრიდან მოკიდებული. მინდოდა დამედგა ის, რისი ნახვაც მენატრებოდა“  – წერდა თუმანიშვილი. სპექტაკლი მართლაც იქცა დიდ თეატრალურ დღესასწაულად, თავად თუმანიშვილის შემოქმედების ერთ-ერთ ბრწყინვალე ნიმუშად. თეატრის მემატიანეთა თქმით, ეს სპექტაკლი მისი ყველაზე ფერადოვანი, მხიარული, „კარნავალური სულისკვეთებით აღსავსე სანახაობა“ იყო. თავად მაესტროც ბრძანებდა რომ მის სპექტაკლებში განსაკუთრებული ელვარებით ბრწყინავდა „ესპანელი მღვდელი“. თუმანიშვილმა 68 სპექტაკლი დადგა, მაგრამ აცხადებდა რომ 6-7 სპექტაკლი ჰქონდა დადგმული. ამ შვიდეულში , პირველ რიგში ასახელებდა „ესპანელ მღვდელს“, ამბობდა იმასაც რომ ძალიან უყვარდა… ნოდარ გურაბანიძის განცხადებით, იშვიათად რგებია მაყურებელთა ამგვარი აღფრთოვანება რომელიმე სხვა სპექტაკლს. „მსახიობები თამაშობდნენ ლაღად, შინაგანი თავისუფლებით, აღორძინების ხანის კომედიანტებისთვის დამახასიათებელი გროტესკულობით, ანუ თეატრალური ფორმის სიმკვეთრით… მიხეილ თუმანიშვილის „ესპანელ მღვდელში“ იყო რაღაც ისეთი, რაც გვიანდელი შუასაუკუნეების მოედნის თეატრს გვახსენებდა“ – წერს ნოდარ გურაბანიძე.

მაყურებელიც, თეატრალური კრიტიკაც, თეატრის მოღვაწენიც – ყველა ერთხმად ლაპარაკობდა რეჯისორის ტრიუმფზე და მსახიობების წარმატებაზე – ეროსი მანჯგალაძის ლოპესზე, ემანუელ აფხაიძის დიეგოზე, მედეა ჩახავას ამარანტასა თუ რამაზ ჩხიკვაძის ლეანდროზე…

საგულისხმოა რომ სწორედ ამ სპექტაკლში აელვარდა პირველად რამაზ ჩხიკვაძე. რამაზ ჩხიკვაძე მაშინ მხოლოდ 26 წლის იყო… ეროსი მანჯგალაძე – 29 წლის…

„ესპანელი მღვდელი“ – სპექტაკლი, რომელიც ქადაგებდა სიყვარულს და თავისუფლებას.

პიესის მიხედვით, რამაზ ჩხიკვაძის გმირს, საძაგელი ბებრის – ბართოლუსის ახალგაზრდა მშვენიერი ცოლი – ამარანტა უყვარდება და მთელი კოლიზია ამაზეა აგებული, თუმანიშვილისთვის ეს მიუღებელი აღმოჩნდა და ქმარი მეურვედ აქცია. „ხდება რაღაც უზნეობა, ჩვენ კი ვხარხარებთ იმაზე რომ თუ როგორ არღვევენ ოჯახის საფუძველს. აქ რაღაც უნდა შეიცვალოს, მოდი ქმარი ნუ იქნება, ქმრის მაგივრად მეურვე აჯობებს. იგი ყველასგან და ყოველთვის განტევების ვაცია. მაშ ასე, მეურვე ბებერია, ამარანტა – ნორჩია. ახალგაზრდაა! ყველაფერი რიგზეა! რაზეა სპექტაკლი? სიყვარულზე? თაღლითობაზე? იმაზე რომ სიყვარულს კი არ უნდა ელოდო, იგი უნდა მოიპოვო… კომედია აგებულია სასიყვარულო კოლიზიაზე, სავსეა სიცოცხლის ახალგაზრდული ვნებით. სიყვარული ავსებს მთელ ზეცას…“ – წერდა თუმანიშვილი. ქმარი მეურვედ აქცია, მაგრამ როგორც ნოდარ გურაბანიძე შენიშნავს, მეურვეს მაინც ქმრად აღიქვამდა მაყურებელი. თუმცა, ამ გარემოებას ხელი არ შეუშლია იმისთვის რომ სპექტაკლი ჭეშმარიტ, წმინდა სიყვარულის აპოთეოზად ქცეულიყო.

„თუ ფლეტჩერთან სიყვარულის თემა მიწიერია, შიშველი ვნებაა, ჟინია – მ. თუმანიშვილის სპექტაკლში ეს ლტოლვა ჭეშმარიტი სიყვარულის აპოთეოზად იყო გადაქცეული. ახალგაზრდებს ისე მძაფრად უყვარდათ ერთმანეთი, ის ე მგზნებარედ მიისწრაფოდვნენ ურთიერთისკენ, როგორც რენესასული ეპოქის მიჯნურები“ –  წერს ნოდარ გურაბანიძე, მისივე თქმით, ჩხიკვაძის გმირი „პიესის მიხედვით, სახიფათო სატრფიალო ფათერაკების მაძიებელი უფროა, ვიდრე ნამდვილად შეყვარებული, სპექტაკლში კი იგი თავისუფალი ადამიანის თავისუფალი და ჭეშმარიტი სიყვარულის განსახიერებაა. მ. თუმანიშვილი თავის ჩანწერებში და მემუარებში ხშირად იმეორებდა რომ მთელი მისი შემოქმედების მთავარი თემა სიყვარულის თემა იყო. სწორედ ეს თემაა თვალისმომჭრელი ოსტატობით გაშლილი ამ სპექტაკლში“. თეატრმცოდნის თქმით, მღვდელი ლოპესიცა და დიაკვანი დიეგოც გაიძვერები არიან, „არც ღმერთისა სწამთ, არც კაცის, არც ცისა და არც მიწის, მაგრამ ლეანდროს მიერ წამოწყებულ სასიყვარულო ინტრიგებში ისინი თანდათანობით, მეტი და მეტი აზარტით, ეშხში შესულნი მონაწილეობენ. ისინი თავისუფალი და ჯანსაღი სიყვარულის ხელისშემწყობად და აქტიურ ძალად გარდაიქმნებიან. მიუხედავად გროტესკული ფორმის სიმკვეთრისა, მისი სიღრმიდან გზას იკვლევდა რენესანსული სულისკვეთება: ადამიანია თავისი ნების და ვნების უფალი და რაც არ უნდა აღუდგეს წინ მის კეთილშობილურ სურვილს, უნდა დაძლიოს იგი. თუნდაც მთელი კლერიკალური სამყარო იყოს ეს. ეს მოტივი, ძალზე მკრთალად, შეიძლება შეუმჩნევლადაც კი არსებობს პიესაში, რადგან აქ ყველაფერი ფრივოლურ სამოსშია გახვეული, მაგრამ მ. თუმანიშვილის ღრმა წვდომის (და ინტუიციის, ცხადია!) წყალობით იგი გაძლიერრებულია, უმთავრეს მოტივადაა ქცეული და რენესანსული სულისკვეთებითაა განათებული. აქ მძლავრად ჟღერს ჰუმანისტური იდეები – ადამიანის მისწრაფებაზე თავისუფლებისა და ბედნიერებისაკენ“.

მოქმედება ესპანეთის ერთ პატარა, პროვინციულ ქალაქ კორდოვაში იშლებოდა. სცენის მოძრავ წრეზე იყო „გაშენებული“ ეს პატარა ქალაქი…

აგებული იყო გალავანშემორტყმული წითელკრამიტიანი თეთრი უცნაური სახლები, რომლებიც ერთმანეთს უკავშირდებოდნენ მომცრო თაღებით, მინიატურული ხიდებით, დაქანებული კიბეებით. „შუიდან თავი ამოეყო საკმაოდ შელანძღულ სამრეკლოს თავისი გვერდზე გადახრილი მოზრდილი ჯვრით. ფანჯრების რიკულები შავად იყო შეღებილი, რაც ასერიგადაა დამახასიათებელი ესპანური სახლებისთვის, სადაც დეტალები აქცენტირებულია შავი, თეთრი, წითელი საღებავებით. ეს დეკორაცია დღეს მე რატომღაც მაგონებს სერვანტესის რომანში აღწერილ ფუნდუკებს, რომელიც დონ კიხოტს ციხესიმაგრედ ეჩვენებოდა ხოლმე და სადაც ათასნაირი ფათერაკი გადახდენია ლამანჩის ლომს…“ (ნოდარ გურაბანიძე). დეკორაცია წრეზე ბრუნავდა, ჩნდებოდა ეზო, აივანი… სცენის ყოველი შემობრუნება ახალ ეპიზოდს იწყებდა. „დიდი ხნის შემდეგ, (როცა მრავალგზის ვიყავი ესპანეთში და მთელი ეს ქვეყანა რამდენჯერმე გადავსერე), მივხვდი რომ რეჟისორმა და მხატვარმა პროვინციული, ძველი ესპანეთის არსობრივი, არქიტექტურული სახე-მეტაფორა შექმნეს…“ (ნოდარ გურაბანიძე).

სწორედ წითელი კრამიტით გადახურულ ამ გალავანზე ყოფილან სვავებივით ჩამომსხდარი ეროსი მანჯგალაძის მღვდელი ლოპესი და ემანუელ აფხაიძის დიაკვანი დეიგო და ურცხვად, გულახდილად უზიარებდნენ მაყურებელს თავიანთ მკრეხელურ აზრებს.

კიცხავდნენ ექიმებს, ადგილობრივ „ბოზმარიკებს“ – მღვდლების გარეშე რომ ნათლავდნენ ნაბიჭვრებს და მათ ულუკმაპუროდ ტოვებდნენ, წუხდნენ ურცხვობის საუკუნე დადგაო, და უკვირდათ, ურცხვობის საუკუნე კია, მაგრამ ჯანსაღია, აღარავინ კვდება, ერთი ქელეხი ვერ ვჭამეთო – „უკვდავი მრევლი და ცხოვრება ვაი-ვაგლახით“. მოსვენებით კუბოში წოლა აღარავის სურსო – გოდენდნენ და „ზეაპყრობილი თვალებითა და სათნო სახეებით ზეცას შავი ჭირის მოვლინებას შეჰღაღადებენ, რათა მომრავლდეს აღაპებიო და ქელეხები – მათი ღორმუცელობის ეს ასპარეზები. მშიერი მუცლით უფლის საამურ საგალობელს ვერ ვიტყვითო“… (ნ. გურაბანიძე). სწორედ ამ გოდება-წუწუნისას ეცხადებათ მათ მორჩილის სახით რამაზ ჩხიკვაძის გმირი ლეანდრო. ლეანდრო სპექტაკლის დასაწყისში (სპექტაკლი მოხეტიალე მსახიობების მხიარულებით იწყებოდა) მოჰკრავს ყურს ამარანტას სახელს და მისი დაუფლების ჟინით აღივსება. მღვდელი და დიაკვანი ლეანდროს ინტრიგაში ერთვებიან, ვექილ ბართოლუსთან მოჰყავთ – ლეანდრო რომ მოწაფედ აიყვანოს – იურისპრუდენცია შეასწავლოს. ცხადია, ლენადროს სხვა მიზანი აქვს – გაიცნოს ამარანტა და მოინადიროს მისი გული. „ლეანდრო სულმოუთქმელად ელოდება ამარანტას გამოჩენას, მაგრამ მზეთუნახავი არ ჩანს. მოსვენებადაკარგული ლეანდრო ერთ ადგილზე ვერ ჩერდება, ღელავს, ცქმუტავს, ისაა მოთმინების ძაფი საცაა უნდა გაუწყდეს რომ უცებ კარი გაიღება და ბართოლუსის ძახილზე შემოვარდებოდა მოსამსახურე ქალი ელგა, დაგვაჯული, გაბურძგნული, მახინჯი. ლეანდროს ეს ქალი ამარანტა ჰგონია და თავზარდაცემული, ენაჩავარდნილი, გაოგნებული აქეთ-იქით აწყდებოდა, ზმუოდა, გაუგებარ სიტყვებს ისროდა, ფანჯრიდან გადახტომას ლამობდა, შეშინებული ცახცახებდა და ბოლოს ოდანვ დამშვიდებული წამოიძახებდა: „ქალია! ქალი“ (როგორც ჩანს ალქაჯი ეგონა). ამ ჰიპერბოლურ ეპიზოდში რ. ჩხიკვაძის იმპროვიზაციები კულმინაციას აღწევდა.“ (ნოდარ გურაბანიძე). ლენადრო და ამარანტა ერთ სახლში ცხოვრობენ, მაგრამ მათი შეხვედრა არა და არ ხერხდება… ლეანდრო გარს უვლის ბართოლუსის სახლს, დგას აივანთან და სერენადებს უმღერის ამარანტას… „აივნის კარი ფრთხილად იღებოდა. მ. ჩახავას ამარანტას მშვენიერი სილუეტი გაკრთებოდა წამიერად (შავი თვალები რაღაც გასაგიჟებლად ელვარებენ), სიმღერით მოხიბლული ქალი ვაჟს წითელი ვარდების იმ კონას ესროდა, სულ მცირე ხნის წინ მისგან საჩუქრად რომ მიიღო. პაუზა კვლავ გამოჩნდა ამარანტა, კიდევ უფრო გაძლიერდა ტრფობით აღგზნებული ჟაბუკის ხმა, ამარანტამ დაინახა აივნის პირდაპირ მდგარი ლეანდრო და მიბნედილმა წაიჩურჩულა: „ის არის, ისა“ ასეთი სიყვარულით, გრძნობითა და ნეტარებით გამთბარი ხმა მხოლოდ მედეა ჩახავას ჰქონდა…“ (ნოდარ გურაბანიძე).

შეუძლებელია აღწერო ყველა სცენა სპექტაკლიდან – ქვიშაზე ნახატი შედევრიდან, რომელიც მხოლოდ მნახველთა ხსოვნას შემორჩა. ნოდარ გურაბანიძის თქმით, დაუვიწყარი იყო დიეგოს „გარდაცვალებისა“ და დატირების სცენა, სადაც ეროსი მანჯგალაძე და ემანუელ აფხაიძე „სტიქიური“ იმპროვიზაციის ტალღებზე ნავარდობდნენ… ფიცარზე თეთრ ზეწარში გახვეული „მომაკვდავი“ დიეგო იწვა – ზეწრიდან თავი გამოეყო, ლოყები წითლად უღაჟღაჟებდა, მშიერი მუცელი უთაფთაფებდა, ეროსი კი თავისი ობერტონებით სავსე ხმით ღაღადებდა „რას დაემგვანა“…: „აფხაიძე სახის უცნაური მოქცევით ეპასუხებოდა. ამის შემხედვარი ლოპესი კიდევ უფრო მჭექარედ, სასოწარკვეთილი შეშფოთებით წამოიძახებდა: „რას დაემგვანა?!“ – დიეგო უკვე სასიკვდილო კრუნჩხვებს შეეპყრო, ლოპესის კიდევ ერთი შეყვირება, უკვე შეცვლილი ინტონაციით: „რას დაემგვანა?!“ და დიეგო უკანასკნელად გაიბრძოლებდა, ზეწარს დაუწყებდა წვალებას, მთელი სხეული უკანკალებდა, ფეხებს ჭიმავდა, შემდეგ უცებ მოეშვებოდა. ე. მანჯგალაძე ზიარების რიტუალის ჩატარებას ცდილობდა, ლოცვას წაიღუღუნებდა და თავის უზარმაზარი ჯვრისკენ წაიღებდა ხელს, მაგრამ სადღა იყო ჯვარი? (ცნობილი ამბავია: ეროსის გენერალურ რეპეტიციაზე დაავიწყდა ჯვრის ჩამოკიდება, მაგრამ ისე კომიკურად გაითამაშა ის სცენა, რომ სპექტაკლში ასევე დატოვეს). წამიერად შეცბუნებული, ხელს ჩაიქნევდა ისე გადასწერდა პირჯვარს და განაცხადებდა: „მოკვდაო“. სწორედ ამ დროს წამოიჭრებოდა ფეხზე ე. აფხაიძე-დიეგო, თავზე ზეწარს შემოიხვევდა თავსაფარივით, ისეთნაირად რომ ცქაფი, ცბიერი თვალებით და მსუნაგი ცხვირი მოუჩანდა და იწყებდა რაღაც გიჟურ, თავდავიწყებულ როკვას, ადგილზე ტრიალსა და ხტუნვას, მას აჰყვებოდნენ მგლოვიარე გულშემატკივრებიც და ცხადია ლოპესიც. იწყებოდა საყოველთაო მხიარულება და კავკალადა… სიცილით იხოცებოდა ხალხი დარბაზში…“ – წერს ნოდარ გურაბანიძე…

გამოქვეყნდა გაზეთში “ქართული სიტყვა”, რობრიკაში – “ქართული შედევრები”

მეგობრული შარჟი, ინახება რუსთაველის თეატრის მუზეუმში.

P.S.  2010 წელს, გაზეთ „პრაიმტაიმში“ განვახორციელე, ჩემივე ინიცირებული პროექტი „მეოცეს ოცეული“. ამ პროექტის მიზანი იყო, გამოვლენილიყო მეოცე საუკუნის 20 საუკეთესო ქართული სპექტაკლი. ეს ოცეული გამოვლინდა კომპეტენტური პირების – თეატრმცოდნეების, კრიტიკოსების გამოკითხვის შედეგად: ვთხოვეთ თავად დაესახელებინათ მეოცე საუკუნეში, ქართულ თეატრში დადგმული ის 20 სპექტაკლი, რომელსაც ისინი მიიჩნევდნენ საუკეთესოდ – საუკუნის სპექტაკლებად. შეფასების კრიტერიუმიც მათვე მივანდეთ – თითოეულს ეს სპექტაკლები უნდა დაესახელებინათ იმ კრიტერიუმების დაცვით, რომლითაც ისინი საერთოდ ხელმძღვანელობენ სპექტაკლების შეფასებისას.

მათ უნდა დაესახელებინათ როგორც ის სპექტაკლები, რომელიც მათ უშუალოდ ნანახი აქვთ სცენაზე, ასევე ის სპექტაკლები რომლებსაც იცნობდნენ აუდიო და ვიდეო ჩანაწერებით, იმროინდელი რეცენზიებით და ამ სპეტქკლებზე არსებული ყველანაირი საარქივი მასალით.

გამოკითხვის მონაწილეებს სპექტაკლების ჩამონათვალის შედგენისას არ უნდა ეხელმძღვანელათ ქრონოლოგიური პრინციპით, ჩამონათვალი რეიტინგული უნდა ყოფილიყო.

მათ მიერ პირველ პოზიციაზე დასახელებულ სპექტაკლს დაეწერებოდა 20 ქულა, მეორე პოზიციაზე დაწერილს – 19, მესამეზე – 18, მეოთხეზე – 17 დ ასე შემდეგ ბოლომდე – მეოცე პოზიციაზე დაწერილს – ერთი ქულა. შემდეგ ოცივე გამოკითხულის მიერ მინიჭებული ქულები დაჯამდებოდა და დაგროვილი ქულების შესაბამისად გამოვლინდებოდა საუკეთესო ოცეული.

გამოკითხვაში მონაწილეობდნენ ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორები: ნათელა ურუშაძე, ნოდარ გურაბანიძე, ნათელა არველაძე, დალი მუმლაძე, ლევან ხეთაგური, ირინა ღოღობერიძე, თამარ ბოკუჩავა, ლელა ოჩიაური, მარინე ხარატიშვილი, გიორგი ცქტიშვილი, მანანა გეგეჭკორი. ნინო მაჭავარიანი. იმხანად დოქტორანტები: ლაშა ჩხარტიშვილი, თამარ მუქერია, მარიამ ჩუბინიძე. იმხანად ხელოვნებათმცოდნეობის მაგისტრები: თამარ კიკნაველიძე, ნიკა წულუკიძე, ანანო მირიანაშვილი. ჟურანალ „თეატრი და ცხოვრების“  მთავარი რედაქტორი გურამ ბათიაშვილი, არტ-კრიტიკოსი დავით ბუხრიკიძე.

ამ გამოკითხვის შედეგად გამოვლენილ ოცეულში მიხეილ თუმანიშვილის მიერ დადგმულმა „ესპანელმა მღვდელმა“ მე-16 ადგილი დაიაკავა, საუკუნის საუკეთესო სეპქტაკლად დაასახელა 9 გამოკითხულმა, დააგროვა 93 ქულა.

აღსანიშნავია, რომ გამოკითხულთა მიერ, საუკუნის საუკეთესო სპექტაკლებს შორის მიხეილ თუმანიშვილის მიერ დადგმული 9 სპექტაკლი დასახელდა. თუმანიშვილის 9 სპექტაკლმა ჯამში 896 ქულა დააგროვა, ამ თვალსაზრისით, მიხეილ თუმანიშვილს მხოლოდ მისმა მოწაფემ – რობერტ სტურუამ აჯობა  – სტურუას 11 სპექტაკლმა 1 112 ქულა დააგროვა. თუმანიშვილის 9 სპექტაკლიდან ოცეულში  5 სპექტაკლი შევიდა: „ანტიგონე“ (მეექვსე ადგილზე), „ჭინჭრაქა“ (მეშვიდე ადგილზე),  „ჩვენი პატარა ქალაქი“ (მე–13 ადგილზე), „დონ ჟუანი“ (მე–15 ადგილზე), „ესპანელი მღვდელი“ (მე–16 ადგილზე).

ქართული სიყვარულის ანთოლოგია – რამაზი & ნატაშა

ქალი – ნატაშა კობახიძე – სწორუპოვარი თეატრალური პროდიუსერი. მისი ეშხი აშტერებდა ყველას. ნოდარ გურაბანიძე ასე გვიხატავს ნატაშას პორტრეტს:  „ნატალია იმთავითვე ტიპიური მოსკოვური შარმითა და მომხიბლავობით გამოირჩეოდა. ულამაზეს სლავ ქალთა საზოგადოებაშიც აშკარად განუმეორებელი იყო არა მხოლოდ უზადო გარეგნობით და ჩამოქნილი სხეულით, არამედ ევროპულ-აღმოსავლური იერის იშვიათი მიმზიდველობის ძალითაც. აქ ერთმანეთს ერწყმოდა პლასტიკა და ქალური სინაზე, მკვეთრი ნაკვთები და სილბო, ძალა და მიბნედილობა. როცა ახლოს გავიცანი, განცვიფრებული დავრჩი მისი ინტელექტით და აზროვნების სიცხადით. მხოლოდ სარაინდო რომანებში თუ შემხვედრია ასეთი ლამაზი და ჭკვიანი ქალბატონები, რომელთა გულისთვის თავგადასავლების მოყვარული ვაჟკაცები არავითარ ფათერაკს არ ერიდებიან“…

ფათერაკები ვერ შეაშინებს რამაზ ჩხიკვაძეს. ლეგენდა გემზე დაიწყება. რუსთაველის თეატრის ახალგაზრდა მსახიობები გურამ საღარაძე და რამაზ ჩხიკვაძე ოდესაში წავლენ – ხანმოკლე შვებულების გასატარებლად. წავლენ გემით – ბათუმიდან. იალტაში გემბანზე ავა ავაზასავით ქალი – ნატაშა კობახიძე – მეგობრებთან ერთად.  „დავინახე ნატაშა, საოცარი სილამაზის ქალი. საოცარი ტანფეხით, ვახ მეთქი, შენ გენაცვალე“ – იტყვის გურამ საღარაძე და გაიცნობს ნატაშას, გაიცნობს და გააცნობს რამაზს.

მთელ საღამოს, ღამეს ერთად გაატარებენ  სუფრასთან – რამაზი, გურამი, ნატაშა და მისი მეგობარი. საუბარში დაათენდებათ. რამაზი გურამს მიუტრიალდება და ეტყვის – „მე ამ ქალს ცოლად შევირთავდი“. რამაზი და ნატაშა შეხვედრაზეც შეთანხმდებიან, მაგრამ ეს შეხვედრა ვერ შედგება, მაგრამ გავა დრო და ისინი მაინც შეხვდებიან ერთმანეთს.

გემზე ხევედრამდეც და საბოლოო შეხვედრამდეც მათ დიდი გზა გამოიარეს.

სახელგანთქმული ფოლკლორისტის – ზაქარია ჩხიკვაძის მუსიკოსი ვაჟი გრიგოლი გაიცნობს ვოკალისტ ელენე გაჩეჩილაძეს. იქორწინებენ. ქვეყანას მოევლინება რამაზ ჩხიკვაძე. მალე გრიგოლი ლენინგრადს გაემგზავრება ცოლ-შვილთან ერთად – ასპირანტურა, დისერტაცია… სწორედ იქ, ლენინგრადში აღმოაჩენენ რომ პატარა რამაზს აქვს – უნიკალური სმენა, ხმა და მეტიც – მუსიკის შეთხზვის ნიჭი – 6 წლისა მიუჯდება ფორტეპიანოს და… მხოლკოდ დაკვრას კი არა, თავისი „ნაწარმოებების“ შექმნას დაიწყებს. გახარებული მშობლები მასში „შეიცნობენ“ მომავალ მოცარტს, დაბრუნდებიან თუ არა თბილისში ნიჭიერთა ჯგუფში მიაბარებენ – კონსერვატორიაში. ელიან რომ მისგან დადგება მუსიკოსი – პიანისტი, დირიჟორი, კომპოზიტორი… მაგრამ პატარა რამაზს მოზარდმაყურებელთა თეატრში წაიყვანენ და ის მოიწამლება – თეატრით. დაკვრაზე აიცრუებს გულს, განხიბლული მამა ბედს შეურიგდება, დედა უკომპრომისო აღმოჩნდება – აპირებს როლიალზე მიაბას რამაზი… რამაზს ვერ მოდრეკენ. ეს პირველი დაპირისპირება იქნება მშობლების ნებასთან. გავა დრო და იგი მშობლების ნებას კიდევ ერთხელ დაუპირისპირდება – ცხოვრების თანამგზავრის არჩევისას. ცოლის მოყვანამდე დიდი გზაა – წინ ომია… რამაზს სოფელში გახიზნავენ – ბებიასთან. იქ იარტისტებს პირველად, იქ შედგება პირველი დიდი გარდასახვა – ხმა გავარდება ზესტაფონის დაბომბვის, რამაზი ბებიის კაბას ჩაიცმევს, აკვარელით სახეს შეიღებავს, ბუჩქებში ჩასაფრდება – გამვლლს უცხოურად გამოელაპარაკება, დაიწყებს ბარბაცს, ახსენებს ზესტაფონსაც – ჯაშუშად დასახავენ, გამოუდგებიან. სოფლის ბიჭები ძლივს გადაარჩენენ – ძლივს დაარწმუნებენ რომ ეს უცხო „ქალი“ თებროლეს შვილიშვილია.

მერე იქნება ისევ თბილისი და ისევ თეატრი – პიონერთა სასახლის დრამწრე. სკოლის დამთავრების შემდეგ – თეატრალური ინსტიტუტი.

ის გხდება თბილისური ბოჰემის გული, თბილისელი „მოდნიცების“ დაბადების დღეები წარმოუდგენელი იქნება – რამაზის ელვარე იუმორის, სიმღერის, დაკვრის გარეშე. რამაზი გახდება მეტრფე ცხოვრების, დროსტარების და თან შრომის – თავდაუზოგავი შრომის. წარმატებულ სტუდენტობის შემდეგ – რუსთაველის თეატრი. ის კარგა ხანს ჩაიკარგება უღიმღამო როლებში, 2-ჯერ დააპირებს კიდეც თეატრის მიტოვებას, ოპერაში გადანაცვლებას…

შემდეგ იქნება ლეგენდარული „შვიდკაცა“, თუმანიშვილი ათამაშებს „ესპანელ მღვდელში“, წარმატებულ სპექტაკლს უღიმრამო წლები მოჰყვება, შემდეგ ისევ თუმანიშვილის შედევრი „როცა ასეთი სიყვარულია“, მერე გაიხსნება მცირე სცენა – სპექტაკლით „ჭინჭრაქა“ და დაიწყება რამაზ ჩხიკვაძე – როგორც შემდეგ იტყვის რობერტ სტურუა – „რამაზ ჩხიკვაძე ქოსა მრჩევლიდან იწყება“… სპექტაკლ “ჭინჭრაქას” შესახებ წაიკითხავთ შემდეგ ბმულზე: „ჭინჭრაქა“ – როგორ იქცა გულუბრყვილო ზღაპარი საუკუნის შედევრად

დაიწყება სტურუა-ჩხიკვაძის ტანდემი… მათი შეხვედრა „შეხვედრაში“ შედგება, გაგრძელდება „მზიან ღამეში“, შემდეგ იქნება „ხანუმა“, „სამიანიშვილის დედინაცვალი“ „ყავრყვარე“… და მეოცე საუკუნის მსოფლიო თეატრის მშვენება – „კავკასიური ცარცის წრე“, შემდეგ „რიჩარდ მესამე“… მსოფლიო აღიარება. „კავკასიური ცარცის წრე“  შევა მეოცე საუკუნის მსოფლიოს ას საუკეთესო სპექტაკლში. რამაზ ჩხიკვაძის რიჩარდ მესამე –  ყველა დროის რიჩარდების ათეულში.

რამაზ ჩხიკვაძის შესახებ წაიკითხავთ აქ: რეზო შატაკიშვილი კავკასიის მეფე რამაზ ჩხიკვაძეზე

სპექტაკლ “ყვარყვარეს” შესახებ წაიკითხავთ აქ: როგორ გაანადგურეს „ყვარყვარე“ ყვარყვარეებმა

“კავკასიური ცარცის წრის” შესახებ წაიკითხავთ აქ: „კავკასიური ცარცის წრით“ გარღვეული საბჭოური რკინის წრე

და ამ წარმატებაში  დიდ წვლილს შეიტანს სწორედ ის ქალბატონი – გემზე გაცნობილი…. „ჭინჭრაქას“ დროიდან ის დაუახლოვდება რამაზს, დაუახლოვდება რუსთავლის თეატრს და „ყვერყვრეს“ დროს თითქმის თეატრის კოლექტივის წევრი გახდება – ნატაშა არაოფიციალურ მენეჯერად მოევლინება რუსთაველის თეატრს. ნოდარ გურაბანიძის თქმით, სწორედ ამ ასპარეზზე გაიფუქრჩნება ნატაშას ნიჭი, გონერება, თანდაყოლილი დიპლომატიური უნარი, აქ ჰპოვებს გასაქანს მისი საარაკო მიზანსწრაფულობა და ტემპერამენტი.

რამაზი და ნატაშა ერთად გაივლიან დაბრკოლებებით აღსავსე გზას – ცხოვრებაშიც და თეატრშიც. ექნებათ ბევრი მძიმე დღეები, იქნება ბევრი ჭორიც, უბედურებაც – რამაზის მშობლებს ბევრ ცუდს ეტყვიან ნატაშაზე, რამაზს ოჯახთან ურთიერთობა დაეძაბება, მაგრამ უკან არ დაიხევს – შინიდან წავა. ხან სად იცხოვრებენ, ხან სად, როგორც თავად იტყვის 20 ბინა გამოიცვალიან, სარდაფშიც მოუწევთ ცხოვრება, სხვენზეც, მეგობრებთანაც – ცოტა ხანს კარლო საკანდელიძის ოჯახში, ედიშერ მაღალაშვილთანაც, ეროსისთანაც, რაღაც პერიოდი ეროსის მეზობლებიც შეიფარებენ… „რა არ გადავიტანეთ, მაგრამ მაინც ჩვენი გავიტანეთ“ –  იტყვის რამაზ ჩხიკვაძე ჩემთან ინტერვიუში 2005 წელს.

თავის დროზე კი ნატაშა იტყვის „ჩემი აკადემიკოსობით საქართველოს ბევრი არაფერი მოემატება, გადავწყვიტე რამაზს შევუწყო ხელი“. ამას იტყვის მეცნიერი – მეტალურგი, ტქენიკურ მეცნიერებათა კანდიდატი…

2005 წელს მექნება ბედნიერება – ინტერიუ ჩავწერო ლეგენდარულ მსახიობთან. სწორედ იმ ინტერვიუში, როდესაც ვკითხავ უქმნის თუ არა მას რაიმე დისკომფორტს ის ფაქტი, რომ სახლში ჭკვიანი ცოლი ჰყავს, ბატონი რამაზი სიცილით მეტყვის: „ ჩემი ცოლი სოკრატე არ არის და არც არისტოტელე, მაგრამ ჩვეულებრივად განათლებული ქალია, უმაღლესი აქვს დამთავრებული, საკანდიდატო დისერტაცია აქვს დაცული, საერთოდ გამჭრიახი გონება აქვს. ჭკვიანი ქალი კარგია, აბა უჭკუო აბა ვის რად უნდა? რა გითხრათ, ჩვენ დიდი შეხლა-შემოხლა არ გვქონია, როცა ქალი ნორმალურად ჭკვიანობს ასატანია… ნატაშა ძალიან მეხმარებოდა იმით რომ არ მაქებდა და მუდამ კრიტიკული იყო ჩემი შემოქმედების მიმართ. ბევრი ცოლი შეყვარებულია ქმრის შემოქმედებაზე და სულ ტაში უკრავს, „ო, რა კარგია, ო, რა კარგია“, ეს რა თქმა უნდა მაინც ცუდად მოქმედებს ადამიანზე, განსაკუთრებით თავიდან სანამ სპექტაკლი ჩამოუყალიბებელია, დაუღვინებელია ადამიანს ძალიან გჭირდება მკაცრი მოპყრობა, ნაადრევად ზედმეტი ტაში-ტუში არ ვარგა“….

ნატაშა შეელევა სამეცნიერო კარიერასაც, არც სამსახიობო კარიერა მოხიბლავს –  მას გადაიღებენ ფილმში „ყვავილი თოვლზე“, მაგრამ ეს ფილმი აღმოჩნდება – პირველი და უკანასკნელი. ის თავს გადადებს რამაზისთვის. 

რამაზ ჩხიკვაძე, ცხადია მიაღწევდა დიდ წარმატებას,  მაგრამ იქნებოდა კი ისეთი დიადი, როგორიც იყო, რომ არა ნატაშას მხარდაჭერა – ყოველდღიური ზრუნვა, მყუდრო გარემო, იდიალური პირობები მუშაობისთვის?  თან მითუმეტეს, ნატაშას ზრუნვა გასცილდება  ცოლურ მასშტაბებს… სწორედ ნატაშას დამსახურება იქნება ის, რომ მაყურებელი იხილავს „ყვარყვარეს“. პარტიული ელიტა ჯოჯოხეთს გამოატარებს თეატრს – 11-ჯერ ითამაშებენ მსახიობები მათ წინაშე, დახურულ კარს მიღმა, დაწესდება მკაცრი კონტროლი, ამ ჩვენებებზე მხოლოდ ცეკას რამდენიმე ოფიციალურ პირს შეეძლება დასწრება, მაგრამ…. ამ ყველა სპექტაკლს დაესწრება ნატაშა….მარტო თვითონ კი არა, სხვებსაც შეიყვანს – ისეთ პირებს, ვის აზრსაც საზოგადოება  დიდ ანგარიშს უწევს. სწორედ ისინი გაავცელებენ ქალაქში ხმას – სტურუას და ჩხიკვაძის გენიალურ ნამუშევარს კრძალავენო, თუმცა აკრძალვამდე საქმე ჯერ არ იყო მისული… ასე შეიქმნება საზოგადოებრივი აზრი და სწორედ ამ გზით მოუგებს ნატაშა ცეკას…

რამაზის და ნატაშას ბინა გახდება ადგილი, სადაც თავს  მოიყრიან მაღალი რანგის სტუმრები – თეატრალები, გამოჩენილი რეჟისორები და მსახიობები, იმპრესარიოები, „გოსკონცერტის“ ხელმძღვანელები, საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალების დირექტორები, სახელგანთქმული თეატრალური კრიტიკოსები… სწორედ ნატაშა ჩხიკვაძის სახელს დაუკავშირდება რუსთაველის თეატრის არაერთი გასვლა საზღვარგარეთ. მის აქტივში იქნება მხოლოდ რუსთაველის, არამედ შემდეგ სხვა თეატრების გაყვანაც საზღვარგარეთ… მოკლედ, ის იქნება პირველი ქართველი იმპრესარიო და დიდ წვლილს შეიტანს არა მარტო რამაზ ჩხიკვაძის, არამედ რობერტ სტურუას წარმატებებშიც. თუმცა, შემდეგ  ურთიერთგატანა ურთიერთდაპირისპირებაში გადაიზარდება და სწორედ ეს დაპირისპირება დაამსხვრევს სტურუა-ჩხიკვაძის ტანდემს… მაგრამ გამოხდება ხანი და მათ ისევ დაუდგებათ ჟამი თანადგომის. ნატაშა ჩხიკვაძე პრაღიდან გამოესარჩლება რობერტ სტურუას და… გულის შეტევვა ჩააქრობს ცეცხლოვანი ქალის სიცოცხლეს… ქალის, რომელსაც ვერ წარმოედგინა ცხოვრება რამაზის გარეშე…

უკურნებელი სენისგან განაწამები, დაუძლურებული ლირი ღმერთს შესთხოვს ძალას ღირსეულად დაკრძალოს საკუთარი ცოლი. და მართლაც – დაკრძალავს, სამარის პროექტსაც მოაწერს ხელს და გარდაიცვლება, მხოლოდ 56 დღე გასძლებს ნატაშას გარეშე…

დაიბეჭდა გაზეთ “ქრონიკა+”-ში.

“სახე(ლ)ების” 2011 წლის გამოცემაში გამოქვეყნებული ვრცელი ნარკვევი რამაზ ჩხიკვაძისა და ნატაშა ჩხიკვაძის შესახებ წაიკითხეთ: რამაზი & ნატაშა

რამაზი & ნატაშა

რეზო შატაკიშვილი

(დაიბეჭდა ”სახე(ლ)ები – 2011”-ში).

ის ჩეხეთშია, საქართველოდან შორს, იცის რომ მალე აღარ ეყოლება ცხოვრების მამაკაცი, ვინც ახლა მის გვერდითაა – ჩეხეთში, ვისთან ერთადაც გამოიარა ნახევარი საუკუნე, კაცი – ქართული სცენის გვირგვინოსანი, ქართული თეატრის მეტრი, მარადიული პროტაგონისტი – მსოფლიოს საუკეთესო აქტიორი – რამაზ ჩხიკვაძე. კაცი – მასზე უგონოდ შეყვარებული იმ დროიდან, გემბანზე ასულს რომ მოჰკრა თვალი იალტაში… მან იცის, რომ მალე აღარ ეყოლება რამაზი… ამ დარდს დარდი ემატება – რობერტ სტურუა რუსთაველის თეატრიდან გაუშვეს. სტურუა მათთვის მხოლოდ გენიოსი არაა, ის მათი ცხოვრების ნაწილია – სახელად რობიკო. მათ ცხოვრებაში იყო ყველაფერი – ერთად მიღწეული გამარჯვებები, შემდეგ წყენაც, დაპირისპირებაც, მძვინვარე კონფლიქტიც… მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა და… სამივემ – რობიკომაც, რამაზმაც, ნატაშამაც – ყველამ ცალ-ცალკე და ჯამში ერთად, აღმოჩინეს, რომ  ცალ-ცალკე კი ხელეწიფებოდათ გამარჯვება, მაგრამ დიდი გამარჯვება? ”კავკასიურის”, ”რიჩარდის”, ”ლირის” დარი? აღიარეს რომ არა, გამოუტყდნენ საკუთარ თავს და წყენა გაწყალდა… საქართველოდან რეკავენ. საქართველოში ელიან, რას იტყვის გენიოსი რამაზ ჩხიკვაძე თეატრიდან გენიოსის გაშვებაზე. ვიდრე რამაზი ილაპარაკებს, ქართველ მაყურებელს ნატაშა მიმართავს.

იტყვის, რომ რამაზმა და რობიკომ ეპოქა შექმნეს მსოფლიო თეატრში; რომ ისინი იპყრობდნენ მსოფლიოს და მთელი მსოფლიო იყო მათ ფერხთით. ის არ ტყუის, ”კავკასიური” იყო სპექტაკლი, რომელიც მხოლოდ თეთრ დათვებს და პინგვინებს არ უნახავთ, ანტარქტიდის გარდა მათ არ დაუტოვებიათ კონტინენტი… ნატაშა იტყვის, რომ რამაზი ღელავს, უკიდურესად განიცდის იმას, რაც მოხდა. ეკრანიდან გაამხნევებს რობიკოს, რომ არის ეტაპები, როცა რეჟისორი ვერ ქმნის საეტაპო სპექტაკლებს, მაგრამ არის ისტორია, რომელსაც ვერავინ შექმნის თავიდან, ვერ გადაწერს, ვერ გადახაზავს…

მავანს ეგებ ეჭვიც შეეპაროს ნატაშას გულწრფელობაში, იქნებ გაიხსენოს კიდეც მისი და რობიკოს დაჯახებები, მაგრამ არც კი გავა ნახევარი საათი და ნატაშა სიცოცხლის ფასად დაამტკიცებს გულწრფელობას – გულის შეტევა ჩააქრობს ცეცხლოვანი ქალის სიცოცხლეს… ქალის, რომელსაც ვერ წარმოედგინა ცხოვრება რამაზის გარეშე და არც გაიმეტა ღმერთმა ამისთვის.

უკურნებელი სენისგან განაწამები, დაუძლურებული ლირი ღმერთს შესთხოვს ძალას, ღირსეულად დაკრძალოს საკუთარი ცოლი. და მართლაც – დაკრძალავს, სამარის პროექტსაც მოაწერს ხელს და ნატაშას გარეშე ცხოვრების ლიმიტი 56 დღე იქნება მხოლოდ და ქართული თეატრი დარჩება მეფის გარეშე. მეფე მოკვდა, გაუმარჯოს მეფეს?! უკაცრავად, ვის?!…

რამაზ ჩხიკვაძე… მას უწოდებდნენ ”კავკასიელ ლოურენს ოლივეს”, ”კავკასიის მეფეს” და მსოფლიოს ერთ-ერთ უდიდეს მსახიობს.

არც ერთ ქართველ არტისტზე იმდენი არ დაწერილა მსოფლიოში – რამდენიც მასზე…

რამაზი

რამაზის ბაბუის მამა, თავის ძმებთან ერთად მშობლიური ჩოხატაურის რაიონიდან თელავში წავა სამუშაოდ. მაგრამ ძმები ჩხიკვაძეები იქვე დარჩებიან, გურიაში აღარ დაბრუნდებიან და გათელაველდებიან. სწორედ თელავში დაიბადება რამაზის ბაბუა – ზაქარია ჩხიკვაძე. ზაქარია ჩხიკვაძე თბილისში მიიღებს განათლებას, გახდება აღიარებული ფოლკლორისტი – შეაგროვებს ხალხურ სიმღერებს, ქართულ საგალობლებს – 1896 წელს გამოსცემს კიდეც ქართული ხალხური სიმღერების კრებულს – ”სალამური” – მოზარდებისთვის. სათავეში ჩაუდგება ქაშუეთის მგალობელთა გუნდს. ღვაწლმოსილი ფოლკლორისტის ოჯახს ხშირად სტუმრობენ ივანე ჯავახიშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ალექსანდრე ყაზბეგი, დიმიტრი არაყიშვილი, მელიტონ ბალანჩივაძე, ვანო სარაჯიშვილი…

უკვე თბილისში დაიბადება რამაზის მამა – გრიგოლ ჩხიკვაძე. გრიგოლიც ბავშვობიდან შეიყვარებს ქართულ ხალხურ სიმღერას, ვიოლინოს. შექმნის საბავშვო სიმღერებს. შევა კონსერვატორიაში. აქ, თბილისში, გაიცნობს ვოკალისტ ელენე გაჩეჩილაძეს და 1928 წელს ქვეყანას მოევლინება რამაზ ჩხიკვაძე. მალე რამაზის მამა კონსერვატორიას დაამთავრებს და ასპირანტურაში სწავლის გასაგრძელებლად ლენინგრადს გაემგზავრება ცოლ-შვილთან ერთად. დაიცავს დისერტაციას. სწორედ იქ, პეტერბურგში, აღმოაჩენენ, რომ პატარა რამაზს აქვს უნიკალური სმენა, ხმა და მეტიც – ექვსიოდე წლის რამაზი ფორტეპიანოს მიუჯდება და თავისი ”აწარმოებების” შექმნას დაიწყებს. მშობლების სიხარულს საზღვარი არ ექნება. გავა წლები და რამაზი სიცილით გაიხსენებს მათ სიხარულს, როგორ ხედავდნენ მასში მომავალ გენიას, მომავალ მოცარტს. გავა წლები და რამაზი იხუმრებს იმასაც, ალბათ 7 წლის ასაკში ოპერასაც მომთხოვდნენო… მუსიკოსი მშობლები დიდ იმედს ამყარებენ მუსიკალური ნიჭით დაჯილდოებულ რამაზზე, უნდოდათ მუსიკოსი გამხდარიყო – პიანისტი, დირიჟორი, კომპოზიტორი… და დაბრუნდებიან თუ არა, კონსერვატორიაში, ნიჭიერთა ჯგუფში მიაბარებენ.

მოკლედ, ის განწირულია კონსერვატორიისთვის, მაგრამ ბედის მწერალი სხვაგვარად ფიქრობს… პატარა რამაზს სკოლიდან მოზარდმაყურებელთა თეატრში წაიყვანენ და ყველაფერი თავდაყირა დადგება – პატარა რამაზს თეატრი გაიტაცებს, თეატრის გარდა არაფრის გაგონება არ სურს. დაკვრაზეც აიცრუებს გულს. შინ ტრაგედიაა – ”მოცარტი” ეღუპებათ. ”მოცარტი” თეატრისკენ იწევს, ყოველი ახალი სპექტაკლი, ყოველი ახალი ფილმი უფრო და უფრო ანდომებს გახდეს მსახიობი, მაგრამ მაინც დადის კონსერვატორიაში, ნიჭიერთა ჯგუფში. გამოცდის დროც მოვა. გამოცდაზე მისულს კუთვნილ სტიპენდიასაც მისცემენ – მამას გადაეციო. მამა სასწავლო ნაწილს ხელმძღვანელობს კონსერვატორიაში. რამაზი გამოცდის დაწყებამდე დროს იხელთებს, იქვე სპორტულ მაღაზიაში ჩაირბენს, სანუკვარ ბუცების, მაისურების შესათვალიერებლად – მერე მამასთან ერთად რომ მივიდეს და აყიდინოს. მაგრამ ეშხში შესული ”ბუცებს” ფეხზე მოირგებს, მაისურს – ტანზე, ჩაიცმევს მოკლე შარვალსაც და, ბარემ თავადვე გადაუხდის ფულს – კაცურად და ასე ფეხბურთელივით გამოწყობილი აირბენს უკან – კონსერვატორიაში – გამოცდაზე, მაგრამ რა ქნას, ამ ბუცის ”შიპებს” ძლივს ახვედრებს პედალზე… ისედაც გაზარმაცებულია და ამ ”შიპების” გადამკიდე რაღას დაუკრავს? მამა დაკვრას არ დაამთავრებინებს, გამოუშვებს გამოცდიდან და კონსერვატორიიდან. რამაზს ”ჩამოალაბორანტებენ” – სხვა პედაგოგთან მიიყვანენ, მაგრამ არც იქ იკლავს თავს დაკვრით. გული თეატრისკენ მიუწევს. განხიბლული მამა ბედს ურიგდება, უკან დახევას ამჯობინებს, მაგრამ დედა უკომპრომისოა. როიალზე მიბმას უპირებს. ფიქრობს, რომ გაჭრის ძალდატანება. მაგრამ ამაოდ.

პატარა რამაზს ვერ მოდრეკენ. რამაზი შეუვალი ხდება. ის პირველად უპირისპირდება მშობლების ნებას – თეატრს ირჩევს. დაიმახსოვრეთ! ოღონდ მიშიკო აბაშვილი კი არა, ის, რომ რამაზი ასეთივე შეუვალი იქნება ცხოვრების თანამგზავრის არჩევის დროსაც. ადამიანი ცხოვრებაში 2 გადამწყვეტ არჩევანს აკეთებს – პროფესიულ არჩევანს და არჩევანს ცხოვრების თანამგზავრის არჩევისას.  მშობლები არ გაიზიარებენ რამაზის არც ერთ არჩევანს, მაგრამ რამაზი თავისას გაიტანს და დრო აჩვენებს მის არჩევანთა სისწორეს.

მაგრამ იქამდე დიდი გზაა გასავლელი. ომი დაიწყება, რამაზს სოფელში გახიზნავენ ბებიასთან, ზესტაფონთან ახლოს, სოფელ წევაში. რამაზს უყვარს სოფელი. ხიბლავს წყალზე სიარულიც და წისქვილში საფქვავის ტარებაც. ვიდრე არტისტობას მოიწადინებდა, ხომ ”ნასილშჩიკობა” სურდა და სიამოვნებით დაატარებს საფქვავს წისქვილში, თან იქ მოყოლილი ამბებიც ხიბლავს – სიმინდის ჩამოფქვის მოლოდინში ჩამოფქვილი ამბები… მალე კი ასპარეზი მიეცემა საარტისტოდ. ხმა გავარდება ზესტაფონის დაბომბვის. რამაზი თებროლე ბებიას კაბას ჩაიცვამს, ”გრიმსაც” გაიკეთებს – წყლის საღებავებით სახეს შეიღებავს და ”დეკორაციასაც” შეარჩევს – ბუჩქებში ჩასაფრდება, დაელოდება გამვლელს – ვიღაც გამოივლის და ისიც დაიწყებს ბარბაცს, უცხოურადაც გამოელაპარაკება, ზესტაფონსაც ახსენებს და… არის გარდასახვა! ჯაშუშად დასახავენ, გამოუდგებიან. სოფლის ბიჭები გადაარჩენენ, ეტყვიან, რომ თებროლეს შვილიშვილია…

აქეთ-იქით სირბილი თბილისში გაგრძელდება – ომის გამო მოწაფეები ერთი შენობიდან მეორეში გადაყავთ, მეორედან – მესამეში და რამაზსაც მეტი რა უნდა, მშვენიერი ალიბია – ამდენ გადადი-გადმოდიში ვერ ვსწავლობო. არადა ეზარება… მაგრამ ამას მალე ინანებს – სკოლაში დრამწრეს გახსნიან, სპექტაკლს დგამენ! მაგრამ… მთავარ როლებს ფრიადოსნებს დაურიგებენ, რამაზს და მის მეგობარ გივის კი, როგორც საშუალოზე ნაკლებ მოწაფეებს – თითო გარბენს და თითო სიტყვას მისცემენ. მაშინ შეილახება პირველად რამაზ ჩხიკვაძის არტისტული თავმოყვარეობა. იწყენენ ბიჭები, მაგრამ მალე გაიგებენ, რომ პიონერთა სასახლეში დრამწრეა! 13 წლის ბიჭები პიონერთა სასახლეს მიადგებიან. თანატოლებისგან შეიტყობენ, რომ პიესა განაწილებულია და დარჩენილია 2 როლი – მეფისა და მონადირის. რეჟისორი კითხავს, თამაშობდნენ სხვაგან სადმე დრამწრეში თუ ახლა აპირებენ პირველად. 13 წლის რამაზი იფიქრებს, უფრო ამიყვანენ როლზე, თუკი ვიტყვი რომ ბევრი როლი მითამაშიაო და ისეთი რიხით იტყვის, კი, ძალიან ბევრი მითამაშიაო, ალბათ ასეთი რიხით კარიერის დასასრულსაც არ უთქვამს შემდეგ… მაინც რა როლებიო? ჩაეძიებიან, – უფრო მეფეების!  მიუგებს რამაზი. რამაზმა იცის რომ მეფის როლია დარჩენილი, მაგრამ არ იცის, რომ გავა წლები და მართლაც ითამაშებს მეფე ლირს, რიჩარდს… რეჟისორი მიუხვდება ეშმაკობას, დააფასებს მის მონდომებას და მისცემენ როლს… რამაზი მთელი არსებით მიეცემა თეატრის სტიქიას. არადა, ომია, ქაოსი. მხატვრული კითხვის პედაგოგი – ნოდარ ჩხეიძე დრამწრის ბიჭებს პატარა ძმებივით მოუვლის, ხიფათს რომ ააშოროს. შეაყვარებს სიტყვასაც და სპორტსაც – კალათბურთს. გუნდსაც შექმნიან, მათი გუნდი პირველ ადგილსაც კი აიღებს საბჭოთა კავშირის პირველობაზე. ნოდარ ჩხეიძე თავს არ დაზოგავს, რომ ბიჭები გზას არ აცდნენ. რამაზს თავად გზასაცდენილი ბიჭებიც არ მისცემენ გასაქანს, რომ გზას ასცდეს. უბნის ძველი ბიჭები ზარს აგორებდნენ, თავზე მილიცია რომ დაადგათ. ბიჭებმა ფული წყალსადენში დამალეს და გაიქცნენ. იმ ფულს პატარა რამაზი შეუნახავს და დაუბრუნებს ბიჭებს და გახდება მათი საყვარელი რამაზა. ამიტომაც დაუნგრევენ მერე ცხვირ-პირს, როცა ნახავენ, რომ ეს მათი საყვარელი რამაზა სხვა პატარა ბიჭებთან ერთად ზარს აგორებს და გულზე იბრაგუნებს ხელს. ნახავენ და სახეზე კამათელს დაუტრიალებენ, მეორედ რომ აღარ ჰქონდეს სურვილი კამათლის გაგორების…

სკოლას დაამთავრებს და ჩაირიცხება თეატრალურ ინსტიტუტში – სამსახიობო ფაკულტეტზე. და ის გახდება თბილისური ბოჰემის გული, პოპულარული სტუდენტი, რომელთანაც ყველას უნდა ურთიერთობა, მეგობრობა, თბილისელი ”მოდური” ქალიშვილების დაბადების დღეები, წვეულებები წარმოუდგენელი ხდება რამაზის გარეშე – რამაზის ელვარე იუმორის, სადღეგრძელოების, სიმღერის, როიალზე დაკვრის გარეშე. მისთვის არაფერი ადამიანური არაა უცხო, იმთავითვე ეტრფის ცხოვრებას, დროსტარებას და – შრომას. თავდაუზოგავად ეუფლება სამსახიობო ოსტატობას, კითხულობს ბევრს, კითხულობს და თარგმნის კლასიკურ დრამატურგიას. ინსტიტუტში ფარიკაობაში ვარჯიშს არ სჯერდება და სპორტულ ფარიკაობაშიც ვარჯიშობს, ვარჯიშობს და მეორე ადგილსაც იღებს საქართველოს ჩემპიონატზე. ამჯერად უკვე აღარ ზოგავს ძალებს მუსიკისთვის, სიმღერისთვის. გავა დრო და მას აღიარებენ უნივერსალურ მსახიობად. მეტიც, მიხეილ თუმანიშვილი იტყვის: ”ძნელი სათქმელია, რა უფრო უყვარს მას – მუსიკა თუ თეატრი, ორივე ეს ხელოვნება ორგანულადაა მასში შერწყმული. მე მეჩვენება, რომ რამაზი სახეს კი ვერ ”ხედავს”, არამედ ყოველთვის ”ისმენს” მას. იგი სახისთვის პოულობს მელოდია-კამერტონს და მას უმორჩილებს თავის სულსა და სხეულს. ასე იყო ”ესპანელ მღვდელში” ლეანდროს როლზე მუშაობისას, ასე იყო ”ჭინჭრაქაშიც” და ყველა სხვა როლშიც.”

იმ როლებამდე კი სტუდენტობაა გასავლელი. წარმატებული სტუდენტობა, წარმატებული როლები ინსტიტუტის სცენაზე. დო მაჟორი – თეატრალურ ინსტიტუტში და დო მინორი – რუსთაველის თეატრში მოხვედრის შემდეგ. უკვე სახელგანთქმული რამაზ ჩხიკვაძე კი იტყვის, რომ თეატრში მისვლისთანავე ითამაშა ”ესპანელ მღვდელში”, მაგრამ ეს ასე არ იყო… ეს უფრო შემდეგმა დიდმა წარმატებამ გადაავიწყა ის მტკივნეული 4 წელი – ის კაი ხანს ჩაიკარგება უზარმაზარ სივრცესა და უღიმღამო როლებში. აკი, ორჯერ დააპირებს კიდეც საერთოდ თეატრის მიტოვებას და საოპერო, ვოკალურ ხელოვნებაში გადანაცვლებას… ზუსტად 4 წელი გაივლის წარმატებულ როლამდე – სანამ თუმანიშვილი არ ათამაშებს ”ესპანელ მღვდელში”. შემდეგ კვლავ უღიმღამო ხუთი წელი მეორე წარმატებამდე – სპექტაკლამდე ”როცა ასეთი სიყვარულია”.

მერე გაიხსნება მცირე სცენა და გაიხსნება დიდი რამაზი – ქოსა მრჩევლით ”ჭინჭრაქაში”. ”ჭინჭრაქა” ახალი თეატრის მანიფესტად შეირაცხება, სერგო ზაქარიაძისა და რამაზ ჩხიკვაძის თამაში კი – პირობით-გროტესკული ე.წ. ”ღია თამაშის” ეტალონად.  ეს ბოლოს, თავიდან კი რამაზ ჩხიკვაძე კარლო საკანდელიძის დუბლადაა დანიშნული ჭინჭრაქას როლზე. 35 წლის რამაზის გულს დიდად არ ეკარება ჩიკორივით მობზრიალე ბიჭის როლი, უფრო ქოსიკოს როლი მოსწონს, მაგრამ ამ როლზე გივი ჭიჭინაძე და ბორის წიფურია არიან დანიშნულნი. რეპეტიციებს თითქმის სულ კარლო საკანდელიძე გადის. რამაზი  პარტერიდან ადევნებს თვალს. ერთ დღესაც მაესტრო სცენაზე იხმობს რამაზ ჩხიკვაძე. ”დილას წელკავი დამეტაკა და წელში ვერ ვიმართებოდი. ძლივს ავდექი და ვთხოვე, მოდი, ქოსიკოს როლს მოვსინჯავ-მეთქი. არაფერი უთქვამს, მე წელში ოთხად მოიხრილი და ათჯერ მოკაკული, კვნესით, ტკივილისგან უნებლიე წამოყვირებით, რის ვაივაგლახით ავედი სცენაზე და იატაკზე ჩავჯექი, ქოსიკოს პირველი სიტყვები ასე დამჯდარმა წამოვიკნავლე. მიშა წამოხტა, სახე გაუბრწყინდა და იყვირა – განაგრძე რეპეტიცია, იჯექი მანდ. დაიწყე… კარგია ეგ რადიკულიტიც. მე მგონი, მიშამ იფიქრა, ეს ყველაფერი ამ როლისთვის საგანგებოდ მოვიგონე და აღფრთოვანდა. აი, მაშინ გადაწყდა ჩემი ამ როლზე დანიშვნაც, ასე დავტოვეთ სპექტაკლში ჩემი წელკავიც, მიმკვდარი ხმით ლაპარაკიც და ასე დაიბადა ქოსიკოს ნიღაბი” – იტყვის მრავალი წლის შემდეგ რამაზ ჩხიკვაძე. მაესტრო თუმანიშვილი კი დაწერს:

”ქოსა-მრჩეველი ”ჭინჭრაქაში” თითქოს მისი შემოქმედებითი გზის ”მეორე ეტაპის” დასაწყისი აღმოჩნდა. ამ მეორე ეტაპზე ის საბოლოოდ უკვე უჩემოდ განვითარდა – ჩვენ გავიყარენით. დიდებისკენ მისი აღმასვლა ამის შემდეგ დაიწყო. დღეს რამაზ ჩხიკვაძე სახელმოხვეჭილი მსახიობია, მას ოვაციები გაუმართეს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ”ჭინჭრაქაზე” მუშაობის დროს ჩვენ ახალგაზრდები უკვე აღარ ვიყავით, მაგრამ ის დრო რამაზისთვის ჯერ კიდევ მსახიობური ახალგაზრდობის დრო იყო. ”შვიდკაცაში” იგი თანასწორთა შორის თანასწორი იყო, ახლა – პირველია”. 

თუმანიშვილი იტყვის, რომ ქოსა მრჩევლით დაიწყო რამაზ ჩხიკვაძის შემოქმედების მეორე ეტაპი, სტურუა იტყვის, რომ ”რამაზ ჩხიკვაძე ქოსა მრჩევლიდან იწყება”… თუმანიშვილი კი წერს, რომ ”ჭინჭრაქას” შემდეგ ისინი გაიყარნენ, მაგრამ ”ჭინჭრაქას” შემდეგ რამაზი კიდევ ითამაშებს ედმუნდს თუმანიშვილის ”მეფე ლირში”,  სტვირას ”ზაფხულის ღამის სიზმარში”, სიპიტოს ”მიწის შვილებში”, ხახულის ”კოლმეურნის ქორწინებაში”… მაგრამ ყველა ეს სპექტაკლი უიღბლო აღმოჩნდება. რამაზ ჩხიკვაძის და რობერტ სტურუას პირველი შეხვედრა ჟაკ რობერის ”შეხვედრაში” შედგება. შემდეგ ”მზიან ღამეშიც”, ”ხანუმაშიც”. მათი ბედი ერთმანეთს ჩაეწნება. ”ხანუმა” მათი თანამშრომლობის ახალი ეტაპი  აღმოჩნდება, რომელსაც ”სამანიშვილის დედინაცვალი” დაგვირგვინებს, მათი ტანდემის საბოლოო ფორმირება კი ”ყვარყვარეში” მოხდება. სწორედ ეს დიდი ტანდემი მოუტანს მსოფლიო აღიარებას რუსთაველის თეატრს… ნოდარ გურაბანიძის თქმით, ”ყვარყვარე” პირველი სპექტაკლია იმ თეატრისა, რომელსაც დღეს ”რობერტ სტურუას თეატრი” ჰქვია… ”ყვარყვარეს” პრემიერიდან 30 წლის შემდეგ რამაზ ჩხიკვაძე მეტყვის: ”მეც და რობიკოც ვამბობთ ხოლმე, ჩვენი ყველაზე კარგი სპექტაკლი იყო ”ყვარყვარე”, ყველაზე ძლიერი, საინტერესო. ცოტა დროსაც კი გაუსწრო და მაყურებელმა მაინცდამაინც ვერ აღიქვა”.

ყვარყვარეს შემდეგ იქნება დაუვიწყარი ”კავკასიური ცარცის წრე”, რომლითაც თეატრი საბჭოთა წრეს გაარღვევს და საგასტროლოდ გავა საზღვარგარეთ – გერმანიაში – ზაარბრიუკენსა და დიუსელდორფში. ტაშის მოძულე, ცალხელა დიუსელდორფს მეორე ხელს რამაზი გამოაბამს – გამოვა თუ არა სცენაზე – დარბაზი დაინგრევა ტაშით…

გერმანიას მოჰყვება მექსიკა – ფესტივალი ”სერვანტინო-5”. ჩხიკვაძეს სწორედ მექსიკაში მოიხსენებენ პირველად, როგორც ”მსოფლიო მნიშვნელობის თეატრალურ ვარსკვლავს”. ინგლისელი მაიკლ კოვენი კი ”ფაინენშალ თაიმსში” დაწერს: ”რამაზ ჩხიკვაძე ერთ-ერთი უდიდესი მსახიობთაგანია, ვინც ოდესმე მინახავს…”

რამაზს ჯერ არ უთამაშია რიჩარდი. მაიკლ კოვენი კი დაწერს, რომ მზადაა თბილისში ფეხით ჩავიდეს მისი რიჩარდის სანახავად. რიჩარდის ნახვის შემდეგ კი სწორედ მაიკლ კოვენი გამოაცხადებს რამაზ ჩხიკვაძეს ლოურენს ოლივიედ – ”ჩხიკვაძე კავკასიელი ლოურენს ოლივიეა, რომელიც სცენიდან მომხიბლაობას, სიკეთესა და სიბრძნეს აფრქვევს”.

სტურუას ”კავკასიური ცარცის წრე” შევა მეოცე საუკუნის მსოფლიოს ას საუკეთესო სპექტაკლში. რამაზ ჩხიკვაძის რიჩარდ მესამე –  ყველა დროის რიჩარდების ათეულში.

ამ აღიარებამდე კი რთულ გზას გაივლის ”რიჩარდი”. ჯერ თავად რამაზი გაოცდება, როცა სტურუა რიჩარდის როლს მისცემს. უარესად გაოცდება საზოგადოება, კონკურენტები აიმრიზებიან, მარცხის მოლოდინში გაინაბებიან და ერთ ხანს გაიხარებენ კიდეც – ”რიჩარდ მესამის” თავდაპირველი ვარიანტი თავად ტანდემსაც სტურუა-ჩხიკვაძესაც დააეჭვებთ და მათ მართლაც კეთილისმსურველთაც. ჩასაფრებული პუბლიკა გულს მოიოხებს, ნიშს მოუგებს, მაგრამ ნაადრევი და ბერწი აღმოჩნდება მათი სიხარული. სტურუა მუშაობას განაახლებს ”რიჩარდ მესამეზე” და ყველა გაისუსება, როცა ”რიჩარდი” ედინბურგს და ლონდონის ”რაუნდ ჰაუზს” დაიპყრობს. ედინბურგში გამოსვლის შემდეგ, შოტლანდიის უპირველესი გაზეთი ”ობსერვერი” გამოაქვეყნებს სტატიას სათაურით – ”რამაზი – კავკასიის მეფე”. ედინბურგში და ”რაუნდ ჰაუზში” ფენომენალური წარმატების შემდეგ ინგლისური თეატრალური სამყარო რამაზ ჩხიკვაძეს მეოცე საუკუნის უდიდეს მსახიობად აღიარებს. ”რამაზ ჩხიკვაძე მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი მსახიობია” (”თაიმსი”).

რიჩარდის შემდეგ ჩხიკვაძე ითამაშებს სპექტაკლში ”ვარიაციები თანამედროვე თემაზე”, ითამაშებს ჰიტლერს ”ას ერგასის დღეში” (კინოში სტალინის როლის განსახიერების შემდეგ) და ლირს. ”ლირზე”, მუშაობას 1982 წელს დაიწყებენ და 1987 წელს დაასრულებენ. ”აი, საქართველოს ლირი, ტირანი ქარიშხალში”- დაწერს იტალიური ”კორიერე დე ლა სერა”… 1987 წელს მას იწვევენ ლონდონში, მსოფლიოს ვარსკვლავთა გალა-კონცერტში, სადაც ორ ნაწყვეტს თამაშობს ”მეფე ლირიდან”. პარტნიორობას ვანესა რედგრეივი უწევს, ვანესა რედგრეივი კორდელიას როლის ნაწყვეტს რამაზის საპატივსაცემოდ ქართულად ისწავლის და ითამაშებს… ინგლისში, ქალაქ ლესტერში, 1988 წელს ბენეფისს გაუმართავენ რამაზ ჩხიკვაძეს…მალე ქარიშხალი მინელდება… მეფე ლირი რამაზ ჩხიკვაძის ბოლო როლი აღმოჩნდება რუსთაველის თეატრში… სტურუასა და ჩხიკვაძეს შორის სირბილს დაიწყებენ შავი კატები, რომელიც დათარსავენ მთელ ქართულ თეატრს…

რამაზ ჩხიკვაძე საუბარს დაიწყებს პენსიაზე. მისი არ სჯერათ. მაგრამ მას სჯერა. 1988 წელი. ათენი. ღია ცის ქვეშ უნდა ითამაშონ ”ლირი”, ”რიჩარდი”. რამაზი უკვე ღიად და დაუფარავად აცხადებს, რომ აღარ ითამაშებს ახალ სპექტაკლებში, რომ გავა პენსიაზე და მხოლოდ ძველ სპექტაკლებს ითამაშებს – მიწვევით. არადა, ჯერ მხოლოდ 1988 წელია. ის მხოლოდ 60 წლისაა. მაგრამ ეს ასე მოხდება. რამაზი თეატრთან ერთად იქნება მადრიდის დიდ საერთაშორისო ფესტივალზე, ჰელსინკში, იერუსალიმში, პრაღაში, მილანში… მაგრამ ის უკვე წასულია თეატრიდან…

სცენის მეფე სცენის გარეშე რჩება, გავა წლები და ის არავის დააბრალებს ამ სიტუაციას. პირიქით იტყვის, რომ რობერტ სტურუამ რამდენიმეჯერ შესთავაზა სხვადასხვა პიესა – შექსპირის ”ვენეციელი ვაჭარი”, ”ალუბლის ბაღი” (ფირსის როლი)…

გავა რამდენიმე წელი და რამაზ ჩხიკვაძე ითამაშებს ავთო ვარსიმაშვილის ”სიკვდილის როკვაში”. ეს მისი ბოლო როლი იქნება საერთოდ სცენაზე…

კინოსთან ურთიერთობას კი არ გაწყვეტს სიცოცხლის ბოლო წლებამდე. 23 წლის იყო პირველად მომხსენებელი, რომ განასახიერა ”მწვერვალთა დამპყრობნში”. შემდეგ კი იყო არიქიტექტორი შოთა ”ჭრიჭინაში” და შემდეგ 70-ზე მეტი კინოგმირი ქართულ და არა მხოლოდ ქართულ ფილმებში. თავიდან საშიშროება (ისევე როგორც თავიდან თეატრში), რომ ბრწყინვალე გარეგნობის გამო დარჩენილიყო და ”ჩარჩენილიყო” ”შეყვარებულთა” როლებში, მაგრამ ისევე როგორც სცენაზე, კინოშიც წარსულს ჩაბარდა ეს საფრთხე და შთამომავლობას დარჩა მისი ბრწყინვალე სახეები ფილმებში ”ფესვები”, ”ლონდრე”, ”ვერის უბნის მელოდიები”, ”ვედრება”, ”ნატვრის ხე”, ”აშუღ-ყარიბი”… შთამომავლობას დარჩება მისი ბრწყინვალედ გახმოვანებული მულტფილმები… შთამომავლობას დარჩება დიდი ლეგენდა ”რამაზ ჩხიკვაძე”…

ფრაგმენტი 2005 წელს ჩაწერილი ინტერვიუდან:

რამაზ ჩხიკვაძე: ”ახლაც ავად ვარ, ძალიან დავსუსტდი, არ ვიცი, როდის აღვიდგენ ძალას… მე სიმსივნე მქონდა ცოტა ისეთი, ნაღდი სიმსივნე… ადამიანი იბადება და უნდა წავიდეს კიდეც ამ ქვეყნიდან, აქ საპანიკო არაფერია, მაგრამ თუ რაიმეს ეშველება, უნდა გააკეთო ყველაფერი,  სიცოცხლე ვის არ უნდა კაცო და მეც მინდა… წამლებში ვარ სულ… უნდა ბევრი ვიარო ჰაერზე, ჰაერი უნდა ვყლაპო ბევრი და საჭმელები უნდა ვჭამო განსაკუთრებული, რომ ჯანმრთელობა აღსდგეს…

ცხოვრებაში მე მიყვარდა შრომა და ქეიფი. მაგრამ ჩვენთვის ჯერ შრომა იყო და მერე ქეიფი, არ არსებობდა, რომ ჩვენ სპექტაკლის წინ გვექეიფა და ვინმე სცენაზე მთვრალი გამოსულიყო. თან, კაცო, დილით რეპეტიცია გვქონდა, მერე კინოსტუდიაში გადაღებაზე გავრბოდით, საღამოს სპექტაკლს ვთამაშობდით, სპექტაკლის შემდეგ ვიქეიფებდით დილამდე და დილით ისევ რეპეტიციაზე მოვიდოდით. ახლა რომ ვფიქრობ, რა ენერგია გვქონდა, კაცო, როგორ ვძლებდით… პირდაპირ საოცარია. ახლა, მაგისნაირად ერთი დღე რომ გამაკეთებინა, მე ამ ქვეყნიდან წავიდოდი კიდევაც. ეჰ, ჩვენ, ქართველებმა, არც ღვინის სმა ვიცით ზომიერი და არც ჭამა… საზღვარგარეთ 3-4 ჭიქას დალევენ და მორჩა, ჩვენ 3 ლიტრას არ ვკმარებდით… ჩვენ რომ ღვინის სმის და ჭამის კულტურა გვქონოდა, დარწმუნებული ვარ, რომ  წასული ხალხიდან 50% დღესაც ცოცხალი იქნებოდა… ჩვენი თაობის ხალხი, ვინც დავრჩით, ხანდახან დავჯდებით ხოლმე, ვპურმარილობთ. ახლა უკვე ჭკვიანურად ვსვამთ, ისე აღარ ვიხოცავთ თავებს… აირწინაღით რომ მაქვს დალეული ღვინო, ხომ იცით? ახლა აღარ ვსვამთ აირწინაღებით, აღარც ბოთლებით დალევით ვცდილობთ ერთმანეთის გაკვირვებას და არც ბავშვის ”გარშოკებს” ვითხოვთ… ახლა მოგონებებით ვხოვრობთ, ხანდახან წავუღიღინებთ ხოლმე, ბებერი ხმებით. ოღონდ ბევრ ხალხში ქეიფი არც ადრე მიყვარდა და არც ახლა შემიძლია. აი, ქორწილი რომ არის და დამპატიჟებენ, არ ვიცი, სად წავიდე, რა მოვიმიზეზო… დანაყრდები ნახევარ საათში, მეტი რამდენი უნდა ჭამო? მერე აღარ  იცი რა აკეთო. ისიც თუ ჭკვიანები არიან, კიდევ კარგი, თორემ თუ სროლა ატყდა და ბოთლების რაკა-რუკი, მაშინ ხომ სულ დამშვენებული მოდიხარ… ჩვენ წრეში ჩხუბი არასოდეს მომხდარა, მაგრამ ხშირად მოვხვედრილვარ ბოთლების რაკი-რუკში, გამშველებლებიც ვყოფილვართ და ერთი მეორე. მახსოვს, დილის სპექტაკლი ვითამაშეთ, საღამოსაც სპექტაკლი გვქონდა, ერთი ჩვენი მსახიობი (აცხონოს ღმერთმა), გადაგვეკიდა, წავიდეთ, კარგი პურ-მარილია გაშლილი, ნუ დავლევთ, უბრალოდ, ვისადილოთ და წამოვიდეთო. ბოლო-ბოლო დაგვითანხმა, წავედით. იმ სართულზე რომ ავედით, რაღაცა ხმაური შემოგვესმა, კი არ გვესიამოვნა, მაგრამ რაღას ვიზამდით? იმ კარებსაც მივადექით, გააღეს და დარბის დასისხლიანებული ხალხი, ერთმანეთს ურტყამენ, ვინ სკამს ურტყამს, ვინ ბოთლს ისვრის, აბა ჩავერიეთ, წავიდა გაშველება, რაც ჩვენ მოგხვდა იმ დღეს… სულ ღვინით დაწუწულები, დასისხლიანებულები, დანგრეულები, დალეწილები წამოვედით. ლუკმა ჩვენ არ გვიჭამია, დახეული პიჯაკებით შემოვედით თეატრში, გაგიჟდნენ თეატრში, სად იყავით კაცო, ომში? ახლაც, ავლაბარში, იმ სახლს რომ გავუვლი, ისტერიული ხარხარი მიტყდება… რა გითხრათ, მე ბედნიერი კაცი ვარ. ისე აეწყო ჩემი ცხოვრება, რომ თეატრშიც სულ მუდამ როლებს მაძლევდნენ, მაძლევდნენ და მაძლევდნენ, კინოშიც სამუშაო ყოველთვის მქონდა. თავიდან ტელევიზია  შეიქმნა და სულ მე და ეროსი ვიყავით ყველა დადგმაში… სამუშაო მე არ მომკლებია, ყელამდე მქონდა, იმდენი მქონდა, რომ მეტი იყო უკვე, აღარ შეიძლებოდა იმის ატანა, ეს იყო ყველაზე დიდი ბედნიერება. მერე ის სპექტაკლები სადაც მე ვმონაწილეობდი, კარგი სპექტაკლები იყო, ჯერ მიშა თუმანიშვილის დროს, მერე რობიკოს დროს, მთელი რიგი სპექტაკლებისა, რომელიც ზედიზედ კარგი და კარგი იყო. ამდენი გასტროლი, ამდენი წარმატება… ჩემისთანა კაცი, როგორ შეიძლება რომ ნაწყენი ვიყო კიდე რამეზე? ხშირად მეკითხებიან, არის რამე როლი, რომ გინდოდათ გეთამაშათ და გული გწყდებათ რომ არ ითამაშეთო? არა, კაცო, არა, როგორ შეიძლება, რა ღორმუცელობაა, კიდე როლი რომ მომენდომებინა?! არა, ბატონო, არ ყოფილა, პირიქით, ზედმეტად ვიყავი დატვირთული ყოველთვის და მადლობას ვუხდი ღმერთს ამისთვის…”

ნატაშა

რამაზი და ნატაშა. ისინი გემზე შეხვდებიან ერთმანეთს. რამაზ ჩხიკვაძე და გურამ საღარაძე ხანმოკლე შვებულების გასატარებლად ბათუმიდან გემით წავლენ  ოდესაში, ოდესაში ჯაზ-ორკჯესტრია ჩასული საგასტროლოდ. იალტაში გემბანზე ნატაშა კობახიძე ავა მეგობრებთან ერთად… ”დავინახე ნატაშა, საოცარი სილამაზის ქალი. საოცარი ტან-ფეხით, ვახ-მეთქი, შენ გენაცვალე” – ასე გაიხსენებს ნატაშას პირველ ხილვას გურამ საღარაძე, რომელმაც გაიცნო და რამაზს გააცნო ნატაშა…

”მთელი საღამო ერთად გავატარეთ სუფრასთან, მე, რამაზმა, ნატაშამ და მისმა მეგობარმა, საუბარში დაგვათენდა… რამაზი მომიტრიალდა და მითხრა: ”მე ამ ქალს ცოლად შევირთავდი”- გაიხსენებს გურამ საღარაძე, გაიხსენებს როცა ამ ქვეყნად აღარ იქნებიან აღარც რამაზი და აღარც ნატაშა… გაიხსენებს იმასაც, თუ როგორ შეთანხმდნენ შეხვედრაზე რამაზი და ნატაშა მაშინ, თუ როგორ მოხდება ისე, რომ ეს ბედნიერი შეხვედრა ვერ შედგება, მაგრამ გავა დრო და ისინი მაინც შეხვდებიან ერთმანეთს. ”ისეთი სიყვარული მე არ მინახავს”– იტყვის გურამ საღარაძე.

”ნატაშა სრულიად მოულოდნელად გავიცანი. გურამ საღარაძესთან ერთად, ბათუმიდან გემით სამოგზაუროდ ოდესაში მივდიოდი. ნატაშა ტავის დაქალტან ერტად ამოვიდა იალტაში. ვკითხეთ, საით მიბრძანდებით? ოდესაში მივდივართ, იქდან მოსკოვშიო. მაშინ გავიცანი, დავახლოვდით, ერთი, მეორე… მერე როგორც ხდება ყველაფერი…” – ასე იხსენებდა ჩემთან საუბარში ნატაშას გაცნობას ბატონი რამაზი…

ნატაშას ეშხი ერთნაირად აშტერებდა ყველას – მის დამნახავს ყველას ყბა უვარდებოდა… თეატრის დიდი მცოდნე და არანაკლებ დიდი ესთეტი ნოდარ გურაბანიძე ასე გვიხატავს ნატაშას პორტრეტს: ”ნატალია იმთავითვე ტიპიური მოსკოვური შარმითა და მომხიბლავობით გამოირჩეოდა. ულამაზეს სლავ ქალთა საზოგადოებაშიც აშკარად განუმეორებელი იყო არა მხოლოდ უზადო გარეგნობით და ჩამოქნილი სხეულით, არამედ ევროპულ-აღმოსავლური იერის იშვიათი მიმზიდველობის ძალითაც. აქ ერთმანეთს ერწყმოდა პლასტიკა და ქალური სინაზე, მკვეთრი ნაკვთები და სილბო, ძალა და მიბნედილობა. როცა ახლოს გავიცანი, განცვიფრებული დავრჩი მისი ინტელექტით და აზროვნების სიცხადით. მხოლოდ სარაინდო რომანებში თუ შემხვედრია ასეთი ლამაზი და ჭკვიანი ქალბატონები, რომელთა გულისთვის თავგადასავლების მოყვარული ვაჟკაცები არავითარ ფათერაკს არ ერიდებიან”…

ფათერაკები არა, მაგრამ არც რამაზს ასცდება დაბრკოლებები… როგორც თავად გაიხსენებს, ბევრ მძიმე დღეებს გამოივლიან, იქნება ბევრი ხელისშემშლელი პირობებიც, ბევრი ჭორიც, ბევრი უბედურებაც… რამაზის მშობლებს ბევრ ცუდს ეტყვიან ნატაშაზე, რამაზს ოჯახთან ურთიერთობა დაეძაბება, მაგრამ უკან არ დაიხევს – შინიდან წავა. ხან სად იცხოვრებენ, ხან სად, როგორც თავად იტყვის 20 ბინას გამოიცვლიან, სარდაფშიც მოუწევთ ცხოვრება, სხვენზეც, მეგობრებთანაც- ცოტა ხანს ეროსისთან, კარლო საკანდელიძის ოჯახშიც, ედიშერ მაღალაშვილთანაც, რაღაც პერიოდი ეროსის მეზობლებმაც შეიფარებენ… ”რა არ გადავიტანეთ, მაგრამ მაინც ჩვენი გავიტანეთ”– კმაყოფილი დასძენს ბოლოს…

ნოდარ გურაბანიძე დაწერს, რომ ნატაშას გარეგნობამ მალე მიიპყრო თბილისური საზოგადოების და ყმაწვილკაცების ყურადღება, მაგრამ ”იგი პირველად აფეთქებული გრძნობების ერთგული დარჩა ბოლომდე”.

ნატაშას გარეგნობით კინოც დაინტერესდება, 1959 წელს შოთა მანაგაძე მთავარ როლში გადაიღებს ფილმში ”ყვავილი თოვლზე”. ეს იქნება მისი პირველი და უკანასკნელი ფილმი. მას არ მოხიბლავს სამსახიობო კარიერა. პროფესიით მეტალურგია, მეცნიერი – ტექნიკურ მეცნიერებათა კანდიდატი.

აღარ იქნება ნატაშა და ახლობლები გაიხსენებენ ნატაშას ნათქვამს, ”ჩემი აკადემიკოსობით საქართველოს ბევრი არაფერი მოემატება, გადავწყვიტე რამაზს შევუწყო ხელი”.

ასეც მოხდა და რომ არ მომხდარიყო ასე… ”რასაკვირველია, დიდი და მრავალმხრივი ნიჭის რამაზ ჩხიკვაძე უეჭველად მიაღწევდა დიდ წარმატებას სამსახიობო კარიერაში, მაგრამ, შესაძლოა, ვერ გამხდარიყო ისეთი დიადი, როგორიც დღეს არის, რომ არა ნატალიას უდიდესი გულისყური და ყოველდღიური ზრუნვა თავისი სათაყვანებელი მეუღლისადმი. მან რამაზ ჩხიკვაძე ოჯახური ყოველდღიურობის სიმძიმისგან გაანთავისუფლა. მუშაობისთვის იდეალური პირობები, კულტურული ატმოსფერო შეუქმნა” – დაწერს ნოდარ გურაბანიძე ”ფანტასტიკურ რამაზ ჩხიკვაძეში”.

მაგრამ მხოლოდ ეს არ იყო… ნატაშა არ ყოფილა ცოლი, რომელიც მხოლოდ კომფორტს და ოჯახურ მყუდროებას უქმნიდა დიდ მსახიობს. როგორც ჯემალ ღაღანიძე იტყვის, ნატაშა რუსთაველის თეატრის არაოფიციალური მენეჯერი იყო… სწორედ აქ ”გაიფურჩქნა მისი ნიჭი, გონიერება და თანდაყოლილი დიპლომატიური უნარი. აქ ჰპოვა გასაქანი მისმა საარაკო მიზანსწრაფულობამ და მისმა ტემპერამენტმა… ნატაშას დაახლოება რამაზთან და რუსთაველის თეატრთან თითქმის ერთდროულად დაიწყო. მიხეილ თუმანიშვილის “ჭინჭრაქას” დროიდან იგი თეატრის ყველაზე დაახლოებულ ადამიანად იქცა. რობერტ სტურუას “ყვარყვარეს” შემდეგ კი იგი თითქმის თეატრის კოლექტივის წევრი გახდა.”- დაწერს ნოდარ გურაბანიძე.

სწორედ ნატაშას დამსახურებაც იქნება ის, მაყურებელმა რომ იხილა ”ყვარყვარე~. პარტიული ელიტა ჯოჯოხეთურ გზას გამოატარებს სტურუას შედევრალურ ”ყვარყვარეს” – 11-ჯერ მოუწყობს დახურული ჩვენებას, 11-ჯერ ითამაშებენ მსახიობები სპექტაკლს უმაყურებლოდ, მხოლოდ რამდენიმე კაცის თანდასწრებით. თეატრში დაწესდება მკაცრი კონტროლი და ამ დახურულ ჩვენებებზე მხოლოდ ცეკას რამოდენიმე ოფიციალურ პირს შეეძლება დასწრება. ეს ოფიციალურად, მაგრამ არაოფიციალურად… ნატაშა ყველა ამ სპექტაკლს დაესწრება,  მარტო თვითონ კი არა, სხვებსაც შეიყვანს – ისეთ პირებს, რომელთა აზრს საზოგადოება დიდ ანგარიშს უწევს. ”სპექტაკლით აღტაცებულებმა ქალაქში ხმა გაავრცელეს, სტურუას და ჩხიკვაძის გენიალურ ნამუშევარს კრძალავენო (თუმცა აკრძალვამდე საქმე ჯერ არ იყო მისული). ასე შეიქმნა საზოგადოებრივი აზრი, რომლის ჩამოყალიბებაში ნატალიას მცირე როლი როდი მიუძღვის” (ნოდარ გურაბანიძე).

თბილისელები ”რატომღაც”, ”რაღაცნაირად” ყოველთვის გაიგებენ როდის იმართება ეს დახურული ჩვენებები. ყველა ასეთ ჩვენებაზე უამრავი ხალხი მოიყრის თავს თეატრის წინ, ფოიეში და დაელოდებიან განაჩენს, იქნება აჟიოტაჟი, ცხარე კამათი და როგორც გურაბანიძე გაიხსენებს  ”… ატმოსფერო ისეთი გავარვარებული იყო, რომ ყოველ წუთს მოსალოდნელი იყო აფეთქება, საბოლოოდ მაინც საღმა აზრმა გაიმარჯვა და სპექტაკლის პრემიერა ტრიუმფად იქცა”.

მალე კი, რამაზის და ნატაშას ბინა გახდება ადგილი, სადაც თავს  მოიყრიან მაღალი რანგის სტუმრები – თეატრალები, გამოჩენილი რეჟისორები და მსახიობები, იმპრესარიოები, ”გოსკონცერტის” ხელმძღვანელები, საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალების დირექტორები, სახელგანთქმული თეატრალური კრიტიკოსები…

როდესაც ”რიჩარდ მესამის” თავდაპირველი ვარიანტი დააეჭვებთ თავად სპექტაკლის ავტორებს, სწორედ ნატაშა ჩხიკვაძის თანადგომით ჩამოიყვანენ მოსკოვიდან თბილისში ინგლისური თეატრისა და შექსპირის შემოქმედების საუკეთესო მცოდნეს ა. ბარტოშევიჩს, რომლის შენიშვნებიც მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს შემდგომ მუშაობაში. სწორედ ნატაშა ჩხიკვაძის სახელს დაუკავშირდება რუსთაველის თეატრის არაერთი გასვლა საზღვარგარეთ. მის აქტივში იქნება მხოლოდ რუსთაველის, არამედ შემდეგ სხვა თეატრების გაყვანაც საზღვარგარეთ.

ფრაგმენტი 2005 წელს ჩაწერილი ინტერვიუდან:

 – ბატონო რამაზ, ნათქვამია, კაცებს ჭკვიანი ქალები არ მოსწონთ, გაურბიანო, რასაც ნამდვილად ვერ ვიტყვით თქვენზე. თქვენ თუ გიქმნიდათ რაიმე დისკომფორტს ის ფაქტი, რომ სახლში ჭკვიანი ცოლი გყავთ?

– ახლა (იცინის)… ჩემი ცოლი სოკრატე არ არის და არც არისტოტელე, მაგრამ ჩვეულებრივად განათლებული ქალია, უმაღლესი აქვს დამთავრებული, საკანდიდატო დისერტაცია აქვს დაცული, საერთოდ გამჭრიახი გონება აქვს. ჭკვიანი ქალი კარგია, აბა უჭკუო ვის რად უნდა? რა გითხრათ, ჩვენ დიდი შეხლა-შემოხლა არ გვქონია (იცინის), როცა ქალი ნორმალურად ჭკვიანობს ასატანია…

 – თქვენ როგორ გიწყობდათ ხელს ქალბატონი ნატაშა თქვენი კარიერის მანძილზე?

– იმით, რომ არ მაქებდა და მუდამ კრიტიკული იყო ჩემი შემოქმედების მიმართ. ბევრი ცოლი შეყვარებულია ქმრის შემოქმედებაზე და სულ ტაშს უკრავს `ო, რა კარგია, ო, რა კარგია~, ეს, რა თქმა უნდა, მაინც ცუდად მოქმედებს ადამიანზე, განსაკუთრებით თავიდან, სანამ სპექტაკლი ჩამოუყალიბებელია, დაუღვინებელია. ადამიანს ძალიან გჭირდება მკაცრი მოპყრობა, ნაადრევად ზედმეტი ტაში-ტუში არ ვარგა. ნატაშა ძალიან კრიტიკული იყო და ამ მხრივ ძალიან მეხმარებოდა.

– არსებობს ასეთი ინფორმაცია, რომ თავის დროზე, როცა რუსთაველის თეატრმა საბჭოთა კავშირის რკინის ფარდა გაარღვია და საზღვარგარეთ გავიდა საგასტროლოდ, თქვენმა მეუღლემ, ნატაშამ, დიდი როლი ითამაშა ამ პროცესში. მართლაც ასე იყო? უნდა უმადლოდეს თუ არა ქართული თეატრის ისტორია ქალბატონ ნატაშას?

– ნატაშას ძალიან უყვარდა და უყვარს რუსაველის თეატრი, ამ თეატრით ცხოვრობდა ის ჩემთან ერთად, ძალიან ცდილობდა დახმარებას და ბევრი გასტროლებიც გააკეთა. თეატრი გაიყვანა ესპანეთში, ისრაელში, სხვადასხვა ქვეყნებში. მარჯანიშვილის თეატრსაც გაუკეთა გასტროლები იაპონიაში, გერმანიაში. ასე მუშაობდა, კონტაქტებს ამყარებდა იქაურ პროდიუსერებთან და შედეგიც კარგი იყო. ასე რომ, პატარა დამსახურება მართლაც აქვს ამ მხრივ. მაგას სპექტაკლები არ დაუდგამს, შორს იყო მაგ საქმისგან, მაგრამ უნდოდა, რომ კარგი სპექტაკლი ენახა სხვადასხვა ქვეყნის მაყურებელს. ამას ახერხებდა შიგადაშიგ, ეს იყო და ეს იყო.

”ეს იყო და ეს” –  მოკრძალებულად ბრძანებდა ბატონი რამაზი. არადა, ნატაშა ბევრს ახერხებდა, ახერხებდა იმას, რასაც ბევრი დიდი ორგანიზაცია ვერ ართმევს დღესაც კი თავს… ნატაშა ჩხიკვაძე გარკვეული პერიოდი თეატრალურ საზოგადოებაში უცხოეთთან ურთიერთობის განყოფილებას ხელმძღვანელობდა, სწორედ მისი ძალისხმევით მოხდა გაუგონარი რამ – მადრიდის საერთაშორისო თეატრალურ ფესტივალზე მიიწვიეს სამი ქართული თეატრი – რუსთაველის, მარჯანიშვილის, მინიატურების… ”თვით ესპანელების აღიარებით ეს იყო უნიკალური მოვლენა – არასოდეს ჩვენს ფესტივალზე ერთი ქვეყნიდან სამი თეატრი არ ჩამოსულაო (ნოდარ გურაბანიძე)”.

არადა, თავიდან მხოლოდ რუსთაველის თეატრის მიწვევაზე იყო საუბარი და ისიც თეატრს უნდა ეკისრა ყველა ხარჯი. სსრკ-ს თეატრალური საზოგადოების უცხოეთთან კავშირების განყოფილების გამგემ, საფესტივალო კულუარებსა და ინტრიგებში გაწვრთნილმა პირმა, ნატაშას ურჩია კიდეც ფესტივალის ხელმძღვანელთან, არიელ გილდენბერგთან საქმეს ნუ დაიჭერთ, აუღებელი ციხესიმაგრეა, მისგან კომპრომისი გამორიცხულიაო. ნატაშა კი სწორედ ამ აუღებელი ციხე-სიმაგრის აღების ჟინით აენთო, იყიდა ბილეთი და გაფრინდა მადრიდს. ”აეროპორტ ”იბერიაში” მას თვით არიელი დახვდა ყვავილების უზარმაზარი თაიგულით და მკაცრი სახით. მისი პირველი ფრაზა იყო: ფესტივალის ბიუჯეტის ყველა პესეტი განაწილებულია და ამ თემაზე ნუ დამელაპარაკებითო. ნატალიამ უპასუხა, ბატონო არიელ, აგერ დგას ის თვითმფრინავი, რომლითაც ჩამოვფრინდი და მზად ვარ უკანვე გავბრუნდეო. შეცბუნებულმა არიელმა ნატაშა სადილად მიიპატიჟა და ვერც წარმოიდგენდა, თავს რა ხაფანგში ყოფდა. ნატალია მასთან მოლაპარაკებას სამი დღე და ღამე აწარმოებდა. ამ ხნის მანძილზე სადილადაც არ გასულან (ბუტერბროდები და სენდვიჩები შეჰქონდათ)”(ნოდარ გურაბანიძე).

შედეგი? მარტო რუსთაველის თეატრი კი არა, მადრიდის ფესტივალზე გამოვიდა მარჯანიშვილის თეატრი, მინიატურების თეატრი, მსახიობებმა მიიღეს სოლიდური ჰონორარი, სამივე დასი ცხოვრობდა მადრიდის ცენტრში პრესტიჟულ სასტუმროში… ნატაშა ჩხიკვაძემ რუსთაველის თეატრი იერუსალიმის ფესტივალზე ჯერ კიდევ მაშინ ჩაიყვანა, როცა სსრკ-ს დიპლომატიური ურთიერთობაც კი არ ჰქონდა დამყარებული ისრაელთან. სწორედ ამ ფესტივალზე აჩვენა ნატაშა ჩხიკვაძემ დიპლომატიის და სიტუაციის მართვის მასტერკლასი. იერუსალიმის ფესტივალი ”კავკასიურით” იხსნებოდა, მაგრამ ასპარეზზე გამოჩდნენ ბრეხტის ქალიშვილი ბარბარა ბრეხტი და მისი მეუღლე მსახიობი ეკეჰარტ შალი,  გაცეცხლებულნი იმით, რომ რუსთაველის თეატრი ამდენი წელი ”კავკასიურს” თამაშობდა და მათ საავტორო ჰონორარს არ უხდიდა.  ბუენოს-აირესშიც კი ჩაუკითხებიათ რუსთაველის თეატრისთვის, მაგრამ ამაოდ… საგულისხმოა, რომ სწორედ ბრეხტის ქალიშვილის და სიძის გამო მოიხსნა ”ყვარყვარე” რეპერტუარიდან. რობერტ სტურუას გამოყენებული ჰქონდა სცენა ბრეხტის პიესიდან, სწორედ ბრეხტის სიძემ და ქალიშვილმა ატეხეს სკანდალი, კუთვნილ თანხას არ გვიხდიანო. არადა, მაშინ სსრკ მიერთებული არ იყო საავტორო უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციასთან და საერთოდ არავის არაფერს არ უხდიდნენ და შესაბამისად, არც თეატრს არ შეეძლო გადახდა და იძულებული იყვნენ სპექტაკლი მოეხსნათ. ასე რომ, იოლი წარმოსადგენია, რა დაემართებოდათ რუსთაველის თეატრის მესვეურებს ბარბარა ბრეხტის და ეკეჰარტ შალის გამოჩენაზე. არანაკლებ ღელავდნენ ფესტივალის ორგანიზატორები – ფესტივალი ეშლებოდათ – ბრეხტის მემკვიდრეები იმუქრებოდნენ, რომ პიესის თამაშის უფლებას არ მისცემდნენ, თუ კუთვნილ ჰონორარს არ მიიღებდნენ. ყველა დაძაბული ელოდა ბრეხტის გაკაპასებული მემკვიდრეების გამოჩენას.

წარმოიდგინეთ სცენა: დარბაზში შეიჭრა ბარბარა ბრეხტი, უკან მისდევს გაოფლილი ქმარი. ყველა დაიძაბა და შემდეგ ყველამ პირი დააღო – ”ნატაშა ფეხზე წამოიჭრა და აღტაცებულმა შესძახა: ”ძვირფასო ბარბარა! ჩემო ძვირფასო, როგორც იქნა გიპოვეთ! – ხელები გაშალა და გულში ჩაიკრა – რამდენი ხანია გეძებთ, ვიცი ჩვენზე ნაწყენები ხართ, მაგრამ მოსკოველი ბიუროკრატების ამბავი ხომ იცით! – ჰანა, – მიუბრუნდა ფესტივალის დირექტორს, – გთხოვთ მოსკოვთან ახლავე დამაკავშიროთ. კულტურის სამინისტროს დაველაპარაკები და ყველაფერს მოვაგვარებ. სანამ გაოგნებული, სახტად დარჩენილი ბარბარა გონს მოეგებოდა, ნატაშამ რამდენჯერმე ”დარეკა” მოსკოვში, ბოლოს ხელები გაშალა, თითქოს ამბობდა, რა ვქნა, ვერავინ დავიჭირეო და თქვა: არა უშავს, ყოველივეს მოკლე ხანში მოვაგვარებო” (ნოდარ გურაბანიძე).

შემდეგ? შემდეგ ნატაშა ბრეხტის მემკვიდრეებს გაახსენებს თბილისურ გასტროლებს, სტუმრობას, ქართულ მასპინძლობას, ”ბერლინერ ანსამბლის” და რუსთაველის თეატრის ”პარტნიორშაფტობას”, ბრეხტის მეუღლის – ჰელენ ვაიგელის და სერგო ზაქარიაძის შემოქმედებით ხელშეკრულებას, მოკლედ: ნატაშამ ისე მოხიბლა მთელ მსოფლიოში სიხარბით ცნობილი მემკვიდრეები, რომ რამდენიმე წუთის შემდეგ ისინი ნატაშას საუკეთესო მეგობრებად იქცნენ. ნატაშამ ”ბერლინერ ანსამბლის” მთელი დასი ”კავკასიურზე” დაპატიჟა. მართლაც, სპექტაკლზე მოვიდნენ და აღტაცებულნი დარჩნენ. ყველაფერი იერუსალიმის თეატრის რესტორანში ვახშმობით დაგვირგვინდა და მთელი ისრაელი უყურებდა გადაცემას იერუსალიმიდან, სადაც ორი ქალბატონი – ნატაშა და ბარბარა – ერთმანეთს მარადიულ მეგობრობას ეფიცებოდნენ ”(ნოდარ გურაბანიძე).

ნატაშა ჩხიკვაძემ გაიყვანა მარჯანიშვილის თეატრი იაპონიაში, თან სამი სპექტაკლით (”შეყვარებულთა თვითმკვლელობა ციურ ბადეთა კუნძულზე”, ”პროვინციული ამბავი”, ”ჯაყოს ხიზნები”), მისივე ძალისხმევით გაიმართა იაპონიაში ფარაჯანოვის ფილმის ”აშუღ ყარიბის” პრეზენტაცია. რუსთაველის თეატრი გაიყვანა ინგლისში, ავსტრალიაში, ანდალუზიაში. გურაბანიძე იხსენებს იმ ფაქტსაც, რომ ”კავკასიურის” ანდალუზიაში გასტროლებისას გზაში დაკარგულა მთელი რეკვიზიტი და ნატაშას საკუთარი ჯიბიდან უყიდია ყველა საჭირო საგანი…

მოკლედ, ნატაშა იყო რეალურად პირველი ქართველი იმპრესარიო და მას დიდი წვლილი მიუძღვოდა არა მხოლოდ რამაზ ჩხიკვაძის, არამედ რობერტ სტურუას წარმატებებშიც. თუმცა, შემდეგში ურთიერთგატანა ურთიერთდაპირისპირებაში გადაიზარდა, ცხოვრების ბოლოს კი კვლავ ურთიერთმიტევებასა და ურთიერთთანადგომაში…

რობერტ სტურუასა და ნატაშა ჩხიკვაძის დაპირისპირება კი ნამდვილად არ იყო უღიმღამო, ასეთი მათ არც ეკადრებოდათ. ნოდარ გურაბანიძე გაიხსენებს მათ დაპირისპირებას მადრიდის საერთაშორისო ფესტივალის დროს.

ფესტივალის ერთ-ერთმა სპონსორმა კარლოს ფერერმა, რომელიც მარჯანიშვილის თეატრის დირექტორს, გაიოზ კანდელაკს დაუმეგობრდა, სწორედ გაიოზ კანდელაკის კარნახით, რობერტ სტურუას საპატივსაცემოდ ვახშამი გამართა და ქართველები პრესტიჟულ რესტორანში მიიპატიჟა. კი დაპატიჟა, მაგრამ… არ მიდიოდა სტურუა… ”რობერტმა აიჩემა: თუ ნატაშა ჩხიკვაძეც იქნება, მე არ წამოვალო. იმ დროს რობერტსა და ჩხიკვაძეებს შორის დაძაბული ურთიერთობა იყო (ნ. გურაბანიძე)”. არადა, როგორ არ იქნებოდა იქ ნატაშა ჩხიკვაძე, როდესაც გასტროლი მისი გაკეთებული იყო? ბოლოს ძლივს დაუყოლებიათ სტურუა – ”წამოვალ, მხოლოდ ნატაშას არ დაველაპარაკები” – მხოლოდ ამ პირობით წასულა ვახშმად მაესტრო.

სუფრა სერვირებული ყოფილა უძვირფასესი ჭურჭლით. ”რობერტი იჯდა თავისთვის გაბუსუნებული, არც ქალბატონი ნატაშა აქტიურობდა მაინცდამაინც. უზარმაზარი ლანგრებით შემოიტანეს კიბორჩხალების ზვინები. ჩვენი ვანო (ცაგარეიშვილი, თარჯიმანი – რ.შ.) მისწვდა თეფშს და ამ დროს რობერტმა რაღაც საშინელება უთხრა ნატაშას. გამიკვირდა, რადგან გზაში ამბობდა, საერთოდ არ დაველაპარაკები ნატაშასო,” – წერს ნოდარ გურაბანიძე. მხოლოდ გურაბანიძეს არ გაჰკვირვებია – თარჯიმანი ვანო ცაგარეიშვილი საერთოდ დაბნეულა – ეთარგმნა თუ არა სტურუას სიტყვები, ამასობაში ის კიბორჩხალებიანი ლანგარი ხელიდან გავარდნია… ლანგარი სერვიზს დაეცა – დალეწა, წითელმა კიბორჩხალებმა კი თეთრ მარმარილოს იატაკზე ”გაინავარდეს”…

 ”ჩვენ გავირინდეთ, გაოცებული მასპინძელი ვერაფერს მიხვდა, მხოლოდ ნატაშას გაფითრებული სახით და სიგარეტის ღრმა ნაფაზებით თუ მიხვდებოდა კაცი, რომ სუფრაზე რაღაც მოხდა, ჩაცხრებოდა სიტუაცია, აეწყობოდა საუბარი, ისევ რაღაც გესლიანს იტყოდა რობერტი და კვლავ იძაბებებოდა სიტუაცია. მთელი საღამო ასე გაგრძელდა. რობერტი მშვიდად ”კლავდა” ნატაშას და ნატაშა კი, თავის მხრივ, უდიდესი ძალისხმევით, შინაგანი დაძაბვით თავს იკავებდა და ტაქტიანად, ხმააუწევლად პასუხობდა, თუმცა შხამს ისიც გვარიანად ურევდა ინტონაციებში. იმ საღამოს ნატაშა საჭმელს არ გაჰკარებია, ეგ იყო მხოლოდ, სიგარეტს სიგარეტზე ექაჩებოდა… ეს იყო ნამდვილი აბსურდის თეატრი, სადაც ორი პერსონაჟი მხოლოდ მათთვის გასაგები ენით ლაპარაკობდა, ხოლო ჩვენ კიბოს ფეხებს ვწუწნიდით ”ტყემალზე შემომსხდარნი” და უსიტყვო ”მასოვკის” როლს ვასრულებდით. ვერასოდეს წარმოვიდგენდი, რომ ნატაშას, ამ წამლეკავი ტემპერამენტისა და მუდამ მგზნებარედ მოლაპარაკეს თავშეკავების ასეთი უნარი ჰქონდა… ბატონ რობერტისა და ქალბატონ ნატაშას ”დაჯახებას” ადრეც შევსწრებივარ. ეს მოხდა იერუსალიმში, სასტუმრო ”იერუშალაიმ გეიტში”, რამაზის აპარტამენტში, მაგრამ ის უფრო ”ღია” დაპირისპირება იყო მსახიობთა ჰონორარის გამო (თუმც ძალზე მძაფრი) და არავითარ ფარულ ქვეტექსტებს არ შეიცავდა… თავდაპირველად, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე, კონფლიქტი როგორღაც შეუმჩნევლად დაიწყო, მერე და მერე გამწვავდა და მის ორბიტაში რამაზიც მოექცა… (ნ.გურაბანიძე).”

სწორედ ამ ურთიერთობაში ბზარს მოჰყვა რამაზ ჩხიკვაძის წასვლა რუსთაველის და საერთოდ თეატრიდან… მაგრამ გამოხდა ხანი… 2005 წელს, ჩემთან საუბარში ბატონი რამაზი აცხადებდა: ”რობერტ სტურუა ისეთი მოწინავე რეჟისორია. ჯერ ფარ-ხმალს არ ყრის, ან რად უნდა დაყაროს, ჯერ კიდევ ბევრის გაკეთება შეუძლია. შემცვლელი კი ჯერ არ ჩანს, რომ დაეტაკოს და სტურუა წააქციოს. ასე რომ, ჯერჯერობით რამოდენიმე წელიწადი საშიშროება არა აქვს რობერტს…”

სტურუას თეატრიდან გაშვებამდე კი, ქალბატონი ნატაშა ერთ-ერთ ინტერვიუში წუხდა: ”ისე, რამაზი კიდევ ითამაშებდა თეატრში და კიდევ შეასრულებდა არაერთ საინტერესო როლს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჩვენი საყვარელი რეჟისორი ჯერჯერობით არაფერს გვთავაზობს. თუმცა, რობერტ სტურუამ ისეთი როლი ითამაშა ჩვენს ცხოვრებაში და ისეთი საყვარელი ადამიანია, რომ ის ჩვენთვის ყოველთვის რობიკო იქნება. მისთვის ჩვენი სახლის კარი ყოველთვის ღიაა. რომ მოვიდეს და თქვას: „რამაზ, შენთვის ახალი როლია“, მას შეუძლია, ისეთი სახე შექმნას რამაზთან ერთად, რომელიც ისტორიაში ისევე შევა, როგორ აზდაკი ან ლირი.”

ისტორიაში შესულია ლირიც, აზდაკიც, რიჩარდიც… ამიერიდან მხოლოოდ ისტორიის კუთვნილებაა უკვე რამაზ ჩხიკვაძეც. უფრო და უფრო მდიდრდება წარსული, უფრო და უფრო ღარიბდება აწმყო, უფრო და უფრო ბინდდება – ბინდისფერი ხდება ქართული თეატრის მერმისი…

და იგი დაწერს ლაზათიანად და ლაკონურად: “მე ვარ გურამ საღარაძე!”

(ეს ნარკვევი გამოქვეყნდა ბატონ გურამის სიცოცხლეში, გამოცემა “სახე(ლ)ები 2006”-ში)

რეზო შატაკიშვილი

“მე რასაც ვაკეთებ, ლაზათიანად ვაკეთებ” – ამას, აგერ უკვე ოცდაათ წელიწადზე მეტია რაც გურამ საღარაძის ეფრეიტიორი გვეუბნება “კავკასიურ ცარცის წრეში”… ეფრეიტორი რას და რამდენად ლაზათიანად აკეთებდა, სხვა საქმეა, მაგრამ თავად გურამ საღარაძე რასაც აკეთებს, მართლაც ლაზათიანად აკეთებს…

დიდი შალვა ამირეჯიბი ვალერიან გუნიაზე წერდა, არ მახსოვს პირველად როდის გავიგონე ან ვნახე მისი სახელი – თეატრში, წიგნში, აფიშაზე თუ გაზეთში, ამხანაგთა ნაამბობში – როცა ბავშვი ვიყავ, თუ ყური მოვკარ მოზრდილების ლაპარაკს, არაფრის თქმა არ შემიძლიან –ო.

მეც არ ვიცი, სად ვნახე ან გავიგონე გურამ საღარაძის სახელი პირველად: აფიშაზე, გაზეთში, სცენაზე თუ ტელევიზიით, ალბათ უფრო ტელევიზიით, ქართული პოეზიის ნიაღვრით რომ გვლეკავდა ეთერიდან…

კინომ, პოპულარობის მოხვეჭის ამ დიდმა ინდუსტრიამ თითქმის მის გარეშე ჩაიგრიხინა, მაგრამ მას არასოდეს აკლდა პოპულარობა. იგი იყო და არის ვარსკვლავი.

გურამ საღარაძე “სამსახოვანია” “კავკასიურ ცარცის წრეში” – სამ პერსონაჟს ანსახიერებს – ეფრეიტორს, ბერს, თავად ყაზბეგს…

და გურამ საღარაძე “სამსახოვანია” შემოქმედებით ასპარეზზე:

გურამ საღარაძე – არტისტი, მხატვრული კითხვის დიდოსტატი, პედაგოგი…

სამი განსხვავებული ასპარეზი და სამივეგან ლაზათიანად ნაკეთები საქმე.

მხატვრული კითხვისთვის მხოლოდ მას აქვს მინიჭებული უმაღლესი ეროვნული ჯილდო – რუსთაველის პრემია, მან თავსი სკოლა შექმნა მხატვრულ კითხვაში.

მისი დამსახურებაა, მხატვრული კითხვა დამოუკიდებელ ჟანრად რომ დამკვიდრდა საქართველოში. ის ანსამბულრი თეატრის აქტიორიცაა და მხატვრული სიტყვის დამოუკიდებელი ოსტატიც, რომელიც უშუალოდ გამოხატავს თავის იდეალებს, ყოველთვის გვეუბნება თავის სათქმელს რუსთაველის, გალაკტიონის, ვაჟას, ბარათაშვილის პოეზიით. თავის მძლავრ ხმას და პოეზიას აყოლებს თავის გულისთქმას, თავის სათქმელს.

აკი ამბობს კიდეც: “რასაც არ უნდა კითხულობდე, ლექსი იქნება ეს თუ პროზა, აუცილებელია მსმენელამდე მიიტანო აზრი, ძარღვი ნაწარმოებისა, შენი დამოკიდებულება უნდა გქონდეს იმ მოვლენისადმი, რასაც ავტორი გთავაზობს და შენი, საკუთარიც შეგქონდეს ნაწარმოებში. შენი სათქმელი თქვა. ეს არ ნიშნავს რაიმე გაუსწორო ან რუსთაველს, ან გალაკტიონს (ღმერთმა დაგვიფაროს), მაგრამ შენი რუსთაველი, შენი გალაკტიონი, გნებავთ ბარათაშვილი, ვაჟა უნდა გყავდეს და მსმენელსაც ასეთი შეაყვარო…”

ამ მიზანს უსახავს ის საკუათარ თავს და აღწევს კიდეც, გადამდებია მისი განწყობა და ყრუს მეტი ვინ დაიკვეხნის რომ საღარაძეს არ დაუტყვევებია ის და თავს არ მოუხვევია თავსი გალაკტინი, ვაჟა თუ ბარათაშვილი?…

სცენა მიხეილ თუმანიშვილის სპექტაკლიდან “ესპანელი მღვდელი”. დონ ხაიმე – გურამ საღარაძე

სცენა სპექტაკლიდან “ნიკოლოზ ბარათაშვილი”.

2006 წელს მას სასცენო მოღვაწეობის 55 წელი შეუსრულდა. რუსთაველის თეატრის სცენაზე 1951 წელს დადგა, როგორც კი დაამტავრა თეატრალური ინსტიტუტი. ინსტიტუტის დამთავრებისთანავე დარჩა ინსტიტუტში მხატვრული მეტყველების პედაგოგად. მოქმედ მსახიობთაგან მხოლოდ მას ჰქონდა პროფესორის წოდება. (წარსულში პროფესორის წოდებას ატარებდნენ მხოლოდ აკაკი ხორავა და აკაკი ვასაძე)….

და აი, პედაგოგიური მოღვაწეობის 55 წლისთავზე, 2006 წელს თეატრალურ ინსტიტუტში ატესტაციისას, გურამ საღარაძეს, ისევე როგორც ყველა პროფესორ-მასწავლებელს, ბიოგრაფიის დაწერას მოსთხოვენ.

და იგი დაწერს ლაზათიანად და ლაკონურად: “მე ვარ გურამ საღარაძე!”

იმდენად მომხიბლავს თეატრალურ წრეებში ლეგენდად ფეხადგმული ეს ამბავი, რომ არც კი გადავამოწმებ. თუ ვინმემ შეთხზა, შეარგოს…

იგი არის გურამ საღარაძე და ამით მართლაც ყველაფერია ნათქვამი.

მისი განვლილი შექმოქმედებითი და ცხოვრებისეული გზა კი მაინც გიბიძგებს, კიდევ ერთხელ გადაავლო თვალი…

დაიბადა თბილისში 1929 წლის 12 იანვარს, ცნობილი მსახიობის – გიორგი საღარაძის ვაჟად. გიორგი საღარაძეს 2006 წელს დაბადებიდან 100 წელი შეუსრულდა. იგი სანდრო ახმეტელის დროიდან მოღვაწეობდა რუსთაველის თეატრში და სხვათაგან განსხვავებით, უმწიკვლოდ გამოვიდა იმ ურთულეს პერიპეტიებიდან. ქვა არ უსვრია მისთვის, ვის მზესაც ფიცულობდა. ამიტომაც იტყვის მანანა ახმეტელი, გურამ საღარაძე ამჟამად, ვგონებ ერთადერთი ხელოვანია, ვისაც პირდაპირი, მემკვიდრეობითი კავშირი აქვს ახმეტელის თეატრთანო.

“დღეს, შესაძლოა ბევრმა არც იცის, რომ სწორედ ახმეტელის რეფორმატორული აზროვნების ატმოსფეროში იწრთობოდა ახალგაზრდა მსახიობი გიორგი საღარაძე, სიცოცხლის ბოლომდე რომ უერთგულა თავის დიდ მასწავლებელს, მის პრინციპებსა და იდეალებს…. თუ გავყევებით მამაშვილური ურთიერთობის ლოგიკას, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ რომ გურამ საღარაძე ჯერ კიდევ ოჯახური ცხოვრების წიაღში ეზიარა ახმეტელის ეროვნული, ნოვატორული, მაღალზნეობრივი ხელოვნების ტრადიციებს” – მანანა ახმეტელი.

სცენა მიხეილ თუმანიშვილის სპექტაკლიდან “როცა ასეთი სიყვარულია”.

გურამ საღარაძის ბავშვობა ურთულეს ისტორიულ ქარტეხილებს დაემთხვა, ჯერ ავბედითი 37 წელი, ქვეყანაში გამეფებული აუტანელი გაუტანლობა, შემდეგ ომი, გაჭირვება, ურთიერთგატანა… და ორი ნათელი წერტილი “მამის სამსახური” – თეატრი და პიონერთა სასახლე – მხატვრული კითხვის წრე. დღესაც უკვირს იმ გამბედაობის მაშინ სცენაზე რომ გამოჰყავდა და ლექსს აკითხებდა…

ლექსები ერთ თავგადასავალშიც (უფრო შარში) გახვევს ჭაბუკ გურამ საღარაძეს. მის ძმაკაცს გოგო შეუყვარდება. მორიდებულია და თქმას ვერ გაუბედავს. დახმარებას “ტარაკანას” სთხოვს (ასე ეძახდნენ გურამ საღარაძეს ბავშვობაში. რამაზ ჩხიკვაძე “ჩინელსაც” ეძახდა თვალის ჭრილის გამო), გურამიც მის მაგივრად შეეცდება სიყვარულის ახსნას, გაზაფხულის ერთ მშვენიერ დღეს სეირნობიასას შეაპარებს სათქმელს, ლექსებსაც წაუკითხავს, მაგრამ იმ გოგოს გურამი შეუყვარდება თავდავიწყებით…

სცენა რობერტ სტურუას სპექტაკლიდან “სეილემის პროცესი”. ჰეილი – გურამ საღარაძე.

გამოხდება ხანი, გურამი ინსტიტუტში ჩააბარებს, მალიკო მრევლიშვილის ხელმძღვანელობით მხატვრული მეტყველების ხელოვნებას დაეუფლება. ინსტიტუტშივე ისე წაიკითხავს ლერმონტოვის “დემონს” რომ გავა ნახევარ საუკუნეზე მეტი და მის წაკითხულ `დემონს~ ვერ დაივიწყებენ… ვერც მის ნათამაშებ რაკიტინს მიხეილ თუმანიშვილის მიერ ინსტიტუტში დადგმულ ტურგენების პიესიდან “ერთი თვე სოფლად”…

პოეზიით თვით-თრობა და სხვათა-თრობა შემდეგშიც გაგრძელდება (და დღესაც გრძელდება), გურამ საღარაძე თავის ევას ჰპოვებს – თავისზე ათი წლით უმცროს ტანია ფუხბინდერს. მათ ერთმანეთი შეუყვარდებათ, შეყვარებული ტანია კი ხშირად დაურეკავს გურამს და ლექსების წაკითხვას მოსთხოვს.

“ბევრჯერ წავუკითხე, მაგრამ მერე “ჭკუა ვსწავლე” და მაგნიტოფონზე ჩაწერილს “ვუკითხავდი”. რა თქმა უნდა ხვდებოდა, მაგრამ საოცარია, არასოდეს უთქვამს რომ ვცრუობდი…” (გურამ საღარაძე).

ისინი შეუღლდებიან, 28 წელი იცხოვრებენ ერთად და… ტანია ფუხბინდერი გარდაიცვლება… გურამ საღარაძე ყველაფერს ისე დატოვებს სახლში როგორც ქალბატონ ტანიას სიცოცხლეში იყო…

ადამიანი და მისი ხასიათი, ნიჭიერება ხშირად ელემენტარული ნიუანსიდან ჩანს.

ერთ მშვენიერ დღეს გურამ საღარაძე, ძმაკაცებთან ერთად კალთამადლიან მანდილოსნებთან ერთად პიკნიკს გადაწვეტს. დაქოქავს მანქნას, საბარგულში ნოხსაც ჩადებს… სალონში ძმაკაცებს და მანდილოსნებს ჩასვამს და ქალაქგარეთ ჰერ-ჰერი… იქ მისულებს სიურპრიზი ელით: გურამ საღარაძე საბარგულს ახდის და… იქიდან ტანია ფუხბინდერი ამოვა… ამ ისტორიის გაგრძელება ისე წარმოიდგინეთ და ისე დაასრულეთ, როგორც გენებოთ…

სცენა რობერტ სტურუას სპექტაკლიდან “შობის მეთორმეტე ღამე”. სერ ტობი – გურამ საღარაძე.

ჩემს თაობამდე, ლეგენდებად მოაღწევს მის მიერ განსახიერებული ბევრი როლი, თუნდაც მილან სტიბორი თუმანიშვილის სპექტაკლში “როცა ასეთი სიყვარულია”. სპექტაკლში, რომელშიც მთელი ძალით ბრწყინავდნენ მედეა ჩახავა, გურამ საღარაძე, სერგო ზაქარიაძე, რამაზ ჩხიკვაძე…  გურამ საღარაძე იყო ერთი შვიდთაგანი თუმანიშვილის ცნობილ “შვიდკაცაში”, ვისზე დაყრდნობითაც მოახდინა თუმანიშვილმა რევოლუცია რუსთაველის თეატრში.

გურამ საღარაძე იმ იშვიათ გამონაკლის დიდოსტატთა რიგს განეკუთვნება, რომლის შემოქმედებასთან ზიარება კვლავაც რომ შეიძლება, (ღმერთმა ქნას დიდი ძალა მისცეს ბატონ გურამს და დიდხანს გაგრძელდეს ასე), შეგიძლია ნახო მისი სამი განსხვავებული პერსონაჟი “კავკასიურში” – თავადი ყაზბეგი, ეფრეიტორი, ბერი… ლოთი ბრძენი სერ ტობი “შობის მეთორმეტე ღამეში”…

შეგვიძლია ვისმინოთ მისი წაკითხული პოეზია და იმედი გვაქვს კვლავაც არაერთხელ მოვისმენთ მის წაკითხულ პოეზიასაც და კვლავაც არაერთ როლში ვიხილავთ მას.

როგორ გაანადგურეს „ყვარყვარე“ ყვარყვარეებმა

სცენა სპექტაკლიდან “ყვარყვარე”

დღეს ისე, ალბათ როგორც არასდროს, ღირს გავიხსენოთ ის შედევრები, რომელიც შექმნილა ქართულ თეატრში, ქართულ კინოში. ნამდვილად ღირს, თუნდაც იმიტომ რომ არ დაგვავიწყდეს ნამდვილი ხელოვნების გემო და არ გვეგონოს რომ რაც დღეს იდგმება, ან რასაც დღეს იღებენ – ესაა ხელოვნება, ანდა უარესი –მხოლოდ ამის დადგმა და გადაღება შეგვძლებია ქართველებს… ქართული თეატრის შედევრებს სამწუხაროდ მხოლოდ ჩანაწერებში თუღა ვიხილავთ. ისიც იშვიათად. მიზეზი? ბევრი საეტაპო, შედევრალური სპექტაკლი არც გადაუღიათ, ბევრი გადაღებული კი… განადგურებულია. ასე დაემართა, სახელგანთქმულ სპექტაკლს –„ყვარყვარეს“. „სხვათაშორის „ყვარყვარე“გადაღებული იყო და წაშალეს, აბა, შეიძლება ეს? ისე მინდა ვნახო ის სპექტაკლი, მაინტერესებს, მაგრამ არ არის, ვიღაცამ აიღო და წაშალა, სხვა გადაცემისთვის სჭირდებოდათო და კოლმეურნეობის რაღაც გადაუწერიათ“ –ამბობდა რამაზ ჩხიკვაძე ჩემთან საუბარში, წლების წინ. „მეც და რობიკოც ვამბობთ ხოლმე, ჩვენი ყველაზე კარგი სპექტაკლი იყო „ყვარყვარე“, ყველაზე ძლიერი, საინტერესო. ცოტა დროსაც კი გაუსწრო და მაყურებელმა მაინცდამაინც ვერ აღიქვა“ –  დასძენდა ბატონი რამაზი.

ჩანაწერი განადგურებულია და ჩვენ ისღა დაგვრჩენია, კრიტიკოსთა მონათხრობით შევიქმნათ წარმოდგენა გენიალურ სპექტაკლზე.

„ყვარყვარეს“თავის ყველაზე საუკეთესო სპექტაკლად მიიჩნევს თავად რობერტ სტურუაც. 1974 წელს დადგმული „ყვარყვარე“აღმოჩნდა საეტაპო სპექტაკლი –სწორედ ამ სპექტაკლით ხდება სტურუა–ჩხიკვაძის შემოქმედებითი ტანდების საბოლოო ფორმირება. სწორედ ეს სპექტაკლი და ეს ტანდემი განსაზღვრავს რუსთაველის თეატრის მთელ შემდგომ ცხოვრებას და მსოფლიო აღიარებას. ნოდარ გურაბანიძის თქმით, „ყვარყვარე“პირველი სპექტაკლია იმ თეატრისა, რომელსაც დღეს „რობერტ სტურუას თეატრი“ჰქვია. როგორც სტურუა იტყვის: „ყვარყვარეში მე უკვე ვიპოვე ბრეხტისეული სტილისტიკა“.

რობერტ სტურუა ხუთი წლის მანძილზე უტრიალებდა პოლიკარპე კაკაბაძის „ყვარყვარე თუთაბერის“დადგმის იდეას. „ხელს მიშლიდა ის, რომ ჩემს დამოკიდებულებას  პიესაში აღძრული პრობლემებისადმი ფორმა ვერ მოვუძებნე. მინდოდა ყვარყვარე ყოფილიყო არა მხოლოდ ჩვენი ისტორიისათვის დამახასიათებელი მოვლენა, არა მხოლოდ ქართული ყოფის ფაქტი, არამედ ამ კონკრეტულ მაგალითზე მეჩვენებინა საერთოდ პოლიტიკური ავანტურისტის სახე“ –წერდა სტურუა. პიესაზე ფიქრი გრძელდებოდა მანამ სანამ გენიალურმა რეჟისორმა არ მიაგნო ფორმას, სანამ  ყვარყვარეს ცხოვრება ირონიულად არ დაუკავშირა მაცხოვრის თავდადებას – სანამ პარალელი არ გაავლო ქრისტეს ცხოვრებასთან და ამ პარალელის მეშვეობით არ გვიჩვენა ანტიქრისტე. გენიალურმა რეჟისორმა, ამ გადაწყვეტით ააფეთქა პიესა, განაზოგადა და, კოსმიური მასშტაბი შესძინა. ქართული ფოლკლორის წიაღში ნაშობი ნაცარქექიის, ქოსატყუილას ქართული ნიღაბი ავანტურისტის ზოგადსაკაცობრიო ნიღბად, იმ არქეტიპად აქცია რომელიც თავად გახდა ამგვარი ნიღბების განვითარების საწყისი. „პიესა რეჟისორის ხელის ძლიერი მოქნევით ფართოდ განიხვნა. პროვინციული, უმნიშვნელო ცხოვრების მოქმედება მსოფლიო ისტორიის სივრცეებში გაიშალა.“ – წერდა კ. რუდნიცკი. მრავალწლიანი ფიქრის მიუხედავად, როგორც ნოდარ გურაბანიძე აღნიშნავს, სპექტაკლი სპონტანურად, ლაღად შექმნილი ქმნილების შთაბეჭდილებას ტოვებდა. „ასე მხოლოდ შედევრები იბადება“ –დასძენს ნოდარ გურაბანიძე. 

სცენა სპექტაკლიდან “ყვარყვარე”

სტურუას სპექტაკლში ყვარყვარე წისქვილში კი არ ქექავდა ნაცარს, დანგრეული, მიტოვებული ეკლესიის ნანგრევებში ეცხადებოდა მაყურებელს – ჯარისკაცის ფორმიანი, ფეხშიშველი, სახეთეთრად შეფეთქილი რამაზი-ყვარყვარე სცენაზე შეშინებული შემორბოდა… ქვემეხთა გრიალის შემდეგ სცენაზე შემოდიოდა ბრბო, ქვემეხთა განმეორებითი გრიალისას ძირს განერთხმოდა. ყვარყვარეც წამიერად გაუჩინარდებოდა და… კვლავ ევლინებოდა ბრბოს – უკვე ქრისტეს პერანგის მსგავს ჯვალოს მოსასხამში, ხელებს მოწყალედ გაიწვდიდა და ბრბოს ზეაწეულად, ტრაგიკული ტონით მიმართავდა: „სულ ასე უნდა იწანწალოთ, უთაურებო? თქვენი კაცად გახდომა არ იქნა და არ მოხერხდა“. რეჟისორი მსუყე მონასმებით ხატავდა სამყაროს – ქაოსში გახვეუულს, ამღვრეულ სიტუაციაში დაბნეულ მასებს, როცა უპატრონო ეკლესიას ეშმაკები, ქვეყანას კი ავანტურისტები ეპატრონებიან. როცა ყველაფერი „მოსულა“ ლაჩრის გმირად გამოცხადება, მაწანწალის მესიად დასახვა… „ყვარყვარე ხალხს ასე ეცხადებოდა: მცირე სიმაღლეზე იყო შემდგარი, ხელები წინ გაეშვირა, დაბლა კი მუხლებზე დაჩოქილი ხალხი ჩუმად გოდებდა. ეს სცენური კომპოზიცია მოგვაგონებდა ფრაგმენტს ა. ივანოვის სურათისა „ქრისტეს გამოცხადება“. ბრბო, რომელიც სასწაულს ელოდა, უმალვე იჯერებდა ამ „გამოცხადების“ ჭეშმარიტებას: ქვემეხების გრიალი მამაზეციერის ნიშნად მიიღო, ხოლო ფეხშიშველა, ჯვალოს კვართმოსხმული, ტანჯულსახიანი უცნობი – ქრისტედ! აქედან დაიწყო რ. ჩხიკვაძის ყვარყვარეს სვლა ქრისტეს გზაზე და ყველა „სასწაული“ უკუღმა მოახდინა“ (ნოდარ გურაბანიძე).

პროლოგის შემდეგ –  ყვარყვარეს ქრისტედ „მოვლინების“ შემდეგ – ცირკის კლოუნებივით გამოწყობილი პირნი მაყურებელს ამცნობდნენ, რომ მოხეტიალე დასი გაითამაშებდა სპექტაკლს ყვარყვარეს ვნებების შესახებ და როგორც ოდესღაც, ეკლესიებში ან მათ კარიბჭეებთან თამაშდებოდა წმიდანთა ცხოვრების ამსახველი ლიტურგიული დრამები, სწორედ აქ, დანგრეული ეკლესიის  ინტერიერში თამაშდებოდა ყვარყვარეს კარნავალური ფარსი, ანტიქრისტეს მისტერიები… ჩხიკვაძის ყვარყვარე, ერთსახოვან, ერთფეროვან მასაში მოქმედებდა. სტურუა იტყვის რომ მან განზრახ დანთქა ყვარყვარე ნაცრისფერ ბრბოში, რადგან ასეთ „გმირებს“ თავზარს სცემთ პიროვნება, ვინმეს ინდივიდუალობა და ამიტომაც ქმნიან საკუთარი თავის ირგვლივ ვაკუუმს. მასა, რომელიც სარგებელს გამოელის ამგვარი „ბელადებისგან“, ისე მიისწრაფვის მისკენ, როგორც ბუზი თაფლისკენ. „ჩხიკვაძის ყვარყვარე ბრბოს ბნელი, ბრმა ინსტიქტების პროექციაა, თავის თავში ატარებს როგორც არასრულფასოვნების კომპლექსს, ასევე განდიდების მანიას. წმიდანისა და კლოუნის თეთრ კვართში გახვეული ყვარყვარე, რომლის მიცვალებულკივით გადაფითრებულ, ფერუმარილიან სახე-ნიღაბზე, განსაკუთრებული ფანტასმაგორიული სიცოცხლით გამოკრთის შავი წრეებით შემოხაზული თვალები, მოქნილი, გალიპული ქვეწარმავლის შთაბეჭდილებას ტოვებდა“ – წერდა ვ. ივანოვი.

რამაზ ჩხიკვაძის ყვარყვარე მაყურებელს სხვადასხვა კოსტიუმში ეცხადებოდა – ჯარისკაცის ფარაჯაში, მაცხოვრის კვართში, თურქი ჯარისკაცის ტანსაცმელში – ძიუდოს მოჭიდავის ფორმას რომ ჰგავდა, გრძელ ქართულ ჩოხაში – ეროვნულ გრძნობებზე სამანიპულაციოდ; შემდეგ მომწვანო-მოყავისფრო სამხედრო ფორმით, შემდეგ ინტელიგენტურად მოსილი, ბოლოს –_ შიშვლდებოდა კიდეც. იცვლებოდა კოსტიუმები, მაგრამ არ იცვლებოდა ყვარყვარეს სახე – თეთრადშეფეთქილი სახე. გაქვავებული, ნიღბადქცეული სახე, მხოლოდ იშვიათად რომ სერავდა ირონიული ღიმილი და უმალ მიგვანიშნებდა იმაზედ რომ ყვარყვარე უცვლელია, მარადიულ ნიღაბსაა ამოფარებული. ჩხიკვაძის ყვარყვარე ფეხშიშველი იყო ყველა სცენაში, ეს იყო მინიშნება იმაზედ, რომ რაც არ უნდა განდიდდეს ყვარყვარე, მაინც უპოვარია, გლახაკია, მისი არსი „შიშველია“. მეორეს მხრივ კი, ეს აღქიმებოდა როგორც თვით ყვარყვარეს ბუნების, მლიქვნელობის აშკარა მეტაფორა – რაც არ უნდა გავდიდკაცდე მაინც თქვენთან ვარ, თქვენიანი ვარ. „ეს გახლდათ ერთი იმ ირაციონალური მიგნებათაგანი, რომელნიც გვაოცებენ ანბანური ჭეშმარიტებით და მიზანში აუცდენელი, პირდაპირ გულისგულში მორტყმით. მხოლოდ რეჟისორის ფანტაზიის აფეთქებას შეუძლია გვაჩვენოს ამაღელვებელი კონტრასტი თითქოსდა თაბაშირისგან ჩამოსხმულ, ცივ, მიუკარებელ, თეთრად გაქვავებულ სახესა და ურცხვად გაშიშვლებულ ფეხებს შორის, კადნიერად (მაგრამ ფრთხილად!), თავხედურად (მაგრამ შიშით!) რომ თელავდა სცენის პლანშეტის ხორკლიან ზედაპირს. მდაბიოს გაშიშვლებული ფეხები უეჭველად იმას გვიდასტურებს, რომ ყვარყვარე სისხლი სისხლთაგანია იმ გაძვალტყავებული ხალხისა, რომელიც მას მაღლა ატყორცნის და მასვე დაემონება.“ (კ. რუდნიცკი).

სცენაზე აღმართულ ჯვარზე თამაშდებოდა ყვარყვარეს ჩამოხრჩობისა და გაცოცხლების სცენა, როგორც „პაროდიული რემინისცენცია ქრისტეს აღდგომისა“; რამაზ ჩხიკვაძე-ყვარყვარე წითელი, ნახევრადსპორტული მანქანით „შედიოდა იერუსალიმში“ – ვებერის საზეიმო მარშის თანხლებით („ჯეზი კრაის სუპერ სთარიდან“). მანქანიდან გამოყოფილ შიშველ ფეხქვეშ წყლით სავსე ტაშტს უდგამდნენ და იწყებოდა „ფერხთა ბანა“ – ოღონდ პირუკუ – თუ ქრისტე ფეხს ბანდა თავის მოწაფეებს, აქ მოწაფეები ბანდნენ ფეხს ყვარყვარეს… „საიდუმლო სერობის“ სცენა იმეორებდა ლეონარდოს „საიდუმლო სერობის“ კომპოზიციას, სადაც ყვარყვარე საბაბს ეძებდა მოღალატე მოწაფეებს რომ გასწორებოდა და შემდგომში საკუთარი დანაშაული გადაებრალებინა, პირზე კოცნიდა ტიტე ნატუტარს, უწოდებდა უდანაშაულოს, ერთგულს და… მასაც ციხეში უშვებდა, ისევე როგორც სხვა მოწაფეებს. იყო პარალელი იულიუს კეისართანაც – კაკუტა მიპარვით ზურგში ჩასცემდა მახვილს ყვარყვარეს, ყვარყვარეს ტრაგიკულად აღმოხდებოდა „შენცა კაკუტა“, „განუტევებდა სულს“, რათა კვლავ აღმდგარიყო და ხელახლა მოექცია მოწაფეები… სპექტაკლის ფინალში, უკვე „შიშველი“, ზეაწეული სიკვდილის მოსურნე ყვარყვარე თავად ადიოდა და გაეკვრებოდა ჯვარზე – პირშექცევით, ხელებგაშლილი. მაგრამ ფარსი დამთავრებული იყო, პათეტიკის დრო აღარ იყო – გულშეღონებული ყვარყვარე 3 მეტრის სიმაღლიდან ვარდებოდა – ჯვარს შემოსეული ხალხი ჰაერში იჭერდა და ისტორიის სანაგვე ყუთში აგდებდა ყვარყვარეს…

სცენა სპექტაკლიდან “ყვარყვარე”

სპექტაკლი, რომელიც მაყურებელმა იხილა ამ ფინალით მთავრდებოდა. მაგრამ თავდაპირველ ვარიანტში, ამ სცენას მოსდევდა ყვარყვარეს „მეორედ გამოცხადების“ – „მეორედ მოსვლის“ სცენა. ისტორიის სანაგვე ყუთში მოსროლილი ყვარყვარე კვლავ ქრისტეს კვართში გახვეული ეცხადებოდა თავზარდაცემულ ხალხს. „ყვარყვარეს ეს „მეორე გამოცხადება“ ფინალში უძლიერეს შთაბეჭდილებას ახდენდა. იგი ამთავრებდა და ამავე დროს იწყებდა ახალ ციკლს. ყვარყვარეები ისტორიის სცენიდან მიდიან… და ისევ ბრუნდებიან. ამ მარადიულ წრე-ბრუნვაზე მინიშნებით რეჟისორი აშკარად გვაგრძნობინებდა „ყვარყვარიზმის“ მაქსიმალურ ძალას, რომელსაც შესწევს თვითგანახლებისა და ხელახლა შობის ძალა, რომ იგი საზოგადოების განვითარების ნებისმიერ ეტაპზე კვლავ შეიძლება გამოგვეცხადოს ისე, რომ ნიღბის შეცვლა არ დასჭირდეს, რადგან გაოგნებული ხალხი-მასა, მისი კოლექტიური ცნობიერება, მზადაა სატანა წმინდანად მიიღოს“ – წერს ნოდარ გურაბანიძე, რომელიც უშუალო მოწმეა იმისა, როგორ მოახსნევინა იმდროინდელმა ცეკამ ეს ფინალი რობერტ სტურუას. გურაბანიძე უშუალო მოწმეა იმ ჯოჯოხეთური გზისა, რომელიც იმდროინდელმა კომუნისტურმა ელიტამ გამოატარა ამ სპექტაკლს – ვიდრე მაყურებელი იხილავდა. 11-ჯერ მოეწყო „ყვარყვარეს“ „საჯარო“ განხილვა. მსახიობებმა 11-ჯერ ითამაშეს კომედია ცარიელ დარბაზში – ცეკას 3-4 კაციანი კომისიის წინ. სიტუაცია მართლაც დამთრგუნავი იყო – ცეკას ემისრები ნახავდნენ სპექტაკლს, კრინტს არ ძრავდნენ და მიდიოდნენ. არაფერს ეუბნებოდნენ არც რეჟისორს, ბარც მსახიობებს. მეტიც, როგორც ნოდარ გურაბანიძე იხსენებს, არც მას – იმჟამად კულტურის მინისტრის პირველ მოადგილეს ეუბნებოდნენ რამეს. მხოლოდ შემდეგ მას და თეატრის დირექტორს იბარებდნენ „ზემოთ“ და კატეგორიულად ითხოვდნენ სპექტაკლის პოლიტიკური ორიენტაციის შეცვლას. თეატრი მტკიცედ იცავდა სპექტაკლს, არ გატყდნენ და საბოლოოდ გაიმარჯვეს კიდეც. მცირედი ცვლილებებით, სპექტაკლი მაყურებლის წინაშე წარსდგა. მაყურებელმა იხუვლა და მიაწყდა თეატრს, გაიმართა 200 ანშლაგი, წაღებული იყო მოსკოვში საგასტროლოდ, უკვე „კავკასიურ ცარცის წრესა“ და სხვა სპექტაკლებთან ერთად, მაშინ როცა უკვე ისახებოდა რუსთაველის თეატრის საზღვარგარეთ გასვლის პერსპექტივა. თეატრი გავიდა საზღვარგარეთ, მაგრამ… „ყვარყვარე“ არ გაუშვეს საზღვარგარეთ. მეტიც, 200 ანშლაგის შემდეგ, „ყვარყვარე“ რეპერტუარიდან საერთოდ მოხსნეს. მიზეზი? ბრეხტის ქალიშვილი და სიძე. სტურუასეულ „ყვარყვარეში“ ჩართული იყო სცენა ბრეხტის პიესიდან „არტურო უის კარიერა“.  ბრეხტის ქალიშვილმა და სიძემ რუსთაველის თეატრს უჩივლეს, კუთვნილ თანხას არ გვიხდიანო. არადა, სსრკ მაშინ მიერთებული არ იყო „საავტორო უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციასთან“ და საერთოდ არავის არაფერს უხდიდნენ. თეატრი იძულებული გახდა სპექტაკლი რეპერტუარიდან მოეხსნა. ასე ჩამოვიდა ტოტალიტარიზმის, პოლიტიკური კონიუქტურისა და ავანტურიზმის წინააღდეგ მიმართული გენიალური სპექტაკლი სცენიდან…

 რეზო შატაკიშვილი, თეატრალური ხელოვნების მაგისტრი

დაიბეჭდა გაზეთში „ქართული სიტყვა“,  რუბრიკაში – „ქართული შედევრები“.

 P.S.  2010 წელს, გაზეთ „პრაიმტაიმში“ განვახორციელე, ჩემივე ინიცირებული პროექტი „მეოცეს ოცეული“. ამ პროექტის მიზანი იყო, გამოვლენილიყო მეოცე საუკუნის 20 საუკეთესო ქართული სპექტაკლი. ეს ოცეული გამოვლინდა კომპეტენტური პირების – თეატრმცოდნეების, კრიტიკოსების გამოკითხვის შედეგად: ვთხოვეთ თავად დაესახელებინათ მეოცე საუკუნეში, ქართულ თეატრში დადგმული ის 20 სპექტაკლი, რომელსაც ისინი მიიჩნევდნენ საუკეთესოდ – საუკუნის სპექტაკლებად. შეფასების კრიტერიუმიც მათვე მივანდეთ – თითოეულს ეს სპექტაკლები უნდა დაესახელებინათ იმ კრიტერიუმების დაცვით, რომლითაც ისინი საერთოდ ხელმძღვანელობენ სპექტაკლების შეფასებისას. მათ უნდა დაესახელებინათ როგორც ის სპექტაკლები, რომელიც მათ უშუალოდ ნანახი აქვთ სცენაზე, ასევე ის სპექტაკლები რომლებსაც იცნობდნენ აუდიო და ვიდეო ჩანაწერებით, იმროინდელი რეცენზიებით და ამ სპეტქკლებზე არსებული ყველანაირი საარქივი მასალით.გამოკითხვის მონაწილეებს სპექტაკლების ჩამონათვალის შედგენისას არ უნდა ეხელმძღვანელათ ქრონოლოგიური პრინციპით, ჩამონათვალი რეიტინგული უნდა ყოფილიყო. მათ მიერ პირველ პოზიციაზე დასახელებულ სპექტაკლს დაეწერებოდა 20 ქულა, მეორე პოზიციაზე დაწერილს – 19, მესამეზე – 18, მეოთხეზე – 17 დ ასე შემდეგ ბოლომდე – მეოცე პოზიციაზე დაწერილს – ერთი ქულა. შემდეგ ოცივე გამოკითხულის მიერ მინიჭებული ქულები დაჯამდებოდა და დაგროვილი ქულების შესაბამისად გამოვლინდებოდა საუკეთესო ოცეული.

გამოკითხვაში მონაწილეობდნენ ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორები: ნათელა ურუშაძე, ნოდარ გურაბანიძე, ნათელა არველაძე, დალი მუმლაძე, ლევან ხეთაგური, ირინა ღოღობერიძე, თამარ ბოკუჩავა, ლელა ოჩიაური, მარინე ხარატიშვილი, გიორგი ცქტიშვილი, მანანა გეგეჭკორი. ნინო მაჭავარიანი. დოქტორანტები: ლაშა ჩხარტიშვილი, თამარ მუქერია, მარიამ ჩუბინიძე.ხელოვნებათმცოდნეობის მაგისტრები: თამარ კიკნაველიძე, ნიკა წულუკიძე, ანანო მირიანაშვილი. ჟურანალ „თეატრი და ცხოვრების“  მთავარი რედაქტორი გურამ ბათიაშვილი, არტ-კრიტიკოსი დავით ბუხრიკიძე.

ამ გამოკითხვის შედეგად გამოვლენილ ოცეულში სტურუას „ყვარყვარემ“  მეოთხე ადგილი დაიკავა. „ყვარყვარე“ მეოცე საუკუნის სპექტაკლად დაასახელა ოცივე გამოკითხულმა, მათგან ერთმა – პირველ პოზიციაზე. სპექტაკლმა მიიღო 271 ქულა… აღსანიშნავია, რომ გამოკითხულთა მიერ, საუკუნის საუკეთესო სპექტაკლებს შორის დასახელდა რობერტსტურუას 11 სპექტაკლი. გამოკითხვის შედეგებში რობერტ სტურუა ლიდერობდა როგორც დასახელებული სპექტაკლების რიცხვით (როგორც უკვე ავღნიშნეთ დასახელდა 11 სპექტაკლი), ისე ამ სპექტაკლების მიერ დაგროვებული ქულების ჯამით –  1 112 ქულით. მეოცე საუკუნის 20 საუკეთესო სპექტაკლს შორის მოხვდა რობერტ სტურუას  ხუთი სპექტაკლი – ოცეულს ხსნის მისი „კავკასიური ცარცის წრე“  და ხურავს მისივე „სეილემის პროცესი“…

 

 

„ჭინჭრაქა“ – როგორ იქცა გულუბრყვილო ზღაპარი საუკუნის შედევრად

სცენა სპექტაკლიდან “ჭინჭრაქა”. მგელი – გოგი გეგეჭკორი, დათვი – ეროსი მანჯგალაძე, მელა – მედეა ჩახავა, ტურა – ზინა კვერენჩხილაძე.

60-იანი წლების დასაწყისში, რუსთაველის თეატრში ახალი, ექსპერიმენტული სცენის დაარსების იდეა ჩნდება. მცირე სცენისთვის იმ საკონცერტო დარბაზის რეკონსტრუქციას იწყებენ, სადაც ოდესღაც თვით სანდრო ახმეტელს სურდა „ინტელიგენტური თეატრის“ გახსნა. მოგვიანებით მაესტრო თუმანიშვილი დაწერს რომ მათ მცირე სცენა იმისთვის დასჭირდათ რომ მიახლოვებულიყვნენ მაყურებელს, შეექმნათ „მსხვილი ხედი“, მაყურებელთან დამყარებულიყო მეტი ინტიმი… მაესტრო თუმანიშვილი ამ სცენისთვის მარსელ კარნეს „მატყუარების“ დადგმას გადაწყვეტს, მაგრამ ცეკა არ ტყუვდება და მაშინ როცა სპექტაკლი თითქმის მზადაა – აკრძალავენ. მაესტრო ფარხმალს არ ყრის, მცირე სცენის გახსნის იდეა არ ეთმობა და: „ერთი რამ თუ არ დაგვანებეს, მეორე უნდა ვცადოთ, და მეც საწინააღდეგო მხარეს მივაწყდი. ავიღე გ. ნახუცრიშვილის „ჭინჭრაქა“ და ფანტაზიის აფრა ავუშვი“.

როლების განაწილება სკანდალურია. მაესტრო თუმანიშვილი ამ ერთი შეხედვით უწყინარ და გულუბრყვილო ზღაპარში აკავებს თავის ლეგენდარულ შვიდკაცას და სერგო ზაქარიაძეს. რა როლებს სთავაზობს მათ? მედეა ჩახავას – მელაკუდას, ეროსი მანჯგალაძეს –  დათვს, გოგი გეგეჭკორს – მგელს, ზინა კვერენჩხილაძეს – ტურას, რამაზ ჩხიკვაძეს და კარლო საკანდელიძეს – ჭინჭრაქას (რამაზ ჩხიკვაძე თავიდან ამ როლზე იყო დანიშნული – რ.შ), სერგო ზაქარიაძეს _ დევს…  არადა, მსახიობები უკვე სახელგანთქმულნი არიან, თამაშობენ წამყვან როლებს, სერგო ზაქარიაძე – 54 წლისაა, მედეა ჩახავა – 42 წლის, გოგი გეგეჭკორი – 40 წლის, ეროსი – 38 წლის, რამაზი – 35 წლის…

“ჭინჭრაქა” . მელა – მედეა ჩახავა

„ძნელია, სოლიდური მსახიობები დაიყოლიო მგლების, დათვების, ზღაპრული გოლიათებისა და ჯადოქრების თამაშზე, მაგრამ მათ ჩემი თხოვნა გულთან მიიტანეს. ეს იყო ჩვენი თანამეგობრობის უკანასკნელი, გედის სიმღერა. ჩვენ „ფუჩიკით“ დავიწყეთ და ზღაპრით დავამთავრეთ“ –  დაწერს მაესტრო მოგვიანებით, მაგრამ თეატრის იმჟამინდელი დირექტორი, დორიან კიტია, ვისი თხოვნითაც გადასცა რუსთაველის თეატრს ავტორმა მოზარდმაყურებელთა თეატრისთვის დაწერილი პიესა, იხსენებდა: „მიშას პიესა მოეწონა, მაგრამ მსახიობები თავდაპირველად ძალიან შეაშფოთა იმან, რომ რატომღაც ტურა, მელიები, დევები, დათვები უნდა ეთამაშათ. აჯანყდა თითქმის ყველა და რა თქმა უნდა – ეროსიც. კაცი ოიდიპოს მეფეს, ლოპესს, დიდ ხელმწიფეს, ზიმზიმოვს, ბოცოს თამაშობს და უცბად – დათვი. ვერ წარმოიდგინა… არ ირწმუნა… ძლივს დავითანხმე რომ უარი ეთქვა, თუმცა დაჯერებით, ალბათ, კი არ დამიჯერა, მხოლოდ პროფესიულმა დისციპლინამ გააჩუმა და მხოლოდ მაშინ, როცა ახალგაზრდა მხატვრებმა ი. ჩიკვაიძემ, ა. სლოვინსკიმ და ო. ქოჩაკიძემ ესკიზები მოიტანეს, როცა ეროსიმ დაინახა ზოლებიან პიჟამოში გამოწყობილი დათვი იღლიაში ამოჩრილი დიდი პორტფელით და ჯიბიდან თავამოყოფილი ბორჯომის ბოთლით, მის სახეზე პირველად დავინახე მოწონების, თანხმობის, დაჯერების გამომხატველი ღიმილი. კარგა ხანს გულდასმით უყურა ესკიზს და ბოლოს გამოაცხადა: ხომ შეიძოლება ჩემი დათვი რაჭველი იყოსო?! ამ დღიდან დაიწყო გატაცებით მუშაობა…“

მხატვრებმა – ჩიკვაიძე-სლოვინსკი-ქოჩაკიძე, რომელიც ქართული თეატრისა და სცენოგრაფიის ისტორიაში „სამეულის“ სახელით შევიდნენ, სპექტაკლის ტრიუმფში მნიშვნელოვანი, თითქმის გადამწყვეტი როლი ითამაშეს – აპლიკაციების მეშვეობით, შექმნეს ფეერიული და იდეალური სამყარო, სადაც ყველაფერი გროტესკულად იყო გაზვიადებული, ყველა საგანი, ყველა ნივთი „თამაშობდა“, სცენაზე იყო ვეება წითელქუდიანი სოკოები, რომელთა ქვეშ „ინტიმური“ სცენები თამაშდებოდა, იქვე კი ერთი ბეწო წისქვილი „ფქვავდა“, იდგა ვეება ზანდუკი, რომელზეც ბაყბაყ-დევი გორაობდა… სცენაზე თოკი იყო გადაჭიმული, რომელზეც ჭრელად ამოქარგული ხავერდის ფარდა ეკიდა, როგორც ნათელა ურუშაძე დაწერს – „უნებურად გაგონდებოდა ზაფხულში გამართული წარმოდგენები, დეკორაციად ვისაც რა აქვს წამოღებული, იმას რომ გამოიყენებენ“. ასოციაცია არც იყო უადგილო. დიდმა მაესტრომ ხომ სპექტაკლის დადგმის გასაღები სწორედ ბავშვობისდროინდელ სააგარაკო წარმოდგენებში იპოვა. იხსენებდა კიდეც თავის წიგნში „რეჟისორი თეატრიდან წავიდა“, როგორ გამართეს უღრან ტყეში, აგარაკზე, სოფელ მზეთამზეში ერთ მთვარიან საღამოს იმპროვიზირებული წარმოდგენა, როგორ დაკიდეს ფარდების ნაცვლად სარეცხის თოკებზე ფერადი საბნები, როგორ დაიწყეს თამში. „ჩვენ ვიმპროვიზატორობდით, ყველა იმას აკეთებდა, რაც შეეძლო: ვცეკვავდით პატსა და პატაშონს, ჩარლი ჩაპლინს ვბაძავდით, ვმღეროდით, ფოკუსებს ვაკეთებდით, ლექსებს ვკითხულობდით, ენის გასატეხების წარმოთქმაში ვეჯიბრებოდით ერთმანეთს და ასე შემდეგ. ეს ძალზე მხიარული სააგარაკო გართობა იყო… მთვარიანში, მდელოზე წარმოდგენილი ამ მხიარული, სააგრაკო სპექტაკლის მოგონება იქცა „ჭინჭრაქას“ დადგმისას თეატრალური თამაშის გადაწყვეტა-გასაღებად, აქედან დაიბადა რეპეტიციის ხერხი – იმპროვიზაცია“.

სცენა სპექტაკლიდან “ჭინჭრაქა”, ჭინჭრაქა – კარლო საკანდელიძე, მზია – ბელა მირიანაშვილი.

სწორედ ამ ხერხმა აქცია შედევრად ერთი გულუბრყვილო ზღაპარი. ზღაპარი სადაც გლეხის ბიჭი ხვდება ზღაპრულ მეფის ასულს, როგორც ზღაპარს შეშვენის, მათ ერთმანეთი შეუყვარდებათ, იქვედა ბოროტი დევი და მისი გამზრდელი ქოსიკო. ბოროტისა და კეთილის ჭიდილში, კეთილი იმარჯვებს…  თავად მაესტრო დაწერს კიდეც რომ მათი გულისყური მიმართული იყო არა ამ უბრალო სიუჟეტისკენ (რომელიც გახელებულ იმპროვიზაციებში ბუნებრივად ისხამდა ხორცს), არამედ იმისკენ რისი თქმა შეეძლოთ. მსახიობები ერთი შეხედვით საბავშვო ზღაპარს ყვებოდნენ, სინამდვილეში კი იმაზე საუბრობდნენ რაც აღელვებდათ, დღევანდელ დღეზე. სპექტაკლი სამგვარ ბოროტებას დასცინოდა: ბორორტება – ძალაუფლების წყურვილი, ბოროტება – სისულელე, ბოროტება – მეშჩანობა… მაესტროს თქმით: „ჩვენს მიერ გამოყენებული ხერხის მიხედვით ყველაფერი ეს უნდა ყოფილიყო ხუმრობა ზღაპარზე. ყველაფერს, რაც კი ჩვენ მოვიფიქრეთ, ხალხური ფესვები ჰქონდა: ესენი იყო ბერიკაობა, ხალხური თამაშობები და ცეკვები, ანდაზები, გამოცანები, ენის გასატეხი, ჭიდაობა.“ ანუ, მაესტრო ოსტატურად იყენებდა ყველაფერს, რაც კარნავალური დღესასწაულისთვისაა დამახასიათებელი. აკი წერდა კიდეც: „ჭინჭრაქა“ ბერიკაობის რეკონსტრუქცია არ ყოფილა, მაგრამ თავისი ფორმით ძალზე ახლოს იდგა ამ თეატრალურ ფორმასთან“.

„ჭინაჭრაქა“ ბერიაკაობა არ ყოფილა და შესაბამისად აქაურ „ცხოველებს“ ცხოველის ნიღბები კი არ უფარავდათ სახეს და ბეწვი კი არ ემოსათ, როგორც ეს ბერიკაობაშია, არამედ ადამიანურად ეცვათ. მხოლოდ შტრიხებით, ტანისამოსში დეტალების შეტანით და რაც მთავარია ქცევებით ხდებოდა „მხეცად ქცევა“. მედეა ჩახავა გრძელ ხელთათმანებს იცვამდა, მხრებზე მელიის კუდს ისხავდა, მაღალყელიანი, რბილი ჩექმით ფრთხილი ნაბიჯებით დადიოდა, ხმაში ცბიერ ინტონაციებს ურევდა და… უკვე მელია იყო… „ზინა კვერენჩხილაძის ტურას შავი გრძელი პალტო ეცვა, თავზე საზაფხულო, ფარფლებიანი ქუდი ეხურა, ისე სწრაფად მოძრაობდა, მსუნაგი გამოხედვა ჰქონდა და ისე ჩხაოდა კვარტეტში, თითქოს ის იყო ტყის მთავარი ბინადარი“ (ნოდარ გურაბანიძე).  გოგი გეგეჭკორი მეგრელ, თანაც ლოტბარ მგელს თამაშობდა – თავზე ფაფახი ეხურა, ქართულ ხალათზე ხანჯალი ეკიდა, თავ-პირი ხილაბანდით ჰქონდა აკრული. ეროსი რჭველ დათვს თამაშობდა – თავზე მძიმე ბეწვის ქუდი ეხურა, ტანზე ზოლებიანი პიჟამა ეცვა. „ხელში ხან გაბერილი პორტფელი ეჭირა, ხან მოქსოვილი ჩანთა-ბადე, საიდანაც პროდუქტები მოჩანდა და ეს დათუნა უმალ დაემსგავსა საქმიან, მივლინებაში მყოფ კაცს, რომელიკც შემთხვევით მოხვდა ტყეში…“ (ნოდარ გურაბანიძე).

უბრალო ზღაპარი მიგნებულმა თეატრალურმა ფორმამ, ზუსტად გამონახულმა სარეპეტიციო მეთოდმა შედევრად აქცია. რეპეტიციები იმპროვიზაციის პოლიგონად იქცა. როგორც მაესტრო გაიხსენებს, თავიდან ყველა უხერხულად, შებოჭილად, გრძნობდა თავს, მაგრამ თანდათან განთავისუფლდნენ და გადაეშვნენ თამაშის, იმპროვიზაციის სტიქიაში. სწორედ იმპროვიზაციებით ითხზვებოდა შედევრალური სცენები. მხეცები ტყეში გუნდის რეპეტიციებს მართავდნენ, ოლიმპიადისთვის ემზადებოდნენ… მეფის ასული – შეუდარებელი ბელა მირიანაშვილი ბალერინას კოსტიუმში,  ხელში სახტუნაოთი ევლინებოდა მაყურებელს. ჭინჭრაქას ქართულად ეცვა – ჭრელი წინდები, ქალამნები, ახალუხი, თუშური ქუდი… შეშინებული მეფის ასული, აქოადა ვითომ არ მეშინიაო – ცეკვას იწყებდა, სახტუნაო „ორი გულის შემაერთებელ ტელეფონის მავთულად იქცაალო, ალო… დაუცებ  ორ  გულს ერთდროულად დაარტყა დენმა. თვალთ დაუბნელდათ. მავთული დაიჭიმა, სიმივით წკრიალებს. „ალო, მე შენ მომწონხარ“  – ოდნავ გასაგონად, ჩურჩულით, ოხვრით… „მეც მომწონხარ“ . ისევ ოხვრა და ხვნეშა, ისევ და ისევ ომახიანი სიმღერა სიყვარულზე. ჩვენ შევთხზეთ, იმპროვიზაციით შევთხზეთ“ (მიხეილ თუმანიშვილი).

დევი თამაშობდა კლასობანას… სწორედ იმპროვიზაციების წიარში იშვა სერგო ზაქარიაძისა და რამაზ ჩხიკვაძის განუმეორებელი დუეტი. მათი თამაში იქცა პირობით-გროტესკული ე.წ. „ღია თამაშის“ ეტალონად. თავიდან ფიქრობდნენ, რომ სერგოს დევი ძალზე ახალგაზრდა, ვუნდერკინდი დევი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ერთ-ერთ რეპეტიციაზე მისული სერგო ზაქარიაძე გამოაცხადებს: „მე ვითამაშებ პატარა დეგენერატს, რომელმაც ისიც კი არ იცის რომ ორჯერ ორი ოთხია!“. სახელოვანი არტისტი ისეთი ააზრტით გადაეშვა ბავშვურ თამაშში, „თითქოს ამ სპექტაკლს და მოსულელო ზღაპრული გოლიათის ამ როლს უნდა გადაეწყვიტა მისი შემოქმედებითი ცხვრების ძალზე  მნიშვნელოვანი ამოცანა“  –  დაწერს თუმანიშვილი, მისივე თქმით, სერგო ზაქარიაძე ისეთი გატაცებით იმროვიზატორობდა, როგორც თეატრალურის პირველკურსელი მთლად დასაწყისში. „გამაოგნებელი იყო დიდი მსახიობის ეს სასწაულებრივი უნარი გაბავშვებისა… ძნელი დასაჯერებელი იყო, რომ ამ ჭაღარა კაცს შეეძლო ასე ეცელქა, ამდენი რამ მოეგონებინა, ამდენი ეცეკვა და ეხტუნავა, ამდენი ემღერა, ამდენჯერ გადასულიყო მალაყს, ამდენი ეყირამალა“ (მიხეილ თუმანიშვილი).

სერგო ზაქარიაძეს იმპროვიზაციებში ღირსეულ მეტოქეობას უწევდა რამაზ ჩხიკვაძე. თუმანიშვილი გაიხსენებს: „რეპეტიციები გადაიქცა ორი გამოჩენილი მსახიობის დაუვიწყარ „კონცერტებად“, აქტიორული ოსტატობის ზეიმად, დღესასწაულად. და, როცა არ უნდა ეთამაშათ სერგოს და რ. ჩხიკვაძეს ამ სპექტაკლში, ეს ყოველთვის დიდი მსახიობების მხიარულ გამონაგონთა, გიჟმაჟური თამაშის თეატრალური ფოიერვერკი იყო. სერგო აღტაცებული იყო რამაზით. რამდენჯერ გამიგონია მსიგან: „ეს მამაძაღლი რამაზი, ისეთ ფოკუსებს ატრიალებს, კინაღამ დავიბენი კაცი. ყოჩაღ!“.

სცენა სპექტაკლიდან “ჭინჭრაქა”, დევი – სერგო ზაქარიაძე, ქოსიკო – რამაზ ჩხიკვაძე.

მაესტრო იტყვის იმასაც, რომ სპექტაკლის მთავარ ღირსებას მსახიობების ბრწყინვალე თამაში წარმოადგენდა, „ამ ბრწყინვალე ანსამბლის გვირგვინი კი რამაზ ჩხიკვაძე აღმოჩნდა“. თუმანიშვილი დაწერს იმასაც რომ სწორედ ქოსა მრჩევლით დაიწყო რამაზ ჩხიკვაძის შემოქმედების გზის მეორე ეტაპი. სტურუა კი იტყვის: „რამაზ ჩხიკვაძე ქოსა მრჩევლიდან იწყება“… არადა, რამაზ ჩხიკვაძე სულაც არ იყო თავიდან ამ როლზე დანიშნული. იგი კარლო საკანდელიძის დუბლი იყო ჭინჭრაქას როლზე და დიდად არც ეხატებოდა გულზე ჩიკორივით მობზრიალე ბიჭის როლი, ქოსიკოს როლი მოსწონდა. რეპეტიციებსაც სულ საკანდელიძე გადიოდა, რამაზი  პარტერიდან ადევნებდა თვალს. ვიდრე ერთ დღეს სცენაზე არ უხმო თუმანიშვილმა. „დილას წელკავი დამეტაკა და წელში ვერ ვიმართებოდი. ძლივს ავდექი და ვთხოვე, მოდი, ქოსიკოს როლს მოვსინჯევ მეთქი. არაფერი უთქვამს, მე წელში ოთხად მოიხრილი და ათჯერ მოკაკული, კვნესით, ტკივილისგან უნებლიე წამოყვირებით, რის ვაივაგლახით ავედი სცენაზე და იატაკზე ჩავჯექი, ქოსიკოს პირველი სიტყვები ასე დამჯდარმა წამოვიკნავლე. მიშა წამოხტრა, სახე გაუბრწყინდა და იყვირა – განაგრძე რეპეტიცია, იჯექი მანდ. დაიწყე… კარგია ეგ რადიკულიტიც. მე მგონი მიშამ იფიქრა, ეს ყველაფერი ამ როლისთვის საგანგებოდ მოვიგონე და აღფრთოვანდა. აი, მაშინ გადაწყდა ჩემი ამ როლზე დანიშვნაც, ასე დავტოვეთ სპექტაკლში ჩემი წელკავიც, მიმკვდარი ხმით ლაპარაკიც და ასე დაიბადა ქოსიკოს ნიღაბი“ – იტყვის მრავალი წლის შემდეგ რამაზ ჩხიკვაძე.

„რ. ჩხიკვაძის ქოსიკო თითქოს „ათას ერთი ღამის“ სიზმრეული სამყაროდან გამოპარული, ახალი და ძველი თეატრალური ნიღბების ნაერთი იყო… მისი გრძელი სამოსის კალთებს ქვეშ, თითქოს, მარად მხიარულსა და მარად ახალგაზრტდა არლეკინს შეეფარებინა თავი, რომელსაც არა მხოლოდ უცნაური ზნე სჭირს – ყველაფერში სამხიარულო საგანი იპოვოს, არამედ ხშირ–ხშირად თვალი ქალებისკენაც გააპაროს. აქვე შეიძლებოდა გვეგულისხმა მოხუცი მოლა ნასრედინი (თავისი ცანცარა წვერით), რომელსაც ჩვეულებრივი ჭეშმარიტების აბსურდით შეცვლა უყვარდა. ამ წელკავიან ქოსიკოს, მათუსალას ასაკის გამო სხეულის წონა რომ დაუკარგავს, ჰარამხანაშიც ესიამოვნებოდა ფარული ვიზიტები, მაგრამ განგებამ ბაყბაყის აღზრდა მიანდო…“ (ნოდარ გურაბანიძე).

მაესტრო თუმანიშვილი წერდა:„სპექტაკლი ასე იყო ჩაფიქრებული: ხანდაზმული ადამიანები, იგონებენ რა თავიანთ ბავშვობას, სერიოზულად თამაშობენ ამ ბავშვობას.“  და ეს სასწაული შედგა… სპექტაკლს არნახული წარმატება ხვდა წილად. მაყურებელი მიაწყდა. „ჭინჭრაქა“ გამოცხადდა „ახალი თეატრის“ მანიფესტად. (პირველად შეფასება „ახალი თეატრი“ „ჭინჭრაქას“ მისამართით კრიტიკოსმა ტატა თვალჭრელიძემ გამოიყენა), თუმცა, მავანს არც ლანძღვა დაუკლია, თუმანიშვილი დაადანაშაულეს საბჭოტა ხელოვნებისთვის უცხო იდეურ პოზიციის ქონაში. აქაოდა, აქ ბოროტი სოციალური მოვლენა ისეთ სახუმარო და თავშესაქცევ ასპექტში გვეძლევა, როგორც საზღვარგარეთულ ფილმებში „ბაბეტა მიდის ომში“ და „მისტერ პიტკინშიო“.  „ასე უნდა დასცინო შენს ერს?“ – კითხულობდა კრიტიკოსი… ამ შედევრის დადგმიდან თითქმის ნახევარი საუკუნე გავიდა, სპექტაკლის ფრაგმენტების ნახვა დღესაც ხელმისაწვდომია – თუკი „იუთუბში“ ჩაწერ „ჭინაჭრაქას“… და ნახავ მართლაც შეუდარებელ სერგო ზაქარიაძის ჯინსებიან „დეგენერატ დევს“, რამაზ ჩხიკვაძის ქოსიკოს, დაუვიწყარ „ხალიჩით გაფრენას“ და „კლასობანას“, საკანდელიძის ჭინჭრაქას, ბელა მირიანაშვილის მეფის ასეულს. განუმეორებელ  მგელს, დათვს, მელიას, ტურას…

რეზო შატაკიშვილი, თეატრალური ხელოვნების მაგისტრი

დაუბეჭდა გაზეტში „ქართული სიტყვა“.

P.S.  2010 წელს, გაზეთ „პრაიმტაიმში“ განვახორციელე, ჩემივე ინიცირებული პროექტი „მეოცეს ოცეული“. ამ პროექტის მიზანი იყო, გამოვლენილიყო მეოცე საუკუნის 20 საუკეთესო ქართული სპექტაკლი. ეს ოცეული გამოვლინდა კომპეტენტური პირების – თეატრმცოდნეების, კრიტიკოსების გამოკითხვის შედეგად: ვთხოვეთ თავად დაესახელებინათ მეოცე საუკუნეში, ქართულ თეატრში დადგმული ის 20 სპექტაკლი, რომელსაც ისინი მიიჩნევდნენ საუკეთესოდ – საუკუნის სპექტაკლებად. შეფასების კრიტერიუმიც მათვე მივანდეთ – თითოეულს ეს სპექტაკლები უნდა დაესახელებინათ იმ კრიტერიუმების დაცვით, რომლითაც ისინი საერთოდ ხელმძღვანელობენ სპექტაკლების შეფასებისას.

მათ უნდა დაესახელებინათ როგორც ის სპექტაკლები, რომელიც მათ უშუალოდ ნანახი აქვთ სცენაზე, ასევე ის სპექტაკლები რომლებსაც იცნობდნენ აუდიო და ვიდეო ჩანაწერებით, იმროინდელი რეცენზიებით და ამ სპეტქკლებზე არსებული ყველანაირი საარქივი მასალით.

გამოკითხვის მონაწილეებს სპექტაკლების ჩამონათვალის შედგენისას არ უნდა ეხელმძღვანელათ ქრონოლოგიური პრინციპით, ჩამონათვალი რეიტინგული უნდა ყოფილიყო.

მათ მიერ პირველ პოზიციაზე დასახელებულ სპექტაკლს დაეწერებოდა 20 ქულა, მეორე პოზიციაზე დაწერილს – 19, მესამეზე – 18, მეოთხეზე – 17 დ ასე შემდეგ ბოლომდე – მეოცე პოზიციაზე დაწერილს – ერთი ქულა. შემდეგ ოცივე გამოკითხულის მიერ მინიჭებული ქულები დაჯამდებოდა და დაგროვილი ქულების შესაბამისად გამოვლინდებოდა საუკეთესო ოცეული.

გამოკითხვაში მონაწილეობდნენ ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორები: ნათელა ურუშაძე, ნოდარ გურაბანიძე, ნათელა არველაძე, დალი მუმლაძე, ლევან ხეთაგური, ირინა ღოღობერიძე, თამარ ბოკუჩავა, ლელა ოჩიაური, მარინე ხარატიშვილი, გიორგი ცქტიშვილი, მანანა გეგეჭკორი. ნინო მაჭავარიანი. დოქტორანტები: ლაშა ჩხარტიშვილი, თამარ მუქერია, მარიამ ჩუბინიძე.ხელოვნებათმცოდნეობის მაგისტრები: თამარ კიკნაველიძე, ნიკა წულუკიძე, ანანო მირიანაშვილი. ჟურანალ „თეატრი და ცხოვრების“  მთავარი რედაქტორი გურამ ბათიაშვილი, არტ-კრიტიკოსი დავით ბუხრიკიძე.

ამ გამოკითხვის შედეგად გამოვლენილ ოცეულში მიხეილ თუმანიშვილის მიერ დადგმულმა „ჭინჭრაქამ“ მეშვიდე ადგილი დაიკავა –  საუკუნის ერთ–ერთ საუკეთესო სპექტაკლად დაასახელა 15–მა გამოკითხულმა, მიიღო 193 ქულა. აღსანიშნავია, რომ გამოკითხულთა მიერ, საუკუნის საკუეთესო სპექტაკლებს შორის მიხეილ თუმანიშვილის მიერ დადგმული 9 სპექტაკლი დასახელდა. თუმანიშვილის 9 სპექტაკლმა ჯამში 896 ქულა დააგროვა, ამ თვალსაზრისით, მიხეილ თუმანიშვილს მხოლოდ მისმა მოწაფემ – რობერტ სტურუამ აჯობა  – სტურუას 11 სპექტაკლმა 1 112 ქულა დააგროვა. თუმანიშვილის 9 სპექტაკლიდან ოცეულში  5 სპექტაკლი შევიდა: „ანტიგონე“ (მეექვსე ადგილზე), „ჭინჭრაქა“ (მეშვიდე ადგილზე),  „ჩვენი პატარა ქალაქი“ (მე–13 ადგილზე), „დონ ჟუანი“ (მე–15 ადგილზე), „ესპანელი მღვდელი“ (მე–16 ადგილზე).

 

რეზო შატაკიშვილი უიღბლო, უჩინო თათიაზე

„ბუნებამ მას ყველაფერი მისცა: სილამაზე, შესანიშნავი ხმა, ნიჭი და ერთში დაჩაგრა – არ მისცა ბედი“ –იტყვის რობერტ სტურუა… მას მართლაც საოცარი სილამაზე ამშვენებდა, სწორედ 19 წლის თათია ხაინდრავა იქცა მხატვარ უჩა ჯაფარიძის შთაგონების წყაროდ და ნესტან-დარეჯანის მიწიერ განხორციელებად, როცა „წერილის ეპიზოდის“ ილუსტრაციას ქმნიდა.

მას ჰქონდა იშვიათი ხმა, პოეზიის არსში წვდომისა და გადმოცემის უბადლო ნიჭი და იყო დიდოსტატი მხატვრული კითხვის. „მისი კითხვა უშუალო იყო, ლაღი, მსუბუქი, მთის ჰაერივით გამჭვირვალე და სუნთქვასავით ბუნებრივი!“ – ამბობდა ანა კალანდაძე.

მას არ რგებია არც ერთი პრემია, არც ერთი წოდება, არც ერთი ჩინი, მას მხოლოდ მერაბ კოსტავამ უბოძა ჩინი – „უჩინო თათია“…

 

ამ ქვეყანას გაგრის მახლობლად მოევლინა. სიმონ ხაინდრავა 18 წლის იყო, კონსტანტინე გამსახურდიას 17 წლის დაზე – სოფიოზე რომ იქორწინა, მაგრამ… შვილი არ უჩნდებოდათ, არ უჩნდებოდათ 22 წლის მანძილზე და აი, ქორწინებიდან 22 წლის თავზე, ქვეყანას მოევლინა თათია ხაინდრავა, მოევლინა გაგრაში. გაგრაში იმიტომ, რომ მშობლები გემით მოგზაურობდნენ და სწორედ გაგრის მახლობლად გამხდარა დედა შეუძლოდ… ბედნიერმა ბავშვობამ მხოლოდ 7 წელიწადს გასტანა… პატარა თათია მტირალა ყოფილა, კონსტანტინე გამსახურდია სწორედ იმხანად წერდა „მთვარის მოტაცებას“ და კაროლინას შვილსაც ამიტომ დაარქვა თათია… მერე მოვიდა ავბედითი 37, მართლა სატირალი ხანა… სოფიო გამსახურდიას 2 ძმა დაუხვრიტეს, დაუხვრიტეს ძმისშვილიც და ქმარსაც თავი მოაკვლევინეს… მამის თვითმკვლელობამდე იყო ბარბაროსული გამოსახლება კუთვნილი ბინიდან – არ გაატანეს არათუ ავეჯი, ტანსაცმელიც კი. მალე კი ავლაბარში, ერთ ბნელ ოთახში თათიასთან შეხიზნულ სოფიო გამსახურდიას ამცნეს, რომ სიმონი ცუდად იყო… სოფიო გამსახურდია ავა თიანეთში, სადაც იმალება დევნილი სიმონ ხაინდრავა. ავა და ნახავს ფილტვების ანთებით  გათანგულ ქმარს. წუთით ეზოში გამოდის, უკან შებრუნებულს კი შემზარავი სურათი ხვდება – მომაკვდავი ქმარი და სიტყვები: „თათიას კონსტანტინე გაგიზრდის“…

 

კონსტანტინე გამსახურდია მართლაც ითავებს თათიას გაზრდას. ცოცხალი კლასიკოსი სამუდამოდ აღიბეჭდება მის მეხსიერებაში – ფეხქვეშ გაშლილი დათვის ტყავით, ძვირფასი კალმით, მაგიდაზე ერთი ბოთლი შავი ღვინით, მუქი ჩაით ან ყავით, შავი ქლიავით… თათია ლექსებს უკითხავდა პატარა ზვიადსა და თამარს. „ერთხელ დიდ ოთახში ბავშვებს ვუკითხავდი ლექსებს. კონსტანტინემ დამიძახა და მითხრა: „აბა, ერთი ხმამაღლა წამიკითხეო“. მომიწონა… იმ დღიდან მხატვრული კითხვა უმთავრესი გახდა ჩემს ცხოვრებაში“, – დაწერს თათია ხაინდრავა წლების შემდეგ… პატარა თათიას უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე გაჰყვება ის სითბო და მზრუნველობა, რასაც მის მიმართ ავლენდნენ კლასიკოსი ბიძა და მისი უსათნოესი მეუღლე – მირანდა ფალავანდიშვილი.

 

 

კონსტანტინე გამსახურდია, თამარი, თათია, ზვიადი, მირანდა ფალავანდიშვილი

 

ეს სითბო იმდენად დიდი იქნება, რომ, როდესაც თათიას ქალიშვილი შეეძინება, მას სწორედ მირანდას დაარქმევს – საყვარელი ბიცოლას პატივსაცემად.

 

მირანდას შეძენამდე კი დიდი გზაა – ტკივილებითა და ტრაგედიებით დანაღმული. ტკივილები და ტრაგედიები არც მერე მოაკლდება. ტკივილები, დრამები, ტრაგედიები – მისი ცხოვრების განმეორებადი და შეუქცევადი ფაზებია. თათიას ჰქონდა ბრწყინვალე გარეგნობა, საამო ხმა, კითხულობდა „ვეფხისტყაოსანს“, კითხულობდა საოცრად, მაგრამ დედას არ უნდოდა, მის შვილს თეატრალურზე ჩაებარებინა. გოგონა დაჰყვა დედის ნებას – უნივერსიტეტს მიაშურა, აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტს, მაგრამ ერთმა საღამომ მისი ბედი ისევ სცენას დაუკავშირა. უნივერსიტეტში იოსებ გრიშაშვილს ხვდებოდნენ სტუდენტები. თათიამ გრიშაშვილის „ხელთათმანის ღილი“  წაიკითხა. საღამოს დასრულებისთანავე აღფრთოვანებული გრიშაშვილი კულისებში შევა და თათიას ამცნობს: ხვალ კონსტანტინეს დავურეკავ და თეატრალურ ინსტიტუტში უნდა წაგიყვანო. წაიყვანს კიდეც. თათია წაიკითხავს „ხელთათმანის ღილს“ და…  მას მაშინვე ჩარიცხავენ თეატრალურ ინსტიტუტში. ბედნიერ სტარტს უბედურება მოჰყვა. თათია მელანიას თამაშობდა დოდო ალექსიძის დადგმულ მაქსიმ გორკის „მზის შვილებში“. თამაშობდა იმდენად კარგად, რომ პედაგოგმა უთხრა კიდეც: იმდენად კარგად გამოგივიდა, შენ ამას ვეღარ გაიმეორებო. რეჟისორის სიტყვები წინასწარმეტყველური აღმოჩნდა – თათიას მანქანა დაეჯახა და კარგა ხანს ჩამოშორდა სცენას. დაამთავრა ინსტიტუტი, მეტყველების კათედრაზე დატოვეს, გამოჯანმრთელებულს კი… თეატრებში აღარ იღებდნენ. ის არ გააკარეს სცენას, მისთვის ყველა თეატრის კარი დაკეტილი აღმოჩნდა. რეალურად კარი დაკეტილი იყო მაშინაც კი, როცა თეატრში უშვებდნენ და… როლებს არ აძლევდნენ, ან თითქმის არ აძლევდნენ. არადა ნიჭიც ჰქონდა, ბრწყინვალე ხმაც და გარეგნობაც და არც პროტექტორები ჰკლებია. თავადვე იხსენებდა, რომ მის თეატრში მისაყვანად ბევრს იბრძოდნენ სერგო ზაქარიაძე, აკაკი ხორავა, აკაკი ვასაძე, თამარ ჭავჭავაძე, შალვა დადიანი, იოსებ გრიშაშვილი… ის კი არა, თამარ წულუკიძე რუსთაველის თეატრის დირექტორთანაც შეჰყვა და კატეგორიულად მოსთხოვა – მე ისევ წავალ გადასახლებაში და ჩემს შტატში ეს ახალგაზრდა მიიღეთო, მაგრამ მაინც არ მიიღეს. არ მიიღეს, მიუხედავად იმისა, რომ თათია ხაინდრავას აქტივში უკვე იყო შტეფან ცვაიგის „უცნობი ქალის წერილები“ – რადიოდადგმა, რომელიც შესულია ოქროს ფონდში. თეატრებში არ იღებდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ კლასიკოსი ბიძა დაჰყვებოდა თეატრებში და რეჟისორებს სთხოვდა, შტატში მიეღოთ. წიგნებსაც ჩუქნიდა ავტოგრაფებით, მაგრამ… თათიას თეატრში არ იღებდნენ. მოგვიანებით სევდიანად იტყვის თათია ხაინდრავა, რომ მათთვის (რეჟისორებისთვის) მაშინ რაიკომის მდივნის ტელეფონის ზარს უფრო მეტი ძალა ჰქონდა, ვიდრე კონსტანტინე გამსახურდიას სიტყვას… შემდეგ როგორღაც თითქოს ნავსი გატყდა, თათია ბათუმის თეატრში მიიწვიეს, მთავარი როლიც ერგო, მაგრამ ამ ხანამ სულ ერთი წელი გასტანა… პატარა მირანდას უდედოდ უჭირდა და თათია იძულებული გახდა, თბილისში დაბრუნებულიყო. იმხანად სანკულტურის თეატრს ლილი იოსელიანი ჩაუდგა სათავეში. თათიაც წაიყვანა. თამაშობდა კიდეც ლილი იოსელიანის სპექტაკლში „ჩვენი ერთი საღამო“. ლილი იოსელიანი გაიხსენებს, რომ თათია ხაინდრავა იმ როლში განუმეორებელი იყო, შესანიშნავად მღეროდა, ცეკვავდა, მისი პლასტიკით აღფრთოვანებული იყო ლეგენდარული იური ზარეცკი. მაგრამ ეს ბედნიერებაც ხანმოკლე აღმოჩნდა, თეატრს მოშურნეები გამოუჩნდნენ. „სანკულტურის“ თეატრი უცებ ძალიან პოპულარული გახდა… შეშურდათ და ბრძოლა დაგვიწყეს… ისეთი ქება და მოწონება გვქონდა, რომ სხვა თეატრებს შეშურდათ… დაფინანსება მოგვისპეს, არსებობა შეგვაწყვეტინეს…“ – იტყვის ლილი იოსელიანი. შემდეგ ძლივძლივობით თათიას შტატი გამოუჩხრიკეს მარჯანიშვილის თეატრში. თითქმის 30 წელი დაჰყო თეატრში, მაგრამ მეტი ბედის დაცინვა რა გინდა, რომ ხმით განთქმულ მსახიობს მხოლოდ უსიტყვო როლებს აძლევდნენ. მასოვკაში კლავდნენ მის ნიჭს. „30 წლის განმავლობაში, მხოლოდ „რას იტყვის ხალხში“ ვითამაშე. ლალი ნიკოლაძემ მომცა როლი. ერთხელ ზანდა იოსელიანმა მცა პატივი – თავი მოიავადმყოფა და ხუხაშვილის „მოსამართლეში“ დედა ვითამაშე… მარჯანიშვილის თეატრში ვიმუშავე მთელი 30 წელი, მაგრამ ხმა არ ამომაღებინეს. მასიურ სცენებში კი, იცოცხლე, წარამარა მათამაშებდნენ. თუ რომელიმე მსახიობი ავად გახდებოდა, მხოლოდ მაშინ მაღირსებდნენ სცენაზე გასვლას“, – იტყვის მოგვიანებით.

 

არ გააკარეს სცენას, არც ეკრანს. ერთადერთი როლი აქვს კინოში ნათამაშები – ელისაბედი სიკო დოლიძის გადაღებულ „კაცია ადამიანში?!“. „დიდოსტატის მარჯვენაში“ ცოქალის როლი მქონდა. რეჟისორმა ვახტანგ ტაბლიაშვილმა გადაღებული ფირიდან ამომჭრა“, – იტყვის გულმოკლული… ის არ გააკარეს არც ეკრანს, არც სცენას. მიაჯაჭვეს მხოლოდ რადიოს, მაგრამ ის მაინც ავიდა სცენაზე. 1976 წელი მისთვის ყველაზე ბედნიერი იყო. უკვე 48 წლისა გახლდათ, მისი რეპერტუარით რობერტ სტურუა რომ დაინტერესდა. სტურუა, რომელიც იმხანად „კავკასიურ ცარცის წრეს“ დგამდა, რომელსაც უკვე დადგმული ჰქონდა „სეილემის პროცესი“, „ხანუმა“, „ყვარყვარე“… რეპეტიციების შუალედებში მთელი თვე უსმენდა სტურუა თათია ხაინდრავას მხატვრულ კითხვას, ზღვა რეპერტუარს. დაბოლოს, თათია კითხულობს თარაშ ემხვარის წერილს და გაისმის სტურუას ვერდიქტი: „მე თქვენ დაგიდგამთ სპექტაკლს!“. შვიდი თვე მუშაობდნენ სპექტაკლზე. ამ უბედნიერეს წუთებშიც არ დაინდო ბედმა – აფიშები უკვე იუწყებოდა, რომ რუსთაველის თეატრში გაიმართებოდა „მზეო თიბათვისა“, რომ თათია სასწრაფო ოპერაციის გასაკეთებლად გადააფრინეს მოსკოვში. მაგრამ 1976 წლის 17 მაისს ის ახლად ნაოპერაციები მაინც წარდგა მაყურებლის წინაშე. ერთი კვირა ტევა არ იყო რუსთაველის თეატრში. „მზეო თიბათვისა“ 170-ჯერ აჩვენეს საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებში. „რობერტ სტურუამ ოქროს გვირგვინი დამადგა თავზე“, – ასე აფასებდა ამ ფაქტს თათია ხაინდრავა. ის მაინც დაბრუნდა სცენაზე, დაბრუნდა მარტო – იდგა და კითხულობდა ქართულ პოეზიას. პოეზიას, რომელსაც მუდამ ერთგულებდა და არც პოეზია ღალატობდა მას.

 

ბედმა მარტო დგომა არგუნა ცხოვრების სცენაზეც. ტრაგიკული აღმოჩნდა მისი პირველი სიყვარული. მას და აკადემიკოს ვიქტორ კუპრაძის ვაჟს – გურამ კუპრაძეს უყვარდათ ერთმანეთი. „რამდენჯერაც შევხვდებოდი, მუხლები მიკანკალებდა, მაშინ ასეთი სიყვარული იყო…“  – გაიხსენებს უკვე ღრმად მოხუცებული. მაგრამ ბედმა არც აქ დაინდო. გურამ კუპრაძე 19 წლის დაიღუპა – თევზაობისას თავბრუ დაეხვა და მტკვარში დაიხრჩო. იმ საბედისწერო დღესაც შეხვდა თათიასა და თათიას დედას სათევზაოდ გზადმიმავალი და უთქვამს კიდეც, თევზს დავიჭერ და პირდაპირ თქვენთან მოვალო. თათია და დედამისი მაშინ კონსტანტინესთან ცხოვრობდნენ. ელოდნენ იმ დღეს გურამს, მაგრამ… კლასიკოსის სახლში ტელეფონის ხმა გაისმა. ტელეფონი თათიამ აიღო – „ვიქტორ კუპრაძის ვაჟი წყალში დაიხრჩო, ვეძებთ და კონსტანტინემ თავისი ვილისი გამოგვიგზავნოს“. თათიას ტყუილი ეგონა, მაგრამ დაბეჯითებით ითხოვდნენ კონსტანტინეს… არც შემდეგ გაუმართლა სიყვარულში. ქალიშვილი რამაზ ჩხიკვაძისგან შეეძინა, მაგრამ მათი თანაცხოვრება არ შედგა… თუმცა ამ სიყვარულმა მისცა მას ყველაზე დიდი ბედნიერება – მირანდა. „მე ვიპოვე ბედნიერება ჩემი შვილის სახით!“ – ამბობდა ის. ცხოვრებამ არ დაინდო თათია. რაღას არ მოასწრო, რა ტკივილი არ გადაატანინა – ჯერ მირანდა ფალავანდიშვილის სიკვდილი, შემდეგ სრულიად ახალგაზრდა თამარ გამსახურდიას დაღუპვა, კონსტანტინეს გარდაცვალება… ურთულესი პერიპეტიები, რაც თან ახლდა მის ხელში გაზრდილ ზვიად გამსახურდიას ცხოვრებასა და მოღვაწეობას. შემდეგ ზვიადის სიკვდილი…

 

ბედმა არ დაინდო უჩინო თათია, მაგრამ ამ ცხოვრებამ მასზე მაინც ვერ გაიმარჯვა. ის ვერ გააბოროტა, ვერ დაბოღმა, ვერ წაართვა სხვისი წარმატებით სიხარულის უნარი, ვერ წაართვა მადლიერების გრძნობა. მადლობელი იყო დოდო ჭიჭინაძის, რომელიც საშუალებას აძლევდა, ხანდახან მაინც ეთამაშა არზაყანის დედის როლი „მთვარის მოტაცებაში“, მადლობელი იყო ზანდა იოსელიანის, რომელმაც ერთხელ ავადმყოფობა მოიმიზეზა, რომ სცენაზე თათია გამოსულიყო… მადლობელი იყო რობერტ სტურუასი – უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე – თვლიდა რომ მან ოქროს გვირგვინი დაადგა. მართლაც ბევრ მსახიობს არ ღირსებია ასეთი გვირგვინი, მაგრამ ვგონებ, არც თავად სტურუას არ ღირსებია ბევრი ასეთი მადლიერი არტისტი შემოქმედების თუ ცხოვრების გზაზე. რეჟისორის ხვედრია გაუძლოს გუშინ მადლიერი არტისტის ხვალ და ზეგ უმადურებას. თათია ხაინდრავამ 30-ზე მეტი წელი ატარა მადლიერება ოცნებასთან ერთად – ერთხელ მაინც ეთამაშა მოხუცი ქალის რაიმე ეპიზოდური როლი სტურუას რომელიმე სპექტაკლში…

 

 

 

                                                                                      დაიბეჭდა „პრაიმტაიმში“

 

„კავკასიური ცარცის წრით“ გარღვეული საბჭოური რკინის წრე

მეოცეს ოცეული

სპექტაკლი, რომელიც მხოლოდ პინგვინებს არ უნახავთ

„პრაიმტაიმის“ გამოკითხვაში მეოცე საუკუნის საუკეთესო ქართულ სპექტაკლად „კავკასიური ცარცის წრე“ დაასახელა ოციდან ოცმა რესპოდენტმა, მათგან შვიდმა – პირველ პოზიციაზე.  „პრაიმტაიმის“ გამოკითხვისას დაგროვილი 310 ქულით „კავკასიური ცარცის წრემ“ მეოცეს ოცეულში პირველი ადგილი დაიკავა…

რეზო შატაკიშვილი

თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტის დოქტორანტი

(სტატიის მოკლე, საგაზეთო ვარიანტი დაიბეჭდა “პრაიმტაიმში”)

„ჩვენ ყოველთვის მაყურებლის გაოცებას ვცდილობთ. ვფიქრობ რომ გაოცება, როგორც ესთეტიკური კატეგორია, ყველა სფეროში უნდა არსებობდეს“ – ეს რომ რობერტ სტურუამ უცხოურ პრესას განუცხადა, უკვე გაოცებული ჰყავდა მთელი მსოფლიო „კავკასიური ცარცის წრით“…

სტურუამ მაყურებელი თავის ბრეჰტიანული კარნავალით ზუსტად 35 წლის წინ გააოცა და ეს გაოცება იქცა „პრესენტ ქონტნიუსად“ მთელი 30 წლის მანძილზე.

ამ ხნის განმავლობაში საქართველოსა და მის ფარგლებს გარეთ „კავკასიური ცარცის წრე“ ითამაშეს შვიდასჯერ… რუსთველის თეატრის სცენაზე 1994 წლის 23 ივლისს 550-ედ ითამაშეს „კავკასიური“, შედეგ, „კავკასიურით“ დაიხურა 1995 წლის სეზონი… მეოცე საუკუნის მართლაც საუკუნის სპექტაკლმა სიცოცხლე 21-ე საუკუნეშიც განაგრძო – 2002 წელს რამაზ ჩხიკვაძის დაბადებიდან 74 წლის აღსანიშნავად თბილისში რამოდენიმეჯერ, შემდეგ მოსკოვში ზედიზედ ოთხჯერ ითამაშეს „კავკასიური“, ითამაშეს 2006 წელსაც – მისი ვარსკვლავის გახსნისას…

რამაზ ჩხიკვაძე იყო უცვლელი აზდაკი, მხოლოდ მცირე ხნით იყო ეროსი მანჯგალაძე მისი დუბლიორი. არ შეცვლილან გურამ საღარაძე, კარლო საკანდელიძე, ჯემალ ღაღანიძე, მაყურებელმა იზა გიგოშვილის გრუშეს შემდეგ იხილა თათული დოლიძის გრუშე, კახი კავსაძის სიმონ ჩაჩავას შემდეგ – ლევან ბერიკაშვილის სიმონ ჩაჩავა, მარინე თბილელის ნათელა აბაშვილის შემდეგ – ლია გუდაძის, შემდეგ მარინა კახიანის ნათელა აბაშვილები… იცვლეობოდა თაობები  და იცვლებოდნენ მიშიკო აბაშვილები…

რუსეთის ხელოვნებათმცოდნეობის ინსტიტუტმა გამოსცა „მეოცე საუკუნის სპექტაკლები“, სადაც მეოცე საუკუნის მანძილზე მთელს მსოფლიოში დადგმული ასი საუკეთესო სპექტაკლია შესულია. ამ ას სპექტაკლში შესულია მხოლოდ ორი ქართული სპექტაკლი – სანდრო ახმეტელის „ყაჩაღები“ და რობერტ სტურუას „კავკასიური ცარცის წრე“…

სტურუამ თავისი გენიალური შედევრი 1975 წელს შექმნა. იმ დროისათვის ის მხოლოდ 37 წლის იყო და ეს შედევრი მის მიერ რუსთველის თეატრში დადგმული რიგით 21-ე სპექტაკლი იყო… სწორედ „კავკასიური ცარცის წრით“ გაარღვია რუსთაველის თეატრმა საბჭოური რკინის წრე და გავიდა საზღვარგარეთ…

როგორც თავად სტურუა იტყვის, „კავკასიურში“ მოხდა წინა სპექტაკლების დადგმისას განხორციელებული რთული ძიებების კონცენტრაცია, მისი შემოქმედების გარკვეული ეტაპის დაგვირგვინება. მაესტრო იტყვის იმასაც რომ „კავკასიური“ სწრაფად კი არა, ერთი ამოსუნთქვით იბადებოდა, რადგან „კავკასიურს“ წინ უსწრებდა „ყვარყვარე“ სადაც მან უკვე მიაგნო ბრეჰტისეული სტილისტიკის გასაღებს. ის ამბობს, მაგრამ ხომ არაა ეს „ძის სიხარულით“ დაკარგულ-დავიწყებული ილაოს მსგავსი სენები, ის სამშობიარო ტკივილები, რომელიც ახლდა „კავკასიურის“ შობას?

„რობერტ სტურუას პირველი რეპეტიციებიდან მსახიობები გაექცნენ, ანუ როგორც თეატრში ამბობენ „როლიდან აითესნენ“. მერე კი სანანებელი გაუხდათ ეს „ათესვა“ და რობერტმა მწარედ დაუმახსოვრა ზოგიერთს ეს სულმოკლეობა“ – დაწერს ნოდარ გურაბანიძე…

ზოგიერთების „როლიდან ათესვა“ იმითაც იყო განპირობებული რომ იმ დროისათვის, თავად სტურუას კი ჰქონდა მიგნებული ბრეჰტის სტილისტიკის გასაღები, მაგრამ ქართული თეატრისთვის, მსახიობებისთვის უცხო იყო ბრეჰტის „გაუცხოების ეფექტი“, „როლიდან დისტანცირება“, მისი პიესების სპეციფიკური თეატრალობა, თავად პიესა  – „კავკასიური ცარცის წრე“ – თავისი დიდაქტიკური პათოსით, გადატვირთული სოციალური ზონგებით, ვეება მონოლოგებით, წამყვანის თხრობით…

მაგრამ რეჟისორს ღრმად სწამდა იმის რასაც აკეთებდა… „კავკასიურზე“ მუშაობისას დარწმუნდა რომ ქართული თეატრალური სკოლის პრინციპებისთვის არც ისე შორეული იყო ბრეჰტის თეორია, როგორც მანამდე ეჩვენებოდათ.

სტურუამ არათუ უბრალოდ მიაგნო ბრეჰტის გასაღებს, ბევრად შორსაც წავიდა.

თუ ბრეჰტი კრიტიკულად ითვისებდა კლასიკოსთა შემოქმედებას, სტურუასთვის თავად ბრეჰტი იყო უკვე კლასიკოსი და… შემოგვთავაზა ბრეჰტისეული გაუცხოების ეფექტის სრულიად თავისებური, ახლებური ინტერპრეტაცია,  ბრეჰტის „ჩვეულებრივი“ კონცეფციის „არაჩვეულებრივი“ რაკურსი…

ამბობდა კიდეც სტურუა – „თუ „გაუცხოება“ გვაიძულებს სინამდვილეს შევხედოთ ისე, თითქოს იგი საერთოდ არ გვენახოს, მაშინ ჩვენ (მაპატიეთ სითამამე!) ავდექით და თვით ბრეჰტი „გავაუცხოვეთ“, უფრო ზუსტად გავაუცხოეთ შტამპად ქცეული შეხედულება ამ საოცარ რენესანსულ კაცზე“.

***

წლების მანძილზე იხდებოდა ფარდა და ჩვენს თვალწინ თამაშდებოდა თავბრუდამხვევი კარნავალური სანახაობა. ერთმანეთს ენაცვლებოდა ეპიზოდები, ეპიზოდები, რომლებიც წარმოადგენდნენ თავის თავში დასრულებულ თეატრალურ ფორმას. დასრულებული ეპიზოდი მომდევნო ეპიზოდს თითქოს ეწინააღდეგებოდა კიდეც, ეს მომდევნო არც მოსალოდნელი იყო და არც წინას ლოგიკური გაგრძელება, თუ რომელიმე ეპიზოდს ცალკე ამოგლეჯდი აბსურდულადაც მოგეჩვენებოდა, მაგრამ ეპიზოდების ეს ურთიერთჯანყი მოჩვენებითი იყო, მათ აერთიანებდათ დიდი იდეასთან წილნაყარი მეტაფორული, პოეტური აზროვნება. სტურუასთან სპექტაკლის აგების ამგვარი, ეპიზოდური აგების პრინციპი უკვე „ყვარყვარეში“ გამოიკვეთა, „კავკასიურში“ კი სრულყოფილებას მიაღწია. ეპიზოდების ამგვარი სისტემა რეჟისორს საშუალებას აძლევდა შეექმნა მრავალნაირი თეატრალური ილუზიები, თეატრალური ფორმები, ერთმანეთის გვერდით ეარსება ფარსასა და ტრაგედიას, ბურლესკსა და კომედიას, ბუფონადასა და დრამას, ესტრადას და ბალაგანს.

აცხადებდა კიდეც სტურუა – „ჩვენ გვინდა რომ ჩვენს დადგმებში ყველა ჟანრი ერთდრულად არსებობდეს. ფარსი ერწყმოდეს ფსიქოლოგიზმს, კლოუნადა _ დრამას, ტრაგედია – მუსიკალურ-პლასტიკურ გადაწყვეტას. ჩვენი კრედოა უნივერსალური თეატრი…“

სტურუასავე განცახდებით, მასზე უდიდესი გავლენა იქონია მ. ბახტინის იდეებმა კარნავალიზაციაზე, რომლის მიხედვით „მაღალი“ და „მდაბალი“, წარსული და მომავალი, გროტესკი და რეალიზმი, ნიღაბი და ცოცხალი სახე კარნავალურად ერთიანდებიან. სტურუამ ბრეჰტის პიესიდან შექმნა გენიალური კარნავალი, მაგრამ როგორ? კარნავალი ხომ უნაპიროა, თავაშვებული, ბრეჰტის პიესა კი სავსეა ზონგებით, მონოლოგებით, კომენტარებით რომელიც წყვეტენ მოქმედებას და არანაირად არ უკავშირდებიან „კარნავალურ უწესო თამაშს“? რუდნიცკის განმარტებით ამ წინააღდეგობას არ დაუფრთხია სტურუა, პირიქით გაახარა და სარგებელიც ნახა „შეუთავსებელის შეთავსებით“: „სპექტაკლში უფრო მეტი წყვეტილები იყო ვიდრე პიესაში, მაგრამ წამყვანის – ჟანრი ლოლაშვილის სენტენციები კი არ აფერხებდა კარნავალურ კავკალადას, პირიქით აჩაქარებდა, მიერეკებოდა მის სრბოლას, ეს იყო როგორც შოლტის ტკაცუნი, რომლის შემდეგ თამაშის ტონუსი მაღლა აიჭრებოდა ხოლმე, რათა ერთი გაქანებით დაეძლია ის ზღუდე, რომელიც ბრეჰტის ერთ ეპიზოდს მეორესთან აცალკევებს“ – წერდა რუდნიცკი.

***

„კავკასიურის“ სცენოგრაფიული გადაწყვეტა მიკარნახა რუსი მხატვრის გ. გაგარინის ტილომ „თბილისური ბაზარი“, აქ ერთმანეთშია აღრეული სულ სხვადასხვა ქვეყნები და ეპოქები – აღმოსავლეთი, დასავლეთი, სიძველენი და მაშინდელი უკანასკნელი მოდა. ჩვენ ისღა დაგვრჩენოდა რომ ამ დომხალისთვის თანამედროვე და უახლესი წარსული მოტივები დაგვემატებინა. დეკორაციაც თითქოს ბაზრის მოედანს გამოხატავს. იქვეა ხის უხეში ღობე და დაძონძილ-დაკერებული ფარდები“ – აცხადებდა გოგი მესხიშვილი.

დეკორაცია თითქოს ბაზრის მოედანს გამოხატავს, მაგრამ თითქოს, იმიტომ რომ გარემო მაინც არაა კონრეტიზირებულია, განტვირთულია ყოველგვარ ზედმეტისგან, საგნები გამქრალია სცენიდან, მხოლოდ აუცილებელი საგნები შემოაქვთ, წარმატებითაა გამოყენებული იაპონურ თეატრ „ნოს“ ეს პრინციპი (რაც ცნობილი იყო ბრეჰტისთვის….), მსახიობი საკუთარ პლასტიკას და წარმოსახვას, ფანტაზიასაა მინდიბილი. უზარმაზარ სივრცეს სწორედ მსახიობთა მოძრაობა, პლასტიკა, პოზა, ცეკვა ავსებდა… იური ზარეცკის ქორეოგრაფია მნახველს ატყვევებდა…. მსახიობთა პლასტიკური ფორმების საყრდენი გია ყანჩელის მუსიკაში იდო. გია ყანჩელი ადრეც წერდა მუსიკას სტურუას სპექტაკლებისთვის, მაგრამ მათი თანამშრომლობა ასეთი ნაყოფიერი არასოდეს არ ყოფილა. „სპექტაკლი თითქოს დაბადებულია მუსიკის სტიქიისგან“ – წერდა მუსიკათმცოდნე გივი ორჯონიკიძე.

სცენაზე თითქოს ბაზარია, ბაზარი იმიტომ რომ სწორედ ბაზარზე უნდა გათამაშდეს კარნავალი….

სპექტაკლი კარნავალური სცენით იწყება „იყიდეთ, იყიდეთ, იყიდეთ“….

ეს სცენა არანაირ უშუალო აზრობრივ კავშირში არაა მოქმედების შემდგომ განვითარებასთან, მაგრამ სწორედ იგია კამერტონი ამ კარნავალური, ირონიული  განწყობილების… რეჟისორი გვამცნობს რომ აქ იბატონებს თამაშის სტიქია…

***

ბრეჰტის პიესაში მოქმედება საქართველოში მიმდინარეობს, სტურუამ კი მაყურებელს შესთავაზა ერთგვარი შუალედური ვარიანტი ევროპასა და საქართველოს შორის. „ბრეჰტი არ იცნობდა საქართველოს და ჩვენი ქვეყანა აქ თავის თავს არ ჰგავდა, რასაც უმალვე შენიშნავდა ქართველი მაყურებელი. ამიტომაც ამოვიღეთ ეპილოგი, სადაც მოქმედება საქართველოში მიმდინარეობს (იგი ძალზე ბოჭავდა ჩვენ თავისუფლებას) და შერეული კოსტიუმები დავამზადეთ… ბრეჰტის შეუღლებამ ჩვენს ეროვნულ ხასიათთან მოგვცა უცნაური ჰიბრიდი“ – წერდა სტურუა.

სტურუასეულ სპექტაკლს „პირობითად შეიძლება ეწოდოს „გრუშე“ და „აზდაკი“ – შენიშნავს ნოდარ გურაბანიძე. ბრეჰტთან, უამარვ ეპიზოდებში, სიუჟეტურ სვლებში თითქოს იკარგება კიდეც ამ ორი ძირითადი პერსონაჟის ცხოვრების ამბები, მაგრამ სტურუამ პირველ და მეორე მოქმედების ცენტრიდანულ ძალად გრუშე აქცია, მესამე და მეოთხე მოქმედების ღერძად – აზდაკი, ეს ორი პარალელური სიუჟეტური ხაზი გაწმინდა ეპიზოდების აუტანელი სიმრავლისგან და ყველაფერი მთავარ იდეას – სიკეთისთვის ბრძოლას დაუმორჩილა…

ამ კარნავალურ კავკალადაში უეცრად იკვეთებოდა სიკეთის მოტივი.

ეს მოტივი თითქოს არც ჩანდა, თითქოს შეგნებულად ჩქმალავდნენ ამ დიდ შინაარსს. კოკისპირულად დაშვებულ ფეიერვერკულ ეპიზოდებში ბოლომდე ვერაფერს გაარკვევდი, ბოლომდე ვერც სიუჟეტურ განვითარებაში გაერკვეოდი,  არ იცოდი დათმობდა თუ არა ბავშვს გრუშე, ან აზდაკი რა კაცი იყო, ან ვის მიაკუთვნებდა ბავშვს… მაგრამ ბოლოს რელიეფურად იკვეთებოდა მთვარი იდეა და რაც ყველაზე საოცარი იყო, ამ მთავარ იდეას – სიკეთის იდეას თითქოს თავად შენ მაყურებელი აღმოაჩენდი, ანუ კი არ მოგახვიეს თავს, კი არ „შემოგტენეს“, თავად აღმოაჩინე…. იმ ულევ სიხარულთან ერთად სპექტაკლი ბოლოს გიმასპინძლდებოდა ამ აღმოჩენის სიხარულითაც…

რეალურად კი სტურუა წარმოჩინდა როგორც უდიდესი მანიპულატორი… როგორც შედევრალური სანახაობის მაესტრო. მაესტრო რომელიც უარყოფს სინამდვილის პირდაპირი ჩვენების გზას და თავად ქმნის ახალ სინამდვილეს. სინამდვილეს რომელიც თავის კანონები აქვს, სინამდვილეს – სიმბოლურს, ალეგორიულს, პარაბოლურს – სავსეს გახელებული თეატრალობით, უკიდურესი პირობითობით…

დაუვიწყარი გრუშე ვაჩნაძე

„ჩემი როგორც რეჟისორის ჩამოყალიბებაში იზას უდიდესი წვლილი მიუძღვის. პირველი ნაბიჯები: „ვახშმობის წინ“, „ბრალდება“, „სეილემის პროცესი“… და შემდეგ პაუზა.. რას იზამ, თეატრში ხშირად ხდება ასე. სამუშაო არც მე მაკლდა და არც მას, მაგრამ როგორც ჩანს ორივეს მოგვეძალა ერთად მუშაობის სურვილი. ერთხელ კიბეზე შემომეფეთა, საყელოში ხელი ჩამავლო, მომქაჩა და ჩამჩურჩულა: „შე უნამუსო, ერთად აღარ უნდა ვიმუშაოთ?“ რეჟისორულმა ამპარტავნებამ მძილია და ვუთხარი, არა-მეთქი. რა იცოდა რომ ერთ თვეში „კავკასიურ ცარცის წრეზე“ ვიწყებდი მუშაობას და გრუშეს როლი ელოდა… გრუშე ვაჩნაძე – მხოლოდ ეს რომ ეთამაშა იზას, მაინც უბადლო მსახიობად დარჩებოდა“ – წერდა რობერტ სტურუა…

ქალბატონი იზა კი, „კავკასიურის“ 20 წლისთავზე ჩემთან ინტერვიუში იხსენებდა: „პიესა წაკითხული არც მქონდა, გრუშე ვაჩნაძე კი ბრეჰტს სადღაც მეშვიდე უწერია, მაგრამ ამას ჩემთვის არსებითი მნიშვნელობა არ ჰქონია. ძალიან გამიხარდა რობერტს რომ ვხვდებოდი, რადაგან 8 წელი ისე გავიდა „სეილემის პროცესის“ შემდეგ, რომ რობერტთან არ მიმუშავია.  მუშაობის პერიოდი საოცრად რთული იყო. ის სტილი რასაც რობერტი გვთავაზობდა უცნობი იყო და ამიტომ ძალიან ბევრი ვიკითხე ბრეჰტის გარშემო, ნანახი მქონდა „ბერლინერ ანსამბლის“ სპექტაკლკები, დიდი ხანი ვიწვალეთ. თითქმის 6 თვე. თითოეულ ფორმაზე კარგა ხანს ვფიქრობდი. გია ყანჩელს მოჰქონდა მინიშნებითი მუსიკა, მესხიშვილს ესკიზები და იცით, ჩემს გრუშეს მაინცდამაიმნც ვერ ვხედავდი. მერე თვით ბრეჰტი მომეხმარა, იგი წერს: გრუშეს როლის შემსრულებელს ვურჩევ ნახოს ნამუშევარი ბრეიგელისა შეშლილი მარგარიტა. მეც მოვძებნე და ვნახე, შემდეგ ჩავედი გარდერობში, მოვძებნე შესაფერისი კოსტიუმი: დაძონძილი პერანგი, წინსაფარი, ჩითები, სხვა წვრილმანი. ჩემი ლაღი თმაც ხელს მიშლიდა, მიმაჩნდა რომ გრუშეს სევდიან სახეს უფრო მძიმე თმა მოუხდებოდა. სწორედ ამ დროს ჩემმა ქალიშვილმა თმა შეიჭრა. მე მისი ხორბლისფერი მძიმე თმა წავიღე თეატრში და პარიკი გავაკეთებინე. მაგრამ ვიცოდი რომ რობერტს არ უყვარს პარიკი და საერთოდ ბუტაფორიას ერიდება, ვფიქრობდი როგორ მეთქვა მისთვის. ჩვენმა ქორეოგრაფმა იური ზარიცკიმ, მირჩია არ მეთქვა და ისე მეთამაშა. მართლაც პრემიერა ისე ვითამაშე რომ რობერტმა მერე გაიგო რომ პარიკი მედო თავზე და მითხრა, აღარ მოიხადოო.

ყველა გასტროლი ჩემთვის ბედნიერება იყო, რადგან მიგვქონდა ჩვენი ქართული კულტურა… ზაარბრიუკენში 30 წუთი გვიკრავდნენ ტაშს, სცენაზე ამოვიდნენ გერმანელი მსახიობები, ვედეკინდმა, როგორც სპექტაკლში ვყავარ აყვანილი სიმონ ჩაჩავას ასე ამიყვანა ხელში და ნახევარი საათი მხარზე ვეჯექი… აი, მაშინ რომ დამთავრებულიყო ჩემი შემოქმედება მაინც ბედნიერი ვიქნებოდი… სერვანტესის საერთააშორისო ფესტივალის დროს გზეთებში იბეჭდებოდა ჩემი დიდი ფოტოები და წერდნენ რომ გრუშე იყო ფესტივალის დედოფალი…

პირველ სკოკლაში მესამე კლასელებს დააწერინეს საკონტროლო „რომელი მსახიობი მოგწონთ“ და ერთმა მოსწავლემ სულ ორი ფრაზა დაწერა „ვნახე „კავკასიური ცარცის წრე“ და დედიკო უფრო შემიყვარდა“. მეგობრებმა თეატრში და თეატრს გარეთ, „კავკასიურის“ შემდეგ ბავშვები აიყვანეს…“

იზა გიგოშვილი ტკივილით იხსენებდა როგორ ჩამოაშორეს გრუშეს როლს.. შემდეგ როლზე აღადგინეს და უკვე დუბლთან ერთად თამაშობდა.

იზა გიგოშვილი: „თავიდან მე ერთადერთი დუბლიორი მყავდა – ზეიკო ბოცვაძე. ზეიკო, გარდა იმისა რომ ნიჭიერი ქალი იყო, გონიერი და კეთილშობილიც იყო. რამოდენიმე რეპეტიციას დაესწრო და რობერტს უთხრა, იცით რა მე არ მოვალ რეპეტიციაზე და არ გეწყინოთ. რობერტი დათანხმდა… შემდეგ, მოგვიანებით დუბლიორი შემოიყვანეს…“

ტრიმფალური გასტროლები

როგორ გაარღვია „კავკასიურმა ცარცის წრემ“ საბჭოური რკინის წრე?

როგორც ნოდარ გურაბანიძე აღნიშნავს, რუსთაველის თეატრის პირველ გასტროლებში გადამწყვეტი როლი საქართველოს მაშინდელმა კულტურის მინისტრმა ოთარ თაქთაქიშვილმა ითამაშა. არადა მას, მაინცდამაინც არ მოწონდა „კავკასიური“, იგი აღიარებდა სტურუას დიდ ნიჭიერებას, მაგრამ არ იზიარებდა მის ესთეტიკურ პოზიციებს, გარდა ამისა, „კავკასიურის“ კომპოზიტორი იყო გია ყანჩელი, რომლელთანაც მას უმწვავესი კონფლიქტი ჰქონდა…

„კავკასიური“ მიწევეული იყო ზაარბრიუკენში, მაგარმ… საბჭოთა კავშირის კულტურის მინისტრის თანხმობის გარეშე მაშინ ვერც ერთი თეატრი ვერ გადიოდა საზღვარგარეთ. მაშინ კულტურის მინისტრის პოსტი ეკავა პეტრე დემიჩევს, ცეკას პოლიტბიუროს წევრობის კანდიდატს. მას აუცილებლად უნდა ენახა „კავკასიური“ რომ ეს თანხმობა მიღებულიყო. არადა, თითქოს პრობლემა არც იყო, იმხანად რუსთაველის თეატრი გასტროლებს მართავდა მოსკოვში და დემიჩევის სპექტაკლზე მიყვანა შესაძლებელი იყო. მაგრამ მოსკოვში იყო „კულტურული ობიექტები“, სადაც პოლიტბიურობს წევრებს და წევრობის კანდიდატებს მისვლა ეკრძალებოდათ მათივე უსაფრთხოების მიზნით. ასეთი ობიექტების ნუსხაში შედიოდა მაიაკოვსკის სახელობის თეატრი, სადაც გასტროლებს მართავდა რუსთაველის თეატრი. დემიჩევის მოადგილეები, მრჩევლები თაქთაქიშვილს ურჩევდნენ არც ეოცნებათ დემიჩევის დაპატიჟებაზე, რადგან ამ თეატრის შონობის ისტორიაში ასეთი რამ მხოლოდ ერთხელ მომხდარა – სსრკ-ს მინისტრთა საბჭოს თავჯდომარე კოსიგინი დასწრებია საფრანგეთის ეროვნული თეატრის სპექტაკლს, ჟან ვილარის მიერ დადგმულ კორნელის „სიდის“, სადაც მთავარ როლს არც მეტი არც ნაკლები ჟერარ ფილიპი თამაშობდა. უჩიჩინებდნენ, ეს პოლიტიკური ჟესტი იყო და აღარ განმეორდებაო. მაგრამ განმეორდა – თაქთაქიშვილმა სპექტაკლზე მიიყვანა დემიჩევი… დემიჩევი ბრწყინვალედ ჩავლილი სპექტაკლის შემდეგ ხმას არ იღებდა, მაგრამ თაქთაქიშვილმა ლაპარაკ-ლაპარაკში დემიჩევი თეატრის დირექტორის კაბინეტში შეიტყუა – გულუხვად გაშლილ სუფრასთან, დემიჩევს 2-3 ჭიქა კონიაკის შემდეგ ენა გაეხსნა და თქვა „ეს სპექტაკლი ყველამ უნდა ნახოს“.

და დაიწყო „კავკასიურის“ ტრიუმფალური გამოსვლები მსოფლიოს სახელგანთქმულ სცენებზე…

პირველად რუსთაველის თეატრი 1977 წლის მარტში წავიდა გასტროლებზე დასავლეთ გერმანიაში, ზაარბრიუკენში, სწორედ იქიდან დაიწყო საერთაშორისო აღიარება… მაგრამ ამ დიდ დასაწყისს დიდი გულისტკენების გარეშე არ ჩაუვლია…

ყველაფერი გასტროლებამდე დაიწყო – რამაზ ჩხიკვაძე ღამით, სიბნელეში, თავახდილ ჭაში ჩავარდა და მუხლები ისე დაეჩეჩქვა, კარგა ხანს ფეხზე ვერ დგებოდა და დიდხანს უჭირდა აზდაკის თამაში. თეატრის ხელმძღვანელობამ სწორედ მაშინ დანიშნა ეროსი მანჯგალაძე დუბლად აზადკის როლზე…

ამ ფაქტმა გაანაწყენა რამაზ ჩხიკვაძე – რა იყო, ფეხი ვიღრძე ხომ არ ვკვდებოდი…

ნოდარ გურაბანიძე აღნიშანვს, რომ თავის დროზე, როცა „კავკასიურის“ დადგმა დაიწყო, ეროსი მანჯგალაძეს არც პიესა მოსწონებია და არც აზდაკის როლი, უთქვამს კიდეც გურაბანიძისთვის, ვერ გავიგე რა კაცია ეს აზდაკი, რა უნდა ითამაშოს რამაზმა, კომედია თუ დრამა? თუ კომედიაა – სასაციოლო არაა და თუ დრამაა – დრამატული სიმძაფრე აკლიაო. ეს გასაგებიაცაა, ბრეჰტის თავსიებურებანი არა მხოლოდ მისთვის იყო მაშინ უცხო… ამ თავისებურებებს ეროსი მანჯგალაძე სტურუასთან რეპეტიციებისას ჩასწვდა. ეროსი მანჯაგლაძისეული აზდაკი „არ იყო რამაზის აზდაკივით „კლოშარი“, კლოუნი, მოედნის მსახიობი, იგი გარემოების გამო აუტესაიდერად ქცეული არტისტი იყო. კეთილშობილი, ჰუმანური, უფრო „კულტურული“. ეროსიმ თავისებურად ითამაშა ეს როლი, ეს თავისებურება იმაშიც გამოიხატა რომ აზდაკის მისეული შესრულება ერთგვარად უპირისპირდებოდა სპექტაკლის სტილისტიკას. ეს გარემოება თბილისში სტუმრად მყოფმა გიუნტერ ბლიცმაც აღნიშნა (დიუსელდორფის თეატრის გენერალიტეტმა) და დაბეჯითებით გვთხოვა, თუ დიუსელდორფში ჩამოხვალთ, აზდაკის როლი აუცილებლად რამაზ ჩხიკვაძემ უნდა ითამაშოსო“. (ნოდარ გურაბანიძე).

ზაარბრიუკენის გასტროლებისთვის თეატრს უკვე ორი აზდაკი ჰყავდა – რამაზ ჩხიკვაძე და ეროსი მანჯგალაძე. რამაზ ჩხიკვაძეს უნდა ეთამაშა პირველ დღეს, ეროსი მანჯგალაძეს – მეორე დღეს. მაგრამ… მეორე დღეს, სასტუმროში მიდის გასტროლის ორგანიზატორი, თეატრის გენერალიდენდანტი ჰერმან ვედეკინდი ქართულ მხარეს აცნობებს რომ სპექტაკლზე მოდის უამრავი სტუმარი, საერთაშორისო ფესტივალების ორგანიზატორები, პროდიუსერები გერმანიის სხვადასხვა ქალაებიდან, პარიზიდან, ჟენევიდან, ბრიუსელიდან და დაბეჯითებით ურჩევს, ითამაშოს… ისევ რამაზ ჩხიკვაძემ…

ნოდარ გურაბანიძე: „ვედეკინდი დაბეჯითებით გვიმტკიცებდა, თუ გსურთ თქვენმა თეატრმა მსოფლიოს სცენებისკენ გაიკვალოს გზა, უმჯობესია რამაზმა ითამაშოს, თუმცა მე მანჯგალაძეც მომწონსო“.

დელიკატური სიტუაციიდან გამოსვალის საძიებლად სტურუა, აკაკი ბაქრაძე, გია ყანჩელი, გურამ საღარაძე და ნოდარ გურაბანიძე შეკრებილან, უმსჯელიათ, მაგრამ ვერაფერი გადაუწყვეტიათ. შემდეგ სტურუა ეროსისთან დასალაპარაკებლად გასულა ამ საკითხზე დასალაპარაკებლად და მალევე დაბრუნებულა კმაყოფილი დაბრუნებულა. ეროსის უმტკივნეულოდ მიუღია ეს ამბავი. მაგრამ შემთხვევითობამ ყველაფერი არია, როგოირც გურაბანიძე იხსენებს, რამაზი შემთხვევით შევიდა მათთან,  გაიგო რომ მას უნდა ეთამაშა იმ საღამოსაც, „არ შეიძლება, ხალხო ასეთი რამ, დღეს ერისიმ უნდა ითამაშოს, მაგის ჯერია და ასე იცის მაგ კაცმაც“, უთქვამს და ისე გავარდნილა ეროსისთან, რომ არც გაუგია ეროსი და სტურუა რომ უკვე შეთანხმებული იყვნენ ამის თაობაზე…

ნოდარ გურაბანიძე: „ეროსი „გაბუსუნებული“ და ნაწყენი დახვდა ოთახში. რამაც რამაზი გააკვირვა. „ეროსი, ხომ იცი დღეს შენ თამაშობ აზდაკს?“ ეროსიმ უცნაურად შეხედა და უთხრა: „დედაჩემი რომ ადგეს საფლავიდანდა მთხოვოს ითამაშეო, არცხ დღეს და არც არასოდეს ამ როლს არ ვითამაშებ“. (მართლაც შეასრულა თავის სიტყვა და ამ როლს აღარ გაჰკარებია). საფიქრებელია, ეროსიმ ერთგვარ დაცინვადაც კი მიიღო რამაზის ეს სიტყვები, რადგან დარწმუნებული იყო, მან უკვე იცოდა მისი და რ. სტურუიას ლაპარაკის შინაარსი. მხოლოდ მაშინ გადაუარა სიბრაზემ, როცა დარწმუნდა რომ რამაზმა არაფერი იცოდა მათი შეხვედრის შესახებ.“

გურაბანიძე იხსენებს რომ იმ დღეებში ეროსის წყენის ნატამალი აღარ ეტყობოდა, და ვარაუდობს რომ მას შემდეგ გზაში, საქართველოში დაბრუნებისას მოუწამლეს სული.

ნოდარ გურაბანიძე: „ეტყობა ეროსის ერთსა და იმავეს ჩასჩიჩინებდნენ: „რა გიქნა ეს სტურუამ, როგორ მოგჭრა თავი, ასე როგორ გაგაბითურა, წაგიყვანეს კაცი ევროპაში და ერთი სპექტაკლიც არ გათამაშეს?“ შეშალეს კაცი კინაღამ. ძნელი მისახვედრი არაა, ვინ იყო ეს ხალხი, უპირველესად ხელმოცარული მსახიობები, რომელთაც პრეტენზია ჰქონდათ მთავარ როლებზე, სტურუა კი მათ ამ როლებს არ აძლევდა. რეჟისორზე დაბოღმილებმა შესაფერი მომენტი იპოვეს და შეესივნენ ეროსის, სტურუასთან რომ დაეპირისპირებინათ…“

ზაარბრიუკენის შემდეგ რუსთაველის თეატრმა დიუსელდორფში გამართა სპექტაკლი. დიუსელდორფი სახელგანთქმული იყო ცივი მაყურებლით, რომელსაც ძნელად თუ აღაფრთოვანებდი, ტაშს ვერ გაამეტებინებდი, რის გამოც „ცალხელას“ ეძახდნენ, მაგრამ აი გამოჩნდა თუ არა სცენაზე რამაზ ჩხიკვაძე, სიტყვაც არ ჰქონდა ნათქვამი რომ დარბაზი ტაშით დაინგრა.

არადა, რა იცოდნენ ვინ იყო რამაზ ჩხიკვაძე?

ნოდარ გურაბანიძე: „ეს იყო ალბათ მსახიობის აუხსნელი, შინაგანი ძალა, რომელიც მაყურებელს იპყრობს. ის ფლუიდები რომელსაც დიდი ხელოვანი ავრცელებს სივრცეში. სპექტაკლის მსვლელობისას რ. ჩხიკვაძეს თამაშს ტაშით აწყვეტინებდნენ, აზდაკის ცნობილი არიის შესრულების შემდეგ კი საერთოდ შეუძლებელი გახდა სპექტაკლის გაგრძელება. ჟანრი ლოლაშვილი იძულებული იყო მაყურებლისთვის ენიშნებინა, მსახიობს თამაში ვაცალოთო…“

ზაარბრიუკენსა და დიუსელდორფში მიღწეულ წარმატებას დიდი რეზონანსი მოჰყვა მსოფლიო თეატრალურ სამყაროში, დაიძრა მიწვევები საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალებიდან. პირველი ასეთი ფესტივალი მექსიკაში, ქალაქ გუანახუტოში გამართული „სერვანტინო-5“ იყო. სწორედ იქ, მექსიკაში მოიხსენიეს პირველად რამაზ ჩხიკვაძე მსოფლიო მნიშვნელობის თეატრალურ ვარსკვლავად, სწორედ მექსიკის ამ ქალაქიდან და არა ზაარბრიუკენიდან, ან დიუსელდორფიდან ემცნო მთელ ევროოპას „კავკასიურის“ გენიალურობა – სწორედ ამ ფესტივალზე აკრედიტირებული კორესპოდენტები აგზავნიდნენ სახოტბო რეცენზიებს ევროპის ქვეყნებში. პირველობა მაიკ კოვენს ეკუთვნის, რომელმაც ვრცელი რეცენზია გამოაქვეყნა „ფაინენშალ ტაიმსში“, რამაზ ჩხიკვაძე კავკასიელ ლოურენს ოლივიედ გამოაცხადა. „რამაზ ჩხიკვაძე ერთ-ერთი უდიდესი მსახიობთაგანია, ვინც კი ოდესმე მინახავს“ – წერდა კოვენი.

„სერვანტინო-5“-ს „ბიტეფი-12“ მოჰყვა, „ბიტეფს“ ედინბურგი…

„წუხელ საღამოს, ლაისიმიეს სამეფო თეატრში ედინბურგის ფესტივალის ერთ-ერთი ყველაზე ბრწყინვალე წარმოდგენა უჩვენეს… სპექტაკლი მხიარულად მიჰქრის იმ თეატრალურ ტერიტორიაზე, სადაც ჩოჩიალს მივეჩვიეთ… მე დიდი ხანია არ მინახავს უფრო გამომსახველი მსახიობი, ვიდრე რამაზ ჩხიკვაძეა“ – წერდა „სკოტსმენი“. „სპექტაკლის ვარსკვლავი ლოთი აზდაკია და რამაზ ჩხიკვაძე ამ როლს ისე ასრულებს, როგორც ვარკვლავს ეკადრება…“ – წერდა „ფაინენშალ ტაიმსი“…

რუსთველის თეატრმა „კავკასიური“ ფეხი დაადგა დედამიწის ყველა კონტინენტზე, მხიარულად თუ ვიტყვით იგი მხოლოდ ანტაქტიდაზე არ უხილავთ პინგვინებსა და თეთრ დათვებს…

რეზო შატაკიშვილი კავკასიის მეფე რამაზ ჩხიკვაძეზე

მას უწოდებდნენ “კავკასიელ ლორენს ოლივიეს”, “კავკასიის მეფეს” და მსოფლიოს ერთ–ერთ უდიდეს მსახიობს…

არც ერთ ქართველ არტისტზე იმდენი არ დაწერილა მსოფლიოში, რამდენიც მასზე…

ასე იწყებოდა რამაზი
ბაბუა – აღიარებული ფოლკლორისტი. მამა – ქართული მუსიკის კაბინეტის დამაარსებელი კონსერვატორიაში. დედა  პროფესიონალი მომღერალი. შვილი – უჩვეულო მუსიკალური ნიჭით დაჯილდოებული. ის განწირული იყო კონსერვატორიისთვის, მაგრამ მან თავი თავის ბედისწერას – თეატრს შესწირა.
დო მაჟორი – თეატრალურ ინსტიტუტში და დო მინორი – რუსთაველის თეატრში მოხვედრის შემდეგ. ის კარგა ხანს ჩაიკარგა უზარმაზარ სივრცესა და უღიმღამო როლებში. აკი ორჯერ დააპირებს კიდეც, საერთოდ, თეატრის მიტოვებას და საოპერო, ვოკალურ ხელოვნებაში გადაინაცვლებს…
ოთხმა წელმა განვლო წარმატებულ როლამდე – სანამ თუმანიშვილი არ ათამაშებდა „ესპანელ მღვდელში“. შემდეგ კვლავ უღიმღამო ხუთმა წელმა ჩაიარა მეორე წარმატებამდე – სპექტაკლამდე „როცა ასეთი სიყვარულია“.
მერე გაიხსნა მცირე სცენა და გაიხსნა დიდი რამაზი – ქოსა მრჩევლით „ჭინჭრაქაში“.
თუმანიშვილის თქმით, ქოსა მრჩევლით ჩხიკვაძის შემოქმედების მეორე ეტაპი იწყება. „ამის შემდეგ იგი უჩემოდ გაუყვა თავის გზას. ჩვენ გავიყარეთ. მისი სვლა დიდებისკენ დაიწყო“…
რობერტ სტურუა კი იტყვის, რომ „რამაზ ჩხიკვაძე ქოსა მრჩევლიდან იწყება…“
თავიდან რამაზ ჩხიკვაძე კარლო საკანდელიძის დუბლად იყო დანიშნული ჭინჭრაქას როლზე. ჩხიკვაძის გულს კი დიდად არ ეკარებოდა ჩიკორივით მობზრიალე ბიჭის როლი და უფრო ქოსიკოს როლი მოსწონდა, მაგრამ ამ როლზე გივი ჭიჭინაძე და ბორის წიფურია იყვნენ დანიშნული. რეპეტიციებს თითქმის სულ კარლო საკანდელიძე გადიოდა. რამაზ ჩხიკვაძე პარტერიდან ადევნებდა თვალს. ერთ დღესაც მაესტრომ რამაზ ჩხიკვაძე სცენაზე იხმო. „დილას წელკავი დამეტაკა და წელში ვერ ვიმართებოდი. ძლივს ავდექი და ვთხოვე, მოდი, ქოსიკოს როლს მოვსინჯავ-მეთქი. არაფერი უთქვამს, მე წელში ოთხად მოხრილი და ათჯერ მოკაკული, კვნესით, ტკივილისგან უნებლიე წამოყვირებით, რის ვაი-ვაგლახით ავედი სცენაზე და იატაკზე ჩავჯექი, ქოსიკოს პირველი სიტყვები ასე დამჯდარმა წამოვიკნავლე. მიშა წამოხტა, სახე გაუბრწყინდა და იყვირა: განაგრძე რეპეტიცია, იჯექი მანდ. დაიწყე… კარგია ეგ რადიკულიტიც. მე მგონი, მიშამ იფიქრა, ეს ყველაფერი ამ როლისთვის საგანგებოდ მოვიგონე და აღფრთოვანდა. აი, მაშინ გადაწყდა ჩემი ამ როლზე დანიშვნაც, ასე დავტოვეთ სპექტაკლში ჩემი წელკავიც, მიმკვდარი ხმით ლაპარაკიც და ასე დაიბადა ქოსიკოს ნიღაბი (რამაზ ჩხიკვაძე)“.

ასე იწყებოდა დიდი
ტანდემი
რამაზ ჩხიკვაძისა და რობერტ სტურუას პირველი შეხვედრა ჟაკ რობერის „შეხვედრაში“ შედგა. შემდეგ „მზიან ღამეშიც“, „ხანუმაშიც“. მათი ბედი ერთმანეთს ჩაეწნა. „ხანუმა“ მათი თანამშრომლობის ახალი ეტაპი იყო, რომელიც „სამანიშვილის დედინაცვლით“ დაგვირგვინდა, მათი ტანდემის საბოლოო ფორმირება კი „ყვარყვარეში“ ხდება. სწორედ ეს დიდი ტანდემი მოუტანს მსოფლიო აღიარებას რუსთაველის თეატრს… ნოდარ გურაბანიძის თქმით, „ყვარყვარე“ პირველი სპექტაკლია იმ თეატრისა, რომელსაც დღეს „რობერტ სტურუას თეატრი“ ჰქვია.
„ყვარყვარე“ პრემიერამდე 11-ჯერ გასინჯა ცეკას 3-4-კაციანმა კომისიამ. პრემიერაზე თეატრს მთელი თბილისი მიაწყდა, 200 ანშლაგის შემდეგ, სპექტაკლი მოხსნეს  – „ყვარყვარეში“ ჩართული იყო სცენა ბრეხტის „არტურო უის კაროერიდან“ და თეატრს ბერტოლდ ბრეხტის ქალიშვილმა და სიძემ უჩივლეს, თანხას არ გვიხდიანო. იძულებული გახდნენ, სპექტაკლი მოეხსნათ…
რამაზ ჩხიკვაძე: „მეც და რობიკოც ვამბობთ ხოლმე, ჩვენი ყველაზე კარგი სპექტაკლი იყო „ყვარყვარე“, ყველაზე ძლიერი, საინტერესო. ცოტა დროსაც კი გაუსწრო და მაყურებელმა მაინცდამაინც ვერ აღიქვა. „ყვარყვარე“, სხვათა შორის, გადაღებული იყო და წაშალეს, აბა შეიძლება ეს? ისე მინდა ვნახო ის სპექტაკლი, მაინტერესებს, მაგრამ არ არის, ვიღაცამ აიღო და წაშალა, სხვა გადაცემისთვის სჭირდებოდათო, კოლმეურნეობის რაღაც გადაუწერიათ. ვეღარ გავიგე, შემთხვევით იყო თუ ბოროტგანზრახვით…“
აზდაკი!!! რიჩარდი!!!
„ყვარყვარეს“ შემდეგ იყო დაუვიწყარი „კავკასიური ცარცის წრე“, რომლითაც თეატრმა საბჭოთა წრე გაარღვია და საგასტროლოდ გავიდა საზღვარგარეთ, გერმანიაში – ზაარბრიუკენსა და დიუსელდორფში. ტაშის მოძულე, ცალხელა დიუსელდორფს მეორე ხელს რამაზი გამოაბამს – გამოვა თუ არა სცენაზე, დარბაზი ტაშით დაინგრევა…
გერმანიას მოჰყვა მექსიკა – ფესტივალი „სერვანტინო-5“. ჩხიკვაძეს „მსოფლიო მნიშვნელობის თეატრალური ვარსკვლავი“ სწორედ მექსიკაში უწოდეს. ინგლისელმა მაიკლ კოვენმა კი „ფაინენშალ თაიმსში“ დაწერა: „რამაზ ჩხიკვაძე ერთ-ერთი უდიდესი მსახიობთაგანია, ვინც ოდესმე მინახავს… ჩხიკვაძე კავკასიელი ლორენს ოლივიეა, რომელიც სცენიდან მომხიბლაობას, სიკეთესა და სიბრძნეს აფრქვევს“. იგივე მაიკლ კოვენი მოგვიანებით გამოაცხადებს, რომ მზადაა, ლონდონიდან თბილისში ფეხით ჩავიდეს რამაზ ჩხიკვაძის რიჩარდის როლში სანახავად.
სტურუას „კავკასიური ცარცის წრე“ შესულია მეოცე საუკუნის მსოფლიოს ას საუკეთესო სპექტაკლში. რამაზ ჩხიკვაძის რიჩარდ მესამე ყველა დროის რიჩარდების ათეულშია.
თუმცა, თავიდან საქართველოში ყველა არ შეაფასებს ასე. მაგრამ მერე გაისუსებიან, როცა „რიჩარდი“ ედინბურგსა და ლონდონის „რაუნდ ჰაუზს“ დაიპყრობს. ედინბურგში გამოსვლის შემდეგ, შოტლანდიის უპირველესმა გაზეთმა „ობსერვერმა“ გამოაქვეყნა სტატია, სათაურით –
„რამაზი კავკასიის მეფე“.
ედინბურგში და „რაუნდ ჰაუზში“ ფენომენალური წარმატების შემდეგ ინგლისური თეატრალური სამყარო რამაზ ჩხიკვაძეს მეოცე საუკუნის უდიდეს მსახიობად აღიარებს. „რამაზ ჩხიკვაძე მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი მსახიობია“ („თაიმსი“). 1987 წელს მას იწვევენ ლონდონში, მსოფლიოს ვარსკვლავთა გალაკონცერტზე, სადაც ორ ნაწყვეტს თამაშობს „მეფე ლირიდან“. პატნიორობას ვანესა რედგრეივი უწევდა, რომელმაც კორდელიას როლის ნაწყვეტი რამაზის პატივსაცემად ქართულად ისწავლა და ქართულად თამაშობდა კორდელიას.
ინგლისში, ქალაქ ლესტერში 1988 წელს რამაზ ჩხიკვაძეს ბენეფისი გაუმართეს, იქ ეთაყვანებოდნენ, ამ დროს კი აქ სტურუაზე განაწყენებული რეზო მიშველაძე ჟურნალ „კრიტიკაში“ წერდა, რომ თითქოს უცხოეთის პრესა თეატრის მიერ იყო მოქრთამულ-მოსყიდული და ხოტბა-დიდებით აღსავსე წერილებიც ამიტომ იბეჭდებოდა.
ამ „ლოგიკით“ სტურუა და ჩხიკვაძე მსოფლიო მედია-მაგნატები გამოდიან, რომელთაც შეძლეს მოესყიდათ „ფაინენშალ თაიმსი“, „თაიმსი“, „ნიუ-იორკ თაიმსი“, „ობსერვერი“, „გარდიანი“, „ლა ფიგარო“… მთელი მსოფლიოს პრესა…
რამაზ ჩხიკვაძის ბოლო როლი რუსთაველის თეატრში მეფე ლირია.
„აი, საქართველოს ლირი, ტირანი ქარიშხალში“, – წერდა იტალიური „კორიერე დე ლა სერა“.
90-იანი წლებიდან ქარიშხალი მინელდა. ის ტოვებს თეატრს და მიდის. სცენის გარეშე რჩება…
ნატაშა
რამაზ ჩხიკვაძე: „ნატაშა სრულიად მოულოდნელად გავიცანი. გურამ საღარაძესთან ერთად, ბათუმიდან გემით სამოგზაუროდ ოდესაში მივდიოდი. ნატაშა თავის დაქალთან ერთად ამოვიდა იალტაში. ვკითხეთ, საით მიბრძანდებით? ოდესაში მივდივართ, იქიდან – მოსკოვშიო. მაშინ გავიცანი, დავახლოვდით, ერთი, მეორე… მერე როგორც ხდება ყველაფერი… ბევრი მძიმე დღეც გვახსოვს და ბევრი ხელისშემშლელი პირობაც, ბევრი ჭორი, ბევრი უბედურება… რა არ გადავიტანეთ, მაგრამ მაინც ჩვენი გავიტანეთ… ჩემი ცოლი არც სოკრატეა და არც არისტოტელე, ჩვეულებრივად განათლებული ქალია, საკანდიდატო დისერტაცია აქვს დაცული, საერთოდ გამჭრიახი გონების პატრონია. ჭკვიანი ქალი კარგია, აბა, უჭკუო ვის რად უნდა? რა გითხრათ, ჩვენ დიდი შეხლა-შემოხლა არ გვქონია (იცინის), როცა ქალი ნორმალურად ჭკვიანობს, ასატანია… ნატაშა არასოდეს მაქებდა და მუდამ კრიტიკული იყო ჩემ მიმართ, ამით ძალიან მეხმარებოდა. ბევრი ცოლი შეყვარებულია ქმრის შემოქმედებაზე და სულ ტაშს უკრავს, „ო, რა კარგია, ო, რა კარგია“. ეს, რა თქმა უნდა, მაინც ცუდად მოქმედებს ადამიანზე, განსაკუთრებით თავიდან, სანამ სპექტაკლი ჩამოუყალიბებელია, დაუღვინებელია, ადამიანს ძალიან გჭირდება მკაცრი მოპყრობა, ნაადრევად ზედმეტი ტაში-ტუში არ ვარგა… ნატაშას ძალიან უყვარდა და უყვარს რუსთაველის თეატრი, ამ თეატრით ცხოვრობდა ის ჩემთან ერთად, ძალიან ცდილობდა დახმარებას და ბევრი გასტროლიც გააკეთა. თეატრი გაიყვანა ესპანეთში, ისრაელში, სხვადასხვა ქვეყნებში. ასე მუშაობდა, კონტაქტებს ამყარებდა იქაურ პროდიუსერებთან და შედეგიც კარგი იყო. ასე რომ, პატარა დამსახურება მართლაც აქვს ამ მხრივ…“

რამაზი დღეს
როცა შევარდნაძე საქართველოში ჩამოვიდა – ლია ელიავას ინფარქტი დაემართა. შევარდნაძის წასვლისას – რამაზ ჩხიკვაძეს ჰქონდა გულზე პრობლემები. მისი „მოსვლა-წასვლა“ ორი ხელოვანის კარდიოგრამაზე აისახა: „ახლაც ავად ვარ, ძალიან დავსუსტდი, არ ვიცი, როდის აღვიდგენ ძალას… მე სიმსივნე მქონდა ცოტა ისეთი, ნაღდი სიმსივნე… ადამიანი იბადება და უნდა წავიდეს კიდეც ამ ქვეყნიდან, აქ საპანიკო არაფერია, მაგრამ თუ რაიმეს ეშველება, უნდა გააკეთო ყველაფერი,  სიცოცხლე ვის არ უნდა, კაცო, და მეც მინდა… წამლებში ვარ სულ… უნდა ბევრი ვიარო ჰაერზე, ჰაერი უნდა ვყლაპო ბევრი და საჭმელები უნდა ვჭამო განსაკუთრებული, რომ ჯანმრთელობა აღდგეს…
ცხოვრებაში მიყვარდა შრომა და ქეიფი. მაგრამ ჩვენთვის ჯერ შრომა იყო და მერე ქეიფი. არ არსებობდა, რომ ჩვენ სპექტაკლის წინ გვექეიფა და ვინმე სცენაზე მთვრალი გამოსულიყო. თან, კაცო, დილით რეპეტიცია გვქონდა, მერე კინოსტუდიაში გადაღებაზე გავრბოდით, საღამოს სპექტაკლს ვთამაშობდით, სპექტაკლის შემდეგ ვიქეიფებდით დილამდე და დილით ისევ რეპეტიციაზე მოვდიოდით. ახლა რომ ვფიქრობ, რა ენერგია გვქონდა, კაცო, როგორ ვძლებდით… პირდაპირ საოცარია. ახლა, მაგნაირად ერთი დღე რომ გამაკეთებინა, ამ ქვეყნიდან წავიდოდი კიდეც. ეჰ, ჩვენ, ქართველებმა, არც ღვინის სმა ვიცით ზომიერი და არაც ჭამა… საზღვარგარეთ 3-4 ჭიქას დალევენ და მორჩა, ჩვენ 3 ლიტრას არ ვიკმარებდით… ჩვენ რომ ღვინის სმისა და ჭამის კულტურა გვქონოდა, დარწმუნებული ვარ, წასული ხალხიდან 50% დღესაც ცოცხალი იქნებოდა… ჩვენი თაობის ხალხი, ვინც დავრჩით, ხანდახან დავსხდებით ხოლმე, ვპურმარილობთ. ახლა უკვე ჭკვიანურად ვსვამთ, ისე აღარ ვიხოცავთ თავებს… აირწინაღით რომ მაქვს დალეული ღვინო, ხომ იცით? ახლა აღარ ვსვამთ აირწინაღებით, აღარც ბოთლებით დალევით ვცდილობთ ერთმანეთის გაკვირვებას და არც ბავშვის „გარშოკებს“ ვითხოვთ… ახლა მოგონებებით ვცხოვრობთ, ხანდახან წავუღიღინებთ ხოლმე, ბებერი ხმებით. ოღონდ ბევრ ხალხში ქეიფი არც ადრე მიყვარდა და არც ახლა შემიძლია. აი, ქორწილი რომ არის და დამპატიჟებენ, არ ვიცი, სად წავიდე, რა მოვიმიზეზო… დანაყრდები ნახევარ საათში, მეტი რამდენი უნდა ჭამო? მერე აღარ იცი, რა აკეთო. ისიც, თუ ჭკვიანები არიან, კიდევ კარგი, თორემ თუ სროლა ატყდა და ბოთლების რაკარუკი, მაშინ ხომ სულ დამშვენებული მოდიხარ… ჩვენს წრეში ჩხუბი არასოდეს მომხდარა, მაგრამ ხშირად მოვხვედრილვარ ბოთლების რაკირუკში, გამშველებლებიც ვყოფილვართ და… მახსოვს, დილის სპექტაკლი ვითამაშეთ, საღამოსაც სპექტაკლი გვქონდა, ერთი ჩვენი მსახიობი (აცხონოს ღმერთმა), გადაგვეკიდა, წავიდეთ, კარგი პურმარილია გაშლილი, ნუ დავლევთ, უბრალოდ, ვისადილოთ და წამოვიდეთო. ბოლოს და ბოლოს, დაგვითანხმა, წავედით. იმ სართულზე რომ ავედით, რაღაც ხმაური შემოგვესმა. კი არ გვესიამოვნა, მაგრამ რაღას ვიზამდით? იმ კარსაც მივადექით, გააღეს და დარბის დასისხლიანებული ხალხი, ერთმანეთს ურტყამენ, ვინ სკამს ისვრის ვინ – ბოთლს. აბა, ჩავერიეთ, წავიდა გაშველება, რაც ჩვენ მოგვხვდა იმ დღეს… სულ ღვინით დაწუწულები, დასისხლიანებულები, დანგრეულები, დალეწილები წამოვედით. ლუკმა ჩვენ არ გვიჭამია, დახეული პიჯაკებით შემოვედით თეატრში, გაგიჟდნენ, სად იყავით, კაცო, ომში? ახლაც, ავლაბარში, იმ სახლს რომ გავუვლი, ისტერიული ხარხარი მიტყდება…

რა გითხრათ, მე ბედნიერი კაცი ვარ. ისე აეწყო ჩემი ცხოვრება, რომ თეატრშიც სულ მუდამ როლებს მაძლევდნენ, მაძლევდნენ და მაძლევდნენ, კინოშიც სამუშაო ყოველთვის მქონდა. თავიდან ტელევიზია  შეიქმნა და სულ მე და ეროსი ვიყავით ყველა დადგმაში… სამუშაო არ მომკლებია, ყელამდე მქონდა, იმდენი მქონდა, რომ მეტი იყო უკვე, აღარ შეიძლებოდა იმის ატანა. ეს იყო ყველაზე დიდი ბედნიერება. მერე ის სპექტაკლები, სადაც მე ვმონაწილეობდი, კარგი სპექტაკლები იყო. ჯერ მიშა თუმანიშვილის დროს, მერე რობიკოს დროს, მთელი რიგი სპექტაკლებისა, რომელიც ზედიზედ კარგი და კარგი იყო. ამდენი გასტროლი, ამდენი წარმატება… ჩემისთანა კაცი შეიძლება რომ ნაწყენი იყოს კიდევ რამეზე? ხშირად მეკითხებიან, არის რამე როლი, რომ გინდოდათ, გეთამაშათ და გული გწყდებათ, რომ არ ითამაშეთო? არა, კაცო, არა, როგორ შეიძლება, რა ღორმუცელობაა, კიდევ როლი რომ მომენდომებინა?! არა, ბატონო, არ ყოფილა, პირიქით, ზედმეტად ვიყავი დატვირთული ყოველთვის და მადლობას ვუხდი ღმერთს ამისთვის…“

დაიბეჭდა “პრაიმტაიმში”

ინტერვიუ რამაზ ჩხიკვაძესთან

რეზო შატაკიშვილი

(ინტერვიუ დაიბეჭდა 2005 წელს, გაზეთ „ქრონიკაში“)

ხანგძლივ მოლოდინს წერტილი დაესვა – განახლებული რუსთველის თეატრი გაიხსნა. თუმცა, ძნელია იმის თქმა რას ელოდა მაყურებელი, მხოლოდ თეატრის გახსნას თუ ამ თეატრის სცენაზე ლეგენდად ქცეული „კავკასიური ცარცის წრის“ და რამაზ ჩხიკვაძის კიდევ ერთხელ ნახვას. დიდ არტისტთან და საუკუნის სპექტაკლთან შეხვედრა ვერ შედგა – ბატონ რამაზის ავადმყოფობის გამო.

„კავკასიური ცარცის წრე“ – საუკუნის სპექტაკლი, თანაც არა მხოლოდ ქართული მასშტაბით. რუსეთის ხელოვნებადმცოდნეობის სახელმწიფო ინსიტუტუმა გამოსცა – „მეოცე საუკუნის სპექტაკლები“, სადაც მსოფლიოს ასი საუკეთესო სპექტაკლია შესული, რაც კი მეოცე საუკუნეში დადგმულა. ას სპექტაკლში ქართული თეატრის მხოლოდ ორი სპექტაკლია შესული – ახმეტელის დადგმული „ყაჩაღები“ და სტურუას „კავკასიური ცარცის წრე“…

რამაზ ჩხიკვაძე მართლაც რომ ბედის ნებიერია. მისთვის ყველა იმეტებდა იმას, რისი მიცემაც შეეძლო.

ღმერთმა ნიჭი, შრომისმოყვარეობა, იღბალი მისცა. თუმანიშვილმა და სტურუამ – როლები, მაყურებელმა – უანგარო სიყვარული. კრიტიკოსებმა – ხოტბა-დიდება. ინგლისელმა კრიტიკოსმა, მაიკლ კოვენმა, „რიჩარდის“ ნახვის სემდეგ მას „კავკასიელი ლორენს ოლივიე“ უწოდა…

რამაზ ჩხიკვაძის სცენაზე ხილვის სიამოვნებას, ვერანაირად ვერ შეცვლის ეს ინტერვიუ, მაგრამ ჩვენ ასე ვცადეთ აგვეღნიშნა ქვეყნის პირველი თეატრის განახლება – პირველი თეატრის პირველ არტისტთან საუბრით…

– ბატონო რამაზ, განახლებული რუსთაველის თეატრი „კავკასიური ცარცის წრით“ უნდა გახსნილიყო, სცენაზე თქვენს ხილვას მაყურებელი მოუთმენლად ელოდა. არ გწყდებათ გული, განახლებული თეატრი უთქვენოდ რომ იხსნება? ბატონო რამაზ, ექნება მაყურებელს საუკუნის სპექტაკლის კიდევ ერთხელ ხილვის საშაულება, ითამაშებთ „კავკასიურს“?

– ჩემს გარეშე, თუ სხვის გარეშე, მთავარია რომ რუსთაველის თეატრში კიდევ ერთი სეზონი გაიხსნა. ჩემთვის ეს სეზონი 54-ე სეზონია. თავიდანვე ვიცოდი რომ „კავკასიურით“ უნდოდათ გახსნა, მეც მზად ვიყავი. ხალხს უყვარს ეს სპექტაკლი, წამოიზარდა თაობა, რომელსაც არ უნახავს ეს სპექტაკლი და აინტერესებთ, რა არის ეს „კავკასიური ცარცის წრე“. მოკლედ, კარგი იყო რომ „კავკასიურით“ გაგვეხსნა, მაგრამ ვერ შევძელი თამაში, დიდი ოპერაცია გავიკეთე, ძალიან ავად ვიყავი და ახლაც ავად ვარ, ძალიან დავსუსტდი, არ ვიცი როდის აღვიდგენ ძალას… ძალღონე თუ მოვიკრიფე რომ სცენაზე გამოვიდე, დიდი სიამოვნებით, ყველაზე მეტად მე მინდა, რომ ვითამაშო, მაგრამ უკვე წლები თავისას შვება, თანაც წლებს გავუძლებდი, მაგრამ… მე სიმსივნე მქონდა ცოტა ისეთი, ნაღდი სიმსივნე… ახლაც ისევ უნდა წავიდე ავსტრიაში, უნდა ვეჩვენო ექიმს, უნდა გაიგონ, ხომ არ ამოიყარა ისევ… 78 წლის ვხდები, ამდენს რომ იცხოვრებ, არც არაფრის უნდა გეშინოდეს. ადამიანი იბადება და უნდა წავიდეს კიდეც ამ ქვეყნიდან, აქ საპანიკო არაფერია, მაგრამ თუ რაიმეს ეშველება, უნდა გააკეთო ყველაფერი,  სიცოცხლე ვის არ უნდა კაცო და მეც მინდა (იცინის)...  ღმერთმა ქნას რომ ეს სეზონი წარმატებული იყოს, საინტერესო სპექტაკლები დაიდგას. მითუმეტეს, ჩვენ ასეთი პირობები არ გვქონდა, ახლა კი ამ განახლების შემდეგ ყველა პირობაა მსახიობებისთვის, რეჟისორებისთვის და მთავარია ისეთი სპექტაკლები დავდგათ, რომელიც შესატყვისება ამ განახლებულ თეატრს. ღმერთმა დალოცოს ბიძინა ივანიშვილი, ეს საოცარი პიროვნება ჩვენი თეატრის აღორძინებისათვის.

– ამ სეზონზე, მაყურებლის წინაშე უნდა წარსდგეს ის თაობა, რომელიც ბოლოს მიიღეს რუსთაველის თეატრში. თქვენ თუ იცნობთ მათ შემოქმედებას, ან შორიდან თუ მიგიდევნებიათ თვალი, როგორ ფიქრობთ, აქვთ მათ ის პოტენცია რომ გააგრძელონ დიდი თეატრის დიდი ტრადიციები?

– როგორ არა… ბევრმა იცის, აი, თქვენი თაობა წავიდა, ვინ არის და იქნება თუ არა შემცვლელი, ეჭვი ეპარებათ, ასე არ არის, ძალიან საინტერესო ახალგაზრდობაა მოსული როგორც ჩვენთან, ისე სხვა თეატრებში. ყველაფერს, მათ შორის დაოსტატებას დრო სჭირდება, დღეს თუ კარგად გამოიყურებიან ამა თუ იმ სპექტაკლებში, ხვალ და ზეგ კიდევ უკეთესნი იქნებიან. იმ დღეს რეპეტიციასაც დავესწარი, ახალ სპექტაკლს დგამს რობერტი, მომეწონენ ახალგაზრდა მსახიობები, თავის მოვალეობას ასრულებენ, უნდა ვიფიქროთ რომ ეს ხალხი გაიზრდება და კიდევ უფრო კარგი შედეგები ექნებათ, შეიძლება უკეთესი სიტყვაც თქვან, ვიდრე ჩვენ ვამბობდით, ღმერთმა ინებოს და ასე იყოს.

– ბატონო რამაზ, ერთხელ ვერიკო ანჯაფარიძეს კითხეს, არ მოგწყინდათ ამდენ კინფლიქტებიო? ქალბატონმა ვერიკოს უპასუხია, რა მოგვაბეზრებს, თეატრი კონფლიქტიაო. თქვენ რამდენად გახებოდათ ეს კონფლიქტები, ინტრიგები, რაც ყველგანაა, მითუმეტეს თეატრში.

– არა, ხაზგასმულად ასეთი არაფერი მახსოვს რომ ან მე დამიპირისპირდნენ, ან მე დავპირისპირებულიყავი ვინმეს. თეატრში კონფლიქტი იყო და იქნება კიდევაც, მაგრამ გააჩნია რა ზომის არის ეს კონფლიქტი. ადრე, მარჯანიშვილის და ახმეტელის დროს მოხდა ისეთი კონფლიქტი რომ საერთოდ გაიყვნენ და ორ თეატრად ჩამოყალიბდნენ. როცა მოვიდა მიშა თუმანიშვილი, შემდეგ თემური ჩხეიძე, რობერტ სტურუა, რა თქმა უნდა უნდოდათ რაღაც ახალი სიტყვის თქმა და იყო პატარა კონფლიქტები ძველ თაობასთან, მაგრამ ამ ყველაფერმა მშვიდობით ჩაიარა და დიდი მსხვერპლი არ მოუტანია, მე საერთოდ ნაკლებად ვიღებდი კონფლიქტებში მოანწილეობას. არ მიყვარს მე ასეთი ამბები.

– რუსთაველის თეატრიდან მარჯანიშვილის წასვლაში დიდი როლი ითამაშა მისმა მიყვანილმა ახმეტელმა. შემდეგ ახმეტელის წასვლაში ითამაშეს დიდი როლი მისმა აღზრდილმა ვასაძემ და ხორავამ. შემდეგ ხორავა გაუშვეს მათ მიერ თეატრში მოყვანილმა ახალგაზრდებმა – დვალიშვილმა, თუმანიშვილმა, შემდეგ თავად თუმანიშვილი გაუშვეს… სტურუა 3 ათეულ წელიწადზე მეტია მაგრად დგას, თქვენი აზრით, როგორ ახერხებს სტურუა ამას?

– მსგავსი რამ ყველა თეატრებში ხდება, გააჩნია ვინ როგორ გააგრძელებს ამ გზას, იგივე თუმანიშვილმა და სტურუამ თავისი სიტყვა თქვეს და ამით თეატრს არაფერი წაუგია. რობერტ სტურუა ისეთი მოწინავე რეჟისორია ჯერ ფარ-ხმალს არ ყრის, ან რად უნდა დაყაროს, ჯერ კიდევ ბევრის გაკეთება შეუძლია. შემცვლელი კი ჯერ არ ჩანს, რომ რომ დაეტაკოს და სტურუა წააქციოს. ასე რომ, ჯერჯერობით რამოდენიმე წელიწადი საშიშროება არა აქვს რობერტს… (იცინის).  ერთხელ მიშა თუმანიშვილმა მითხრა, რუსთაველზე ვიდექით სწორედ თეატრის წინ, რა უკვირთ, კაცო, უფროსებსო, ახლა ჩვენ მოვედით, ისინიც ხომ მოვიდნენ ვიღაცის შემდეგო, მოვა დრო და მეც გამაგდებენ თეატრიდანო, მაინც ასე მოხდა ხომ? არა, მიშა არავის გაუგდუია და არც არავის ცუდი არ გაუკეთებია მისთვის რომ წასულიყო. მას თავის წიგნისათვის, უფრო საინტერესო წასაკითხი რომ გაეხადა, ბევრი რამ მოგონილი აქვს, არაფერი მაგდაგვარი თეატრში არ მომხდარა მისი საწინააღმდეგო…

– არსებობს ასეთი ინფორმაცია რომ თავის დროზე, როცა რუსთაველის თეატრმა საბჭოთა კავშირის რკინის ფარდა გაარღვია და საზღვარგარეთ გავიდა საგასტროლოდ, თქვენმა მეუღლემ ნატაშამ დიდი როლი ითამაშა ამ პროცესში. მართლაც ასე იყო? უნდა უმადლოდეს თუ არა ქაღტული თეატრის ისტორია ქალბატონ ნატაშას?

– ნატაშას ძალიან უყვარდა და უყვარს რუსაველის თეატრი, ამ თეატრით ცხოვრობდა ის ჩემთან ერთად, ძალიან ცდილობდა დახმარებას და ბევრი გასტროლებიც გააკეთა. თეატრი გაიყვანა ესპანეთში, ისრაელში, სხვსადასხვა ქვეყნებში. მარჯანიშვილის თეატრსაც გაუკეთა გასტროლები იაპონიაში, გერმანიაში. ასე მუშაობდა, კონტაქტებს ამყარებდა იქაურ პროდიუსერებთან და შედეგიც კარგი იყო, ასე რომ პატარა დამსახურება მართლაც აქვს ამ მხრივ. მაგას სპექტაკლები არ დაუდგამს, შორს იყო მაგ საქმისგან, მაგრამ უნდოდა რომ კარგი სპექტაკლი ენახა სხვადასხვა ქვეყნის მაყურებელს, ამას ახრეხებდა შიგადაშიგ, ეს იყო და ეს იყო.

– ქალბატონი ნატაშა როგორ გაცანით, როგორ დაოჯახდით?

– სრულიად მოულოდნელად გავიცანი. გურამ საღარაძესთან ერთად,

ბათუმიდან გემით სამოგზაუროდ ოდესაში მივდიოდი. ნატაშა თავის დაქალთან ერთად ამოვიდა იალტაში. ვკითხეთ, საით მიბრძანდებით? ოდესაში მივდივართ, იქდან მოსკოვშიო. მაშინ გავიცანი, დავახლოვდით, ერთი, მეორე… მერე როგორც ხდება ყველაფერი… ბევრი მძიმე დღეებიც გვახსოვს და ბევრი ხელისშემშლელი პირობებიც, ბევრი ჭორი, ბევრი უბედურება… რა არ გადავიტანეთ, მაგრამ მაინც ჩვენი გავიტანეთ.

– ბატონო რამაზ, ნათქვამია კაცებს ჭკვიანი ქალები არ მოსოწნოთ, გაურბიანო, რასაც ნამდვილად ვერ ვიტყვით თქვენზე. თქვენ თუ გქიმნიდათ რაიმე დისკომფორტს ის ფაქტი რომ სახლში ჭკვიანი ცოლი გყავთ?

– ახლა (იცინის)… ჩემი ცოლი სოკრატე არ არის და არც არისტოტელე, მაგრამ ჩვეულებრივად განათლებული ქალია, უმაღლესი აქვს დამთავრებული, საკანდიდატო დისერტაცია აქვს დაცული, საერთოდ გამჭრიახი გონება აქვს. ჭკვიანი ქალი კარგია, აბა უჭკუო აბა ვის რად უნდა? რა გითხრათ, ჩვენ დიდი შეხლა-შემოხლა არ გვქონია, (იცინის), როცა ქალი ნორმალურად ჭკვიანობს ასატანია…

– თქვენ როგორ გიწყობდათ ხელს ქლაბატონი ნატაშა, თქვენი კარიერის მანძილზე?

– იმით რომ არ მაქებდა და მუდამ კრიტიკული იყო ჩემი შემოქმედების მიმართ. ბევრი ცოლი შეყვარებულია ქმრის შემოქმედებაზე და სულ ტაში უკრავს, „ო, რა კარგია, ო, რა კარგია“, ეს რა თქმა უნდა მაინც ცუდად მოქმედებს ადამიანზე, განსაკუთრებით თავიდან სანამ სპექტაკლი ჩამოუყალიბებელია, დაუღვინებელია, ადამიანს ძალიან გჭირდება მკაცრი მოპყრობა, ნაადრევად ზედმეტი ტაში-ტუში არ ვარგა. ნატაშა ძალიან კრიტიკული იყო და ამ მხერივ ძალიან მეხმარებოდა. საერთოდ,  სულ იმას ვამბობ, სპექტაკლი უნდა ჩამოყალიბდეს, დაღვინდეს.

როცა „რიჩარდის“, „კავკასიურის“ ჩანაწერებს ვუყურებ, არ მომწონს, იმიტომ რომ ისინი პრემიერის დღეებშია გადაღებული, სპექტაკლი არ არის დაღვინებული, დასრულებული.. არადა ეს რჩება ისტორიაში, უყურებს ხალხი და ფიქრობს, ნეტა რა აგიჟებდათ ამ სპექტაკლში, ამ თამაშშიო. მე მაგალითად, „კავკასიურში“, თვითონ დავამატე ბევრი რეპლიკა, რომელიც სპექტაკლსაც მოუხდა და მაყურებელმაც აიტაცა, მაგრამ ეს იმ ჩანაწერებში არაა, ვერც იქნება, იმიტომ რომ მერე და მერე დავამატე. ახლა ჩემს ჩამოსვლამდე, უჩვენებიათ „რიჩარდი“, მე არ ვიცი რომელი გადაღებაა, მაგრამ არ შეიძლება ეს ის რიჩარდი იყოს, რომელსაც ვთამაშობდით, 30-40 სპექტაკლის შემდეგ. დამწიფება სპექტაკლსაც სჭირდება, განსაკუთრებით ისეთ ავტორებს როგორიცაა შექსპირი, ბრეხტი. შექსპირი ისეთია, გგონია გამართე სცენა, დიალოგი თუ მონოლოგი, დაიწყებ, გადადგამ ნაბიჯს და „დგუპ“ ჩავარდები ისევ, სულ დაგენგრევა ის ილუზია რომ მზად გაქვს ის სცენა… ყველაფერს დრო სჭირდება, მაყურებელი ზრდის სპექტაკლს.

ძალიან მწყდება გული, რამდენი გრანდიოზული სპექტაკლი ითამაშა ჩვენმა წინა თაობამ, ხორავამ, ვასაძემ, არაფერი არ არის აღბეჭდილი ფირზე. ჩვენ დროს გაჩნდა ამის საშუალება, მაგრამ მაინც არ არის ბევრი სპექტაკლი გადაღებული. მაგალიად, ისეთი სპექტაკლი, როგორიც იყო „ყვარყვარე“. მეც და რობიკოც ვამბობთ ხოლმე, ჩვენი ყველაზე კარგი სპექტაკლი იყო „ყვარყვარე“, ყველაზე ძლიერი, საინტერესო. ცოტა დროსაც კი გაუსწრო და მაყურებელმა მაინცდამაინც ვერ აღიქვა.

– თუმცა ყველაფერს ძალიან კარგად მიხვდა იმდროინდელი ხელისუფლება და მაქსიმალურად მიჩქმალეს კიდეც.

– კი… „ყვარუყვარე“  სხვათაშორის გადაღებული იყო და წაშალეს, აბა შეიძლება ეს? ისე მინდა ვნახო ის სპექტაკლი, მაინტერესებს, მაგრამ არ არის, ვიღაცამ აიღო და წაშალა, სხვა გადაცემისთვის სჭირდებოდათო და კოლმეურნეობის რაღაც გადაუწერიათ.

– ეს შემთხვევით მოხდებოდა ვითომ?

– რა ვიცი, ვეღარ გავიგე შემთხვევით იყო თუ ბოროტგანზრახვით. „ხანუმა“ არ არის გადაღებული… არადა ისეთი სპექტაკლი იყო, ახალგაზრდობა დღესაც დაისვენებდა, იცინებდა.

– რატომ ხომ აჩვენებენ ხოლმე ფრაგმენტებს „ხანუმადან“?

– ფრაგმენტები არის, მაგრამ ისიც სპექტაკლიდან არ არის, ტელევიზიაში დადგეს დეკორაციები და სცენები გვათამაშეს მაყურებლის გარეშე. მაყურებლის გარეშე ნათამაშებ კომედია რის მაქნისია? თუ შენს სიტყვას მაყურებლის რეაქცია არ მოჰყვა, კომედიას ვერ ითამაშებ, კომედიის დროს პირდაპირი კონტაქტი გაქვს მაყურებელთან. ამიტომ არის კომედიის პირველი სპექტაკლის თამაში რთული, შენ არ იცი სად ატეხს მაყურებელი ხარხარს რომ პაუზა იქ დაიჭირო, თუ მაყურებლის გაჩუმებას არ დაელოდე და ილაპარაკე, ის რეპლიკები დაგეკარგება, ყველაფერს თავის ეშმაკობა უნდა და არტისრტმა უნდა იცოდეს სად დაიჭიროს პაუზა, მერე იმ პაუზასაც შევსება უნდა, გაშტერებული ხომ არ იდგები, რაღაც უნდა აკეთო ამ დროს და გაჩუმდება თუ არა მაყურებელი, მაშინვე გაგრძელო. ჩვენ ზუსტად გვაქვს გამოანგარიშებული, სად ატეხავენ სიცილს, სად მოგვიწევს პაუზის დაჭერა, მაგრამ როცა სპექტაკლს მაყურებლის გარეშე იღებ, ზედიზედ აყრი ამ სცენებს და აღარ აქვს ის გემო.

– კარგით, ბატონო რამაზ, დღეს როგორ ცხოვრობთ, როგორ ატარებთ დროს?

– როგორ ვატარებ, რა… წამლებში ვარ სულ… უნდა ბევრი ვიარო ჰაერზე, ჰაერი უნდა ვყლაპო ბევრი და საჭმელები უნდა ვჭამო განსაკუთრებული, რომ ჯანმრთელობა აღსდგეს, ძალიან სუსტად ვარ, მალე ვიღლები. ახლა, რომ ვილაპარაკეთ, საშინელი დაღლილი ვარ, აღარაფერად ვარგივარ, ერთი საათი უნდა დავწვე. ჰაერზე სიარული არ მიყვარს, მაგრამ მიწევს… არა, ბუნებაში სუფთა ჰაერზე სიარულს რა სჯობს, ან ზღვისპირას რომ დადიხარ და დადიხარ… მაგრამ აქ ქალაქში სად უნდა იარო კაცო? მარტო მიდიხარ, მოდიხარ. მანქანები, ერთი, მეორე, ყოველთვის კუს ტბაზე ხომ ვერ ივლი, ხან წვიმს… აი, მე მიყვარს ბაზარში სიარული… ათასნაირი ადამიანი გხვდება, მათ მოქმდდებას, მათ დიალოგებს უგდებ ყურს, ნამდვილი სიცოცხლე ბაზრებში დუღს. იქ ყველაზე აშკარად ვლინდება, რა ქვეყანაა, რა მდგომარეობაა, უჭირს თუ არ უჭირს ხალხს, რა ხდება.

– ბოლოს როდის იყავით თბილისურ ბაზარში?

– აი, ახლა რომ ჩამოვედი, ვიყავი ბაზარში. ყველა ერთს იძახის რომ არა აქვთ ფული. ეს ისედაც ეტყობა ბაზარს. ძვირიან საქონელთან, მაგალითად ხორცთან არ არის ხალხი. ხალხმრავლობა კი არის ვითომ ბაზარში, მაგრამ მყიდველი ცოტაა, რომელ გამყიდველთანაც არ მიხვალ, იდექი თუ გინდა ნახევარი საათი, ევაჭერე და ილაპარაკე, ადრე ცოტა, ისე იყო, „ჩაიწით ამხანაგო, ჩვენც საქმე გვაქვსო“.

– რა ამის პასუხია და 90-იანი წლების დასაწყისში, როცა შევარდნაძე საქართველოში ჩამოვიდა, ქალბატონ ლია ელიაავს ინფარქტი დაემართა, მისი წასვლილასას თქვენ გქონდათ გულზე პრობლემები – მისი მმართველობის დასაწყისი და დასასრული ორი ადმიანის კარდიოგრამაზე აისახა…

– იცი რა, მეც და ძალიან ბევრსაც დიდი იმედი გვქონდა შევარდნაძის. მერე და მერეც სულ მეგონა რომ რაღაცას გააკეთებდა, მაგრამ არფერი კარგი არ გაკეთდა, უფრო და უფრო უკან-უკან წავიდა საქმე, ბოლომდე დააჩოქა ქვეყანა და არაფერი სიკეთე არ დაგვიტოვა ჩვენ რომ რაღაცით პატივი ვცეთ, ან ენერგეტიკა მოეგვარებინა, ან გზები, ან რაღაცა გაეკეთებინა რომ გვეთქვა, აი ეს გააკეთა. ახლა ცოტა რაღაცა სულ რომ არ გააკეთოს პრეზიდენტმა, თვითონ გაკეთდება, ხალხი თვითონ აკეთებს, ყველაფერს თვითინ ხომ არ მიიწერს, არა? მე შევარდნაძეზე არაფერი ცუდი არ მითქვამს ერთი, ორი, ხუთი, შვიდი წლის მანძილზე, იმედი რომ მთლიანად გადამეწურა მერე ვთქვი, თორემ პრეზიდენტსაც უნდა დააცადო. ამ ახალგაზრდებსაც უნდა დავაცადოთ, თორემ ისე არ გამოვა, იმათი დანგრეული ქვეყანა, შენ უცებ ააშენეო. ასე ვერ ააშენებენ, აშენებას დიდი ფული და დრო უნდა. თუ არც ესენი ააშენებენ, არც ამათ დაინდობს ხალხი და ასე უფერულად, გალანძრულებიც წავლენ თავიანთი პოსტებიდან, ცოტა ოპტიმისტურად უნდა შევხედოთ. ძალიან ძნელია, ამ ვითარებაში, მთავრობამ ისეთი ეფექტური და მოულოდნელი რამ გააკეთოს, რომ ჩვენ უცბად ვიგრძნოთ, დავინახოთ შედეგი. დღეს მაგალითად გზა რომ კეთდება, ეს შესანიშნავი, დიდებული საქმეა. ჩვენ წინა პრეზიდენტებს რომ ცოტა ამაზეც ეფიქრათ და იმათ დაეწყოთ გზების კეთება, იგივე ენერგეტიკის აღორძინება, დღეს ჩვენ ასეთ მდგომარეობაში არ ვიქნებოდით. იმათ რომ არაფერი არ გააკეთეს, იმიტომ ვართ ასე ჩამორძჩენილები. რაღაცა ერთი გადაეწყვიტათ, ერთი ამბავი გაეკეთებინათ… კი „ვერ გააკეთეს“, არ გააკეთეს. ან იმდენი ტვინი და ცოდნა არა ჰქონდათ და უტვინოები იყვნენ, ან არადა ბოროტები, მავნებლები და ქურდები იყვნენ. იმდენის ქურდობა უნდოდათ, არაფერზე ფული არა რჩებოდათ რომ ქვეყნისთვის რამე გაეკეთებინათ. დღეს ესენი აკეთებენ, მაგრამ ხალხი მაინც უკმაყოფილო და გაბრაზებულია. არც ესაა გასაკვირი, იმიტომ რომ მანამდე  ჯამაგირს არ მივცემთ ხალხს იმდენს, რომ კაცს პურის ფული ჰქონდეს, შვილს ჩააცვას ფეხზე, წამალი უყიდოს, მანამდე ის მშიერი კაცი, ის უდიდესი ნაწილი ჩვენი საზოგადოებისა, რომელნიც შიმშილის ზღვარზე არიან მისულნი, ისინი ამას ვერ დაგიფასებენ და დიდად გახარებულნი არ იქნებიან. ამ მდგომარებასი მყოფ კაცს არ აინტერესებს თბილისიდან ბათუმამდე კარგი გზა მიდის თუ ცუდი და ნურც დავძრახავთ ამისთვის. მაგრამ რა ქნას მთავრობამ საიდან მისცეს ეს ჯამაგირი, პენსია? ვერ მისცემს სანამ არ გაჩნდება სამუშაო ადგილები, სანამ ფეხზე არ დადგება ეკონომიკა. ამას რა სჭირდება? ენერგეტიკა და გზები, დაიწყეს ამათ გზები და ვნახოთ..

– თქვენი წარსულიდან რა გენატრებათ ხოლმე?

– ცხოვრებაში მე მიყვარდა შრომა და ქეიფი. არ მიყვარდა დიდი ქიფი, ბევრი ხალხი. მე მიყვარს, ათი-12 კაცი რომ შეიკრიბება.

– ვინ იყვნენ ხოლმე თქვენი საყვარელი პარტნიორები სუფრაზე?

– ჩვენი თაობა – ეროსი, ნოდარ ჩხეიძე, ბადრი კობახიძე, კოტე მახარაძე, ედიშერ მაღალაშვილი, გურამ საღარაძე, კარლო საკანდელიძე… რამოდენიმე კაცი ვმღეროდით, არა გვიშავდა და ვქეიფობდით, სულ ანეგდოტები, სასაცილო ამბები, არავითარი ჩხუბი ჩვენს წრეში არ მომხდარა. მაგრამ ჩვენთვის ჯერ შრომა იყო და მერე ქეიფი, უნდა ჯერ გაგვეკეთებინა ჩვენი საქმე და მერე გვექეიფა. არ არსებობდა რომ ჩვენ სპექტაკლის წინ გვექეიფა და სცენაზე მთვრალი გასმოულიყო. თან კაცო, დილით რეპეტიცია გვქონდა, მერე კინოსტუდიაში გადაღებაზე გავრბოდით, საღამოს სპექტაკლს ვთამაშობდით, სპექტაკლის შემდეგ თუ რაიმე მიზეზი იყო ისეთი, რომ უნდა დავმჯდარიყავით და აგვეღნიშნა, ვიქეიფებდით დილამდე და დილით ისევ რეპეტიციაზე მოვიდოდით. ახლა რომ ვფიქრობ, რა ენერგია გვქონდა კაცო, როგორ ვძლებდით… პირდაპირ საოცარია. ახლა, მაგისნაირად ერთი დღე რომ გამაკეთებინა, მე ამ ქვეყნიდან წავიდოდი კიდევაც. ასეა, ჩვენი თაობიდან თეატრში აღარვინ დარჩა, მარტო თეატრი ხომ არ არის, ჩემი თაობის რამდენი საყვარელი კაცი, მეგობარი გვყავდა გვერდით, ჩირგო, თამაზ მელიავა, რა ვიცი რამდენი, ესენი ყველანი წავიდნენ, აღარავინ არის. ეჰ, ჩვენ ქართველებმა არც ღვინის სმა ვიცით ზომიერი და არაც ჭამა. საზღვარგარეთ 3-4 ჭიქას დალევენ და მორჩა, ჩვენ 3 ლიტრას არ ვკმარებდით, კაცო. ჩვენ რომ ღვინის სმის და ჭამის კულტურა გვქონოდა, დარწმუნებული ვარ რომ  წასული ხალხიდან 50% დღესახ ცოცხალი იქნებოდა… ჩვენი ტაობის ხალხი, ვინც დავრჩით, ხანდახან დავჯდებით ხოლმე, ვპურმარილობთ. ახლა უკვე ჭკვიანურად ვსვამთ, ისე აღარ ვიხოცავთ თავებს… აირწინაღით რომ მაქვს დალეული ღვინო ხომ იცით? ახლა აღარ ვსვამთ აირწინაღებით, აღარც ბოთებით დალევით ვცდილობთ ერთმანეთის გაკვირვებას და არც ბავშვის „გარშოკებს“ ვითხოვთ… ახლა მოგონებებით ვხოვრობთ, ხანდახან წავუღიღინებთ ხოლმე, ბებერი ხმებით. ოღონდ ბევრი ხალხში ქეიფი არ შემიძლია. აი, ქორწილი რომ არის და დამპატიჟებენ, არ ვიცი სად წავიდე თბილისიდან, მერე რომ ვთქვა არ ვიყავი და ამიტომ ვერ მოვედი მეთქი. უკვე აღარ შემიძლია ამის ატანა. დანაყრდები ნახევარ საათში, მეტი რამდენი უნდა ჭამო? მერე აღარ  იცი რა აკეთო. ისიც თუ ჭკვიანები არიან, კიდევ კარგი, თორემ თუ სროლა ატყდა და ბოთლების რაკა-რუკი, მაშინ ხომ სულ დამშვენებული მოდიხარ.

– თქვენ წრეში არ ჩხუბობდით, მაგრამ ახალგაზრდობაში თუ მოხვედრილხართ ასეთ სიტუაცუაში, ბოთლების „რაკი-რუკში“?

– როგორ არა, ხშირად… ხშირად… გამშველებლებიც ვყოფოივართ და ერთი მეორე. მახსოვს, დილის სპექტაკლი ვიტმაშეთ, საღამოსაც სპექტაკლი გვქონდა, ერთი ჩვენი მსახიობი, (აცხონოს ღმერთმა), გადაგვეკიდა, ხომ მაინც უნდა ვისადილოთ, წავიდეთ, კარგი პურ-მარილია გაშლილი, ნუ დავლევთ, უბრალოდ ვისადილოდ და წამოვიდეთო. ბოლო-ბოლო დაგვითახმა, წავედით. იმ სართულზე რომ ავედით, რაღაცა ხმაური შემოგვედსმა, კი არ გვსეიამოვნა, მაგრამ რაღას ვიზამდით? იმ კარებსაც მივადექით, გააღეს და დარბის დასისხლიანებული ხალხი, ერთმანეთს ურტყამენ, ვინ სკამს ურტყამს, ვინ ბოთლს ისვრის… აბა ჩავერიეთ, წავიდა გაშველება, რაც ჩვენ მოგხვდა იმ დღეს… სულ ღვინით დაწუწულებო, დასისხლიანებულები, დანგრეულები, დალეწილები, წამოვედით. ლუკმა ჩვენ არ გვიჭამია, დახეული პიჯაკებით შემოვედით თეატრში, გაგიჟდნენ თეატრში, სად იყავით კაცო, ომში? ახლაც, ავლაბარში, იმ სახლს რომ გავუვლი ისტერიული ხარხარი მიტყდება…

– ამ გადასახედიდან რაიმეზე თუ გწყდებათ გული, ან ისე თუ გატკინათ გული ვინმემ, რომელიც დღემდე გახსოვთ?

– რა არის იცით, პატარ-პატარა გულის ტკენები ყოველთვის ექნება ადამიანს. მაგრამ თვითონ ადამიანი უნდა ეცადოს, რომ რაღაცას გვერდი აუაროს და არ გააზვიადოს. თორემ, სულ პატარა წყენა შეიძლება ისე გააზვიადო, რომ მტრად გადაიკიდო ადამიანი, ან მტრად გაუხდე და მოსაკლავად გაიმეტო. კაცი, ხანდახან ისეთ გუნებაზეა, ისეთ სიტყვას იტყვის, დაუფიქრებელს, გაუზომელს და ამის მიხვედრის უნარიც უნდა გქონდეს რომ ეს შემთხვევითი ამბავია, რომ იმას გადაუვლის, ხვალ სხვა იქნება… უნდა დაუთმო კაცს. დიდი კონფლიქტები მე არავისთან არა მქონია. რა გითხრათ, მე ბედნიერი კაცი ვარ. ისე აეწყო ჩემი ცხოვრება რომ თეატრშიც სულ მუდამ როლებს მაძლევდნენ, მაძლევდნენ და მაძლევდნენ, კინოშიც, ისევ თვითონ მე თუ ვიტყოდი უარს თეატრის გამო და ვერ ვთამაშობდი, თორემ იქაც სამუშაო ყოველთვის მქონდა. თავიდან ტელევიზია  შეიქმნა და სულ მე და ეროსი ვიყავით ყველა დადგმაში, „მოცარტი და სალიერი“ იქ ვითამაშეთ, ბეთჰოვენი იქ ვითამაშეთ…. ასე რომ სამუშაო მე არ მომკლებია, ყელამდე მქონდა, იმდენი მქონდა რომ მეტი იყო უკვე, აღარ შეიძლებოდა იმის ატანა, ეს იყო ყველაზე დიდი ბედნიერება, მერე ის სპექტაკლები სადაც მე ვმიონაწილეობდი, კარგი სპექტაკლები იყო, ჯერ მიშა თუმანიშვილის დროს, მერე რობიკოს დროს, მთელი რიგი სპექტაკლებისა, რომნელიც ზედაზედ კარგი და კარგი იყო. ამდენი გასტროლი, ამდენი წარმატება… ჩემისთანა კაცი, როგორ შეიძლება რომ ნაწყენი ვიყო კიდე რამეზე? ხშირად მეკითხებიან, არის რამე როლი, რომ გინდოდათ გეთამაშათ და გული გწყდებათ რომ არ ითამაშეთო? არა კაცო, არა, როგორ შეიძლება, რა ღორმუცელობაა, კიდე როლი რომ მომენდომებინა?! არა ბატონო არ ყოფილა, პირიქით, ზედმეტად ვიყავი დატვირთული ყოველთვის და მადლობას ვუხდი ღმერთს ამისთვის.