რეზო შატაკიშვილი
ქართული უნივერსიტეტი აგრძელებს ციკლს ქართულ ლიტერატურასა და პუბილიცისტიკაში გაბნეული სწავლა-აღზრდის მეთოდების დღეს გამოყენების შესახებ. ამჯერად დავით გუარმიშვილის “დავითიანში” დაუნჯებულ სიბრძენეზე ვისაუბრებთ. დავით გურამიშვილი იმდენად გადამწყვეტ მნიშვნელობას ანიჭებს ადამიანის განსწავლულობას რომ სწავლების პროცესში წკეპლის გამოყენებასაც არ გამორიცხავს – “ნუ გენაღვლების სწავლაზე ყრმის წკეპლის ცემით კივილი”.
გურამიშვილისთვის “სწავლაზე ურჩი და მორცხვი თვალით არ დასანახია”. მისი თქმით, გაუწვრთნელი ძაღლის ყოლა სჯობს, უსწავლელი შვილის ყოლას, რადგან გაუწვრთნელი ძაღლი პატრონს იმდენს არაფერს ავნებს, რამდენსაც ბრიყვი შვილი. გურამიშვილთან ცოდნა განიხილება როგორც ინსტრუმენტი ჭკუის მოსახმარებლად, როგორც ხელშეუვალი საუნჯე _ სიკვდილამდე მცოდნელთან მყოფი; სწავლების პროცესი ყრმის “მომშვიდების” საშუალებად, მწარედ მიიჩნევა, რომელიც კენწეროში ტკბილდება “სწავლის ძირი მწარე არის კენწეროში გატკბილდების”.
ამ შეხედულებებისა და სწავლებისას მკაცრი მეთოდების გამოყენების თაობაზე,”`ქართული უნივერსიტეტი” ესაუბრება ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, პროფესორ
რუსუდან მირცხულავას:
მე იმ ფსიქოლოგთა რიცხვს მივეკუთვნები, რომელთაც რამდენიმე წლის წინ პირველებმა აღიარეს რომ ეფქეტური და კარგი იქნებოდა სწავლების პროცესში თამაშის მეთოდის აქტიური გამოყენება. გავიდა წლები, თამაშის მეთოდი აქტიურად დამკვირდდა, თან არა მარტო საშუალო სკოლაში. ფაქტობრივად, სკოლამ მთლიანად უარი თქვა მკაცრი მეთოდების გამოყენებაზე. ვერ გეტყვით რომ აღფრთოვანებული ვარ მიღებული შედეგებით. როგორც ჩანს, თამაშის მეთოდი გარკვეულ ფარგლებში ამართლებს და მისი უნივერსალური გამოყენება კონტიგენტის როგორობის გათვალისწინების გარეშე, ზოგჯერ საზიანოც კია. თამაშის მეთოდის გამოყენება უპრიანია დაწყებით კლასებში. მაგრამ როდესაც შემდეგ არ გადადიან სხვა მეთოდებზე, მით უფრო, როდესაც იგივე მეთოდებს იყენებენ უმაღლეს სასწავლებელშიც, ეს მეთოდი უკვე საზიანოდ მოქმედებს ახალგაზრდების ნებისყოფაზე და საზოგადოდ მის ფსიქიკაზე. დღეს უმაღლეს სასწავლებლებში ლექტორი თავად უმაზდებს თავისი ლექციების კონსპექტებს 7-10 წიგნიდან და მზა სახით, დაღეჭილ მასალას აძლევს სტუდენტს. ფაქტობრივად, თანამედროვე სტუდენტი მთლიანად დისტანცირებულია წიგნიდან, მეორეც მას დაკარგული აქვს აზროვნების უნარი უმეტესწილად. რაც პირდაპირ აისახება ხოლმე კოლოკვიუმის შედეგებში, კარგავენ წაკითხული ტექსტის შინაარსის გაგების უნარს, საკუთარი აზრის გადმოცემაზე ხომ ლაპარაკიც არაა. ეს მეთოდი უარყოფითად მოქმედებს ნებისყოფაზე, დიახაც სწავლის ძირი მწარე არის და კენწეროში უნდა გატკბილდეს. ანუ თუ ამ დროს ახალგაზრდამ არ დახარჯა ენერგია, დრო, ძალისხმევა და ყველაფერი მიიღო მზარზარეული სახით, მას არ გამოუმუშავდება არათუ სწავლისთვის, საერთოდ ცხოვრებისათვის საჭირო უნარ-ჩვევები. იცით რომ პედაგოგი ვალდებულია სტუდენტს ზუსტად მიუთითოს ელექტრონული მისამართები, როცა წიგნს უთითებ, გვერდებიც ზუსტად უნდა მიუთითო. ნუთუ ახალგაზრდამ თვითონ მითითებულ წიგნშიც არ უნდა მოძებნოს რომელ გვერდზეა მისთვის საჭირო მასალა? უმაღლეს სასწავლებლებში ძალიან დიდი აქცენტი კეთდება მასალის ვიზუალირებაზე, სლაიდების ჩვენებაზე. სლაიდზე მთელ წიგნს ხომ ვერ დაწერ? მინიმალურ ინფორმაციას ათავსებ, სტუდენტი კი სწავლობს იმას რაც სლაიდზეა წარმოდგენილი, თავად განსაჯეთ რა შედეგი გვექნება ასეთი სწავლების შედეგად. სწავლის ძირი მართლაც მწარე უნდა იყოს. მე არ ვგულისხმობ წკეპლის გამოყენებას პირდაპირი მნიშვნელობით, ეს მეტაფორაა და წკეპლაში იგულისხმება სწავლის მეთოდების სიმკაცრე, მომთხოვნელობა. ახლა, თუ მოზარდი ჩამოყალიბებულია, თუ მას აქვს ნებისყოფა, თუ აქვს შეგნება, მაშინ დემოკრატიულ სტილს რა ჯობს…
რაც არ უნდა ჩამოყალიებებული პიროვნება იყოს, თუ არ სთხოვენ, ის მაინც იმ ასაკშია, რომ უჩნდება ერთგვარად ფონს იოლად გასვლის, “გახალტურების” სურვილი.
იმიტომ რომ ახალაგზრდა მოქმედებს ძირითადში სიამოვნების პრინციპით. მე ვლაპარაკობ მასაზე, ერთეულები სულ სხვა პრინციპებით ხელმძღვანელობენ, მაგრამ განათლების სისტემა ერგება მასას და არა ერთეულებს. თუ ახალგაზრდას მივცემთ თავისუფლებას, იგი ამ თავისუფლებას თავისი სიამოვნებისთვის გამოიყენებს და იყენებენ კიდეც. თუ ახალგაზრდა არ იმუშავებს წიგნთან, ის ვერ მიხვდება რა სიტკობა აქვს ამ სიმარწეს: ახალი მასალის ათვისება, მისი გააზრება, უდიდეს სიამოვნებასთანაა დაკავშირებული, მაგრამ ეს სიამოვენება აბსოლუტურად დახშული და დახურული მათთვის ვისაც არა აქვს ელემენტარულად წიგნთან მუშაობის საშუალება. სტუდენტები რომ ფსიქოლოგიით დავაინტერესო, ვაჩვენებ ბუნუელის ფილმს და ვაწერინებ ესეს, რაც ჩემს სტუდენტობაში აბსოლუტურად წარმოუდგენელი იყო, პედაგოგი გვითითებდა ლიტერატურას, სადაც ჩვენ თავად ვეძებდით, სკრუპულოზურად ვსწავლობდით და ვაბარებდით. მოთხოვნები ძალიანაა შეცვლილი. ძალიან ცოტას ვითხოვთ.
როდესაც სწავლის ძირი მწარე კი არა ასეთი „ლაითია“, ბოლოში რა გვექნება?
რაც გვაქვს, რაც დღესაა საქართველოში. ანუ აზროვნების საეჭვო დონე, ნებისყოფის ატროფია. თუ არ არის აზროვნების დომინანტი, თუ ატროფირებულია წარმოსახვა, საერთოდ ცნობიერება, გამოდის რომ ადამიანი დაყვანილია ბიორობოტის დონეზე. ასეთი ადამიანი მეორეხარისხოვანი არსებაა, რომელსაც შეუძლია მხოლოდ მომსახურება და მოსმსახურების სფეროში მოღვაწეობა. თუკი არ მოხდება სწორი აქცენტების გაკეთება სწავლების პროცესში, ჩვენ აქამდე მივალთ, თუ არა ვართ უკვე მისულები, ეს კიდე ცალკე თემაა.
როგორ მოიქცეს მშობელი თუ ბავშვი ჯიუტობს და არ საწვლობს? მიჰყვეს დავითის მცენებას და სცემოს ბავშვს?
არა, მე საერთოდ წინააღდეგი ვარ ფიზიკური და საერთოდ შეურაცხყოფის. გაცილებით რბილი და მისაღები მეთოდები არსებობს. ბავშვს თავიდანვე სწორი ორიენტირები უნდა შევუქმნათ, ინტელქტუალური ორიენტირები. თუ ბავშვს ოჯახში ეყოლება ინტელქტუალი, როგორც ეტალონი და ბავშვი დაინახავს რომ მის გარშემო ფასდება ცოდნა და სწავლა სოციალურად, ფსიქოლოგიურად და გარკვეულილწად მატერიალურადაც, მაშინ მას შეექმნება შესაბამისი განწყობა და ბავშვი მართლაც იქნება წიგნიერი. ცემით როგორც წესი წარუმატებელ, ოროსან მოსწავლეებს სცემენ, მაგრამ როგორც წესი ისინი უკეთესად სწავლას არ იწყებენ. იმიტომ რომ ადრეულ ბავშვობაშია დაშვებული შეცდომა, რომელმაც ეს ადამიანი ჩამოაყალიბა ისეთი როგორიცაა და უკვე სულ ერთია, დაგვიანებულია.
ანუ შეცდომა გაცილებით ადრეა დაშვებული?
დიახ, თუკი 2-3 წლიდან არ ხდება სწორი ზემოქმედება ბავშვზე, მერე დაგვიანებულია. გადამწყვეტია ინფორმაციის მრავალფეროვნება, ბავშვი არ უნდა იყოს მიჯაჭვული ტელევიზორს, ან კომპიუტერს, მხოლოდ ოჯახის წევრებთან არ უნდა ჰქონდეს ურთიერთობა და ეს ოჯახის წევრები ერთი და იგივეს არ უნდა უმეორედნენ მას ყოველდღიურად. ბავშვს უნდა ჰქონდეს გარკვეული სპექტრი ინფორმაციის, უნდა გამოვიყენოთ ამ ასაკისთვის საგანგებოდ შექმნილი წიგნები, ვატაროთ ეკლესიაში, ვატაროთ მუზეუმებში, თუნდაც სამი წლის ბავშვი. ეს იმას არ ნიშნავს რომ მუზეუმში შეყვანისთანავე გაიგებს ფიროსამნის გენიალობას, მაგრამ გარკვეული ნიადაგი ამისთვის მომზადდება, რა დონეზეც საჭიროა, ის იმ დონეზე აღიქვამს. ამავე ასაკიდან ვატაროთ თეატრში. როდესაც მისთვის რიტუალური გახდება თეატრში წასვლა, თანდათან ჩამოუყალიბდება დამოკიდებულება თეატრის მიმართ. რაც უფრო ადრე მოხდევბა ზიარება სულიერების სფეროებთან, მით უკეთესია.
საქართველოში 90-იანი წლებიდან ცოდნის გაუფასურების პროცესი დაიწყო, პროფესორებს გული მისდიოდათ შიმშილისგან. გასაცოდავებული ადამიანი ვერ გახდება ახალგაზრდისთვის მისაბაძი მაგალითი. შინ რაც არ უნდა ინტელექტუალური გარემო შექმნა, როცა მოზარდი ასეთ საზოგადოებაში გამოვა, რას იზამ? ამის გარდა, როცა მოზარდი ხედავს რომ მისი განათლებული და წიგნიერი დედ-მამა, ოჯახს განათლებით კი არა, კვალიფიკაციის შეუსაბამო სამსახურით არჩენენ…
სხვათაშორის, ეგ მარტო ქართული კი არა, მთელი მსოფლიოს პრობლემაა. გლობალურად მოხდა ღირებულებების გადაფასება. მე პირადად აპოკალიფსური განცდა მეუფლება როცა ვხედავ რომ გაუფასურებულია ინტელექტი, ხელოვნება, მეცნიერება, რწმენაც სხვათაშორის, იმიტომ რომ იქ სადაც შემეცნება და მშვენიერება სათანადო დონეზე არაა, ძალიან საეჭვოა როგორია რწმენისადმი დამოკიდებულება. თუ გწამს, მშვენიერებაც უნდა გწამდეს და ჭეშმარიტებაც უნდა გიყვარდეს, ეს ყველაფერი ლოგიკურადაა ურთიუერთდაკავშირებული. საზოგადოებაში უნდა შეიცვალოს დამოკიდებულება სწავლისა და განათლებისადმი. უნდა მოხდეს განათლების რეაბილიტირება. უნდა შეიცვალოს სწავლების მეთოდები, უნდა გამოვიყენოთ მკაცრი მეთოდებიც, რომელიც ბავშვს აიძულებს ისწავლოს. შეიძლება იგივე თმაშის მეთოდის ისე ვარირება, რომ ის შეიცავდეს იძულების მექანიზმებსაც. მოხდეს წახალისება სხვადასხვა მეთოდებით.
ბევრი მშობელი მიმართავს მატერიალური წახალისების მეთოდებს, კარგად სწავლის შემთხვევაში პირდება და ყიდულობს მობილურ ტელეფონს, კომპიუტერის, ტანსაცმელს. და პირიქით, ამას იძულების მეთოდადაც იყენებნ, პრინციპით თუ არ ისწავლი არ გიყიდი. ხშირად მიზანს აღწევენ კიდეც, ბავშვები სწავლობენ, მაგრამ ასე მივდივართ ბავშვის გაწუწკებამდე, ის სწავლობს არა იმისთვის რომ ისწავლოს, არამედ სწავლობს იმისთვის რომ მობილური, კომპიუტერი უყიდონ.
ანუ ფსიქოლოგის ენაზე რომ ვთქვათ მათ არა აქვთ შინაგანი მოტივაცია. როდესაც შინაგანი მოტივაცია კარგადაა ჩამოყალიბებული ბავშვი სწავლობს სწავლისთვის და ეს სწავლა მისთვის უდიდესი სიამოვნების წყაროა. ეს მშობელზეა დამოკიდებული, როდესაც ბავშვს დაანახვებ რომ სამყარო ძალიან საინტერესოა წმინდა შეცნობის თვალსაზრისით, მაშინ ამ ბავშვისგან თანდათან ყალბდება ის პიროვნება, როიმელიც ისწავლის კიდეც და სხვისი სწავლების უნარიც ექნება მომავალში. ახალგაზრდისთვის თვითონ სწავლა უნდა იყოს მიზანი და არა საშუალება რაიმე გარეშე შედეგის მისაღებად. იმიტომ კი არ უნდა ისწავლო რომ რაიმე მატერიალური, სოციალური სარგებელი ნახო, უნდა ისწავლო თუ გინდა იყო ადამიანი, ამ სიტყვის მაღალი გაგებით, ადამიანი ერთადერთი არსებაა, რომელიც თავისი შეგნებით სწავლობს. ჩენთან თვითონ სწავლების პროცესი გაუფასურებულია და ამიტომაც ირჩევენ ისეთ პროფესიებს, რომელიც მატაერიალურ მოგებასთანაა დაკავშირებული, იურისპრუდენცია, ბიზნესი… ამ ლოგიკით ხელოვნება საერთოდ უნდა ჩაკვდეს, ქიმია, ფიზიკა მოისპოს, საშინელებაა. თვითმიზანი თუ არ გახდა თვითონ სწავლა და შემეცნება, ჭეშმარიტების ძიება, მშვინერების წვდომა, მანამდე ჩვენ ისევ და ისევ ამ უფსკურლში ვიქნებით. სხვათაშორის ხანდახან ისეთ ცუდ აზრამდეც მივივარ რომ სწავლებისას მასისადმი უნდა იქნეს გამოყენებული იძულების წესები, და მხოლოდ ერთეულები იმსახურებენ სხვაგვარ მოყრობას.
ნამდვილად. ვინც არ სწავლობს, არ აწყენს ცემა.
არა… ცემით შეიძლება ბავშვს დააზაპირებინო ლექსი, მაგრამ ამ ცემით ისე ზიანდება მისი ფსიქიკა, რომ ისმის კითხვა ღირდა კი ყველაფერი ამად?
გურამიშვილი გვეუბნება ნუ გენაღვლებისო.
მე პირარად მაინც მენაღვლება, იმიტომ რომ ყალიბდება კომპლექსები, სხვადასხვა სახის ფობიები, ნეკროფილია და მტრული დამოკიდებულება სამყაროსადმი. ერთ-ერთ ლექციაზე სტუდენტებმა მითხრეს რომ აქვთ საშინელი ანტაგონიზმი რუსთაველის მიმართ, იმიტომ რომ ძალიან მკაცრი მეთოდებით გვაზეპირებინებდნენ „ვეფხისტყაოსანსო“. ამიტომ აქაც შეიძლება მოვიფიქროთ როლური თამაში, ბავშვებს დავაზეპირებინოთ იმიტომ რომ მერე გაითამაშონ ეს ეპიზოდები სკოლის სცენაზე. თუმცა მე მინდა ხაზგასმით ვთქვა, მარტო თამაშით შორს ვერ წავალთ. უნდა იყოს იძულებაც, უნდა იყოს ნებისყოფის ტრენინგი და ტრენაჟი, თუ ადამიანმა თავისი თავი არ აიძულა, თუ არ შეზღუდა საკუთარი თავი, ფაქტობრივად ნებისყოფის ატროფია დაემართება ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით.
დაიბეჭდა “ქართულ უნივერსიტეტში”.
რეზო შატაკიშვილის ბლოგი 