ნარკვევი დაიბეჭდა წლის გამოცემაში “სახე(ლ)ები”, ზინა კვერენჩხილაძის გარდაცველების შემდეგ…
საქართველოს აღარ ჰყავს თავზარდამცემი არტისტი – ჭაშმარიტი ტრაგიკოსი, სახელად – ზინა კვერენჩხილაძე.
ჯერ კიდევ ბავშვი ვიყავი, ჩემს შეგრძნებებში რომ შემოვიდა თავისი უძლიერესი ხმით – თავზარდამცემი ხმით. დღემდე ცოცხლობს ის შეგრძნება – მახსოვს როგორ მბურძგლავდა, აღმაფრთოვანებდა… დღესაც მაჟრჟოლებს, როდესაც მახსენდება, 9 აპრილის შემდეგ, ძაძით მოსილი, როგორ დასტიროდა სიონის საკათედრო ტაძრიდან რუსი სალდათების აჩეხილ გოგო-ბიჭებს, როგორ სწყევლიდა ყველა ქართველი დედის მაგიერ იმ რუსის სალდათებს…
დეევი სტურუამ „დილის გაზეთში“ ნინო კასრაძის პორტრეტული ნარკვევი გამოაქვეყნა სათაურით „ლედი მაკბეტი მარშუტკაში“. სადაც აღწერდა თუ როგორ გაიცნო ნინო კასრაძე „მარშრუტკაში“. სწორედ იმ პერიოდში კი, ერთ გვიან საღამოს თითქმის ცარიელი „მარშრუტკით“ ვბრუნდებოდი რედაქციაში – მძღოლის გარდა, სულ სამნი ვისხედით. თუმცა რანაირად ეთქმოდა ცარიელი, როცა იქ ერთ-ერთი იყო ზინა კვერენჩხილაძე -ანუ ანტიგონე, ფედრა, მედეა, კლეოპატრა, იოკასტე, ქეთევან დედოფალი, ზეინაბი – ტრაგიკული პოეზიის ყველა მუზას იქ მოეყარა თავი… „ანტიგონე მარშრუტკაში“… ჩასვლისას მზავრობის თანხა გადავუხადე. დაიბნა, ძალიან თბილად მკითხა, „ვინ ხარ შვილო?“. „თქვენი მაყურებელი“… ვუთხარი და ჩავედი, არ გავუმხილე, ის ჟურნალისტი რომ ვიყავი, არაერთხელ რომ დაურეკავს მასათან ინტერვიუსთვის. არ გავუმხილე, არ მინდოდა კონკრეტული პირი ვყოფილიყავი, მინდოდა ისეთივე კრებითი სახე ვყოფილიყავი მადლიერი მაყურებლის, როგორც თავად იყო სახე ქართული თეატრის.
მას არ უყვარდა ინტერვიუები. იმიტომ არა, რომ სათქმელი არ ჰქონდა როდესმე. პირიქით ის სათქმელის გარეშე არასოდეს გამოსულა არც სცენაზე და არც საკონცერტო დარბაზებში. სადაც არ უნდა ყოფილიყო, ყოველთვის ამბობდა სათქმელსაც და გვიამბობდა თავის თავზეც და ვინ იცის იქნებ სწორედ ამიტომაც არ უყვარდა ინტერვიუები? მართლაც და რა საჭიროა გაზეთის თუ ტელვიზიის მეშვეობით ელაპარაკო ხალხს, როცა შეგიძლია უფრო მაღალ ხარისხში და უშუალოდ ესაუბრო მას?
ესაუბრო და ააღელვო, აღტაცებაში მოიყვანო, თავბრუ დაახვიო, წალეკო ვნების ნიაღვარით, მგზნებარე არტისტიზმით, ზეაწეული ტრაგიზმით და კათარზისს აზიარო. ეს მხოლოდ ერთეულების ხვედრი იყო.
ეს იყო ხვედრი ზინა კვერენჩხილაძის.
ის ყოველთვის იყო თეატრის ნამდვილი ვარსკვლავი. დიახ თეატრის ვარსკვლავი და გავარსკვლავებაში მას არ დახმარებია კინემატოგრაფი. აკი იტყვის კიდეც გოგი გვახარია, რომ ქართველმა კინემატოგრაფისტებმა ჯეროვნად არ დააფასეს ზინა კვერენჩხილაძის ნიჭი. ზინა კვერენჩხილაძე სულ 9 ფილმშია გადაღებული… 33 წლამდე კინოს არც გახსენებია ზინა კვერენჩხილაძე, არადა მისი ვარსკვლავი უკვე ელვარებდა – განსახიერებული ჰქონდა ლელა „ბახტრიონში“, ტურა „ჭინჭრაქაში“… 33 წლის იყო ელდარ შენგელაიამ რომ გადაიღო ფილმში „მიქელა“…
იმ ცხრა ფილმიდან, სადაც ზინა კვერენჩხილაძე გადაიღეს, ბევრი საერთოდ ჩაბარდა დავიწყებას, კინოგურმანებს ემახსოვრებათ ზინა კვერენჩხილაძის კინოგმირები ალექსანდრე რეხვიაშვილის ფილმებიდან „გზა შინისაკენ“, „მიახლოება“, ფართო მაყურებელს კი მისი გულქანი „ახალგაზრდა კომპოზიტორის მოგზაურობიდან“ და მის მიერ განსახიერებული მონაზონი ეფემია „დათა თუთაშხიადან“…
გამოხდება ხანი და… ზინა კვერენჩხილაძეს მცხეთის დედათა მონასტრის ეზოში დაკრძალავენ – ზინა კვერენჩხილაძე ცხოვრების ბოლო პერიოდში
დიდ დროს სწორედ მცხეთის წმინდა ნინოს სამთავროს დედათა მონასტერში ატარებდა, იქ მიუწევდა გული, როცა კი თავისუფალი იყო თეატრში.
ზინა კვერენჩხილაძე – არტისტი, რომელსაც არავისი ნიშა არ დაუკავებია. მას ეკავა ნიშა, რომელიც იყო მხოლოდ მისი და ალბათ ვერც ვეღარვინ დაიკავებს.
ზინა კვერენჩხილაძის ადგილს ხელოვნებაში, კარგად განსაზღვრავს მიხეილ თუმანიშვილის შეფასება:
„მსახიობი ორი ტიპის არსებობს: ერთნი თავისი გმირის მკვეთრი, ზუსტი სახასიათო თვისებების მეშვეობით გარდაისახებიან – საკუთარი გარეგნობისა და ქცევის გარეგნული ფორმების მეშვეობით. ასეთ მსახიობებებს, ჩვეულებრივ „სახასიათოს“ უწოდებენ. მეორე ტიპის მსახიობი მხატვრულ სახედ გარდაისახება შინაგანად, გარეგნულად კი ნაკლებად იცვლება. გარეგნული ცვლილებები მათ მიერ ხორციელდება პრინციპით „სულ ოდნავ“, ეს კი მსახიობის მხატვრულ სახედ გარდასახვის უმაღლესი დონეა. მსახიობის ორივე ტიპს აქვს არსებობის უფლება, მაგრამ მეორე ტიპი მხატვრული თვალსაზრისით ხელოვნების უფრო მაღალ საფეხურზე წარმოგვიდგება. პირველ ტიპს მიეკუთვნება: ეროსი მანჯგალაძე, გოგი გეგეჭკორი, კარლო საკანდელიძე, რამაზ ჩხიკვაძე, მურმან ჯინორია…
მეორე ტიპს მიეკუთვნება: ვერიკო ანჯაფარიძე, ზინა კვერენჩხილაძე, ელენე ვაიგელი…“
დაიბადა თბილისში, 1932 წლის 25 აგვისტოს.
მსახიობობაზე ბავშვობიდან ოცნებობდა. პიონერთა სასახლეშიც დადიოდა მხატვრული კითხვის წრეზე – სერგო ზაქარიაძესთან. რა იცოდა სერგო ზაქარიაძემ რომ გვერდით მომავალი პარტნიორი ედგა. რა იცოდა რომ გამოხდებოდა ხანი და პატარა ზინა მისგან მიიღებდა ესტაფეტას და ისიც პედაგოგის მსაგავსად მხატვრული კითხვის უბრალოდ ოსტატი კი არა, დიდოსტატი გახდებოდა.
ოცნებობდა ზინაიდა თეატრზე, უყვარდა თეატრი და… ფარიკაობა. იქნებ ყველასთვის ცნობილი არცაა, რომ ქალბატონი ზინა ოდესღაც საქართველოს ჩემპიონიც იყო ფარიკაობაში… ჩემპიონი იყო ორგზის…
არ ვიცი მითია თუ სინამდვილე, ის რასაც ჰყვებიან – თუ როგორ ბრუნდებოდა ფარიკაობიდან შინ მთლად ნორჩი ზინა, როგორ დახვდნენ ბელინსკის აღმართზე ჯიბგირები… და როგორ არბენინა დაშნაშემართულმა ზინამ ეს ჯიბგირები აღმართ-დაღმართ…
აი, მის შემოქმედებით კარიერაში კი ჯერ იყო დაღმართი და შემდეგ დიდი აღმართი… მისი კარიერა სხვაგვარად აეწყო. უყვარდა თეატრი, მაგრამ სკოლის დამთავრების შემდეგ „გეპეის“ მიაშურა. გამოცდებიც ჩააბარა, მაგრამ მოულოდნელად საბუთბი გამოიტანა და თეატრალურ ინსტიტიტში სცადა ბედი. ჩარიცხეს, მაგრამ ის არ ბრწყინავდა თეატრალურ ინსტიტუტში. ვერაფერი შექმნა საკურსოებსა თუ სადიპლომოში ღირებული. მიუხაედავად ამისა, მიხეილ თუმანიშვილმა ის რუსთაველის თეატრში წაიყვანა. ალბათ სადღაც შორეულ ჰორიზონტზე შეიცნო თავის ანტიგონე… ჩარიცხეს დასში, თუმანიშვილმა დააკავა „ფილოსოფიის დოქტორში“. მაგრამ არც იქ გაუბრწყინია ზინა კვერენჩხილაძეს. არც გაბესკირიას „გურიის მთები დაუთოვია“-ს დაუთოვია მისთვის წარმატება და არც მისი განსახიერებული ანგელა გამხდარა აღტაცების საგანი.
ვარსკვლავი სახელად „ზინა კვერენჩხილაძე“ ნახევარი საუკუნის წინ ამობრწყინდა.
დოდო ალექსიძე „ბახტრიონს“ დგამდა, ლელას როლი დამწყებ ზინა კვერენჩხილაძეს მიანდო. ჯერ კიდევ რეპეტიციების დროს იუწყებოდა და ტრაბახობდა ალექსიძე რომ ქართული თეატრის ჭეშმარიტი ვარსკლავი აღმოაჩინა. დოდო ალექსიძის აღტაცებას სკეპტიკურად უყურებდნენ და ელოდნენ პრემიერას.
ყველა შოკში ჩააგდო ზინა კვერენჩხილაძის დრამატიზმმა. სკეპტიკოსებიც… თეატრალური თბილისი სენსაციის მოწმე გახდა.
მაშინ პირველად გაიარა ზინა კვერენჩხილაძემ იმ ბეწვის ხიდზე, რომელიც გადის ჭეშმარიტ ტრაგიკულს, ზეაწეულს და ყალბ პათოსს შორის. მას მერე ბევრჯერ გაუვლია იმ ბეწვის ხიდზე და არც ერთხელ არ უმტყუნია ზომიერებას.
„ყოფითობის და ზეაწეულობის, უბრალოებისა და პათოსის ასეთ სინთეზს ქართული თეატრის მსახიობები იშვიათად აღწევდნენ“ –დაწერს გოგი გვახარია და განავრცობს: „ემოციებს იგი არასოდეს მალავდა. სიყალბის არ ეშინოდა რადგანაც ამაღლებული სტილი ბუნებრივი იყო მისთვის. სიყალბე სწორედ ის იქნებოდა, ასეთი ტემპერამენტის მსახიობი ყოფითობის ტყვე რომ გამხდარიყო… შეუძლებელია მაყურებელი სიყალბეს გაეღიზიანებინა, როცა ხედავდა რომ მსახიობი სცენაზე გმირის ცხოვრებით ცხოვრებას იწყებდა, შეუძლებელია მაყურებელი თავად არ გამხდარიყო გმირის ტრაგედიის თანამონაწილე. შეიძლება ითქვას, რომ ზინა კვერენჩხილაძემ ტრაგედიის ჟანრის რეაბილიტაცია მოახერხა ეპოქაში, როცა ტრაგიკულის მიმართ უნდობლობა მთელ საზოგადოებას, კულტურას დაეტყო“.
ზინა კვერენჩხილაძის ლელამ სენსაცია მოახდინა, მაგრამ თავად ზინა კვერენჩხილაძე თვლის, რომ მისი როგორც მსახიობის დაბადება მიხეილ თუმანიშვილის მიერ დადგმულ „ანტიგონეში“ მოხდა.
„როცა 1968 წელს მიხეილ თუმანიშვილმა მითხრა, ანტიგონე უნდა ითამაშოო, მე იმდენად ვიყავი მაშინ საკუთარი სატკივარით შეპყრობილი, რომ არათუ სიხარული, უბრალო კმაყოფილებაც კი არ გამომითქვამს. ბატონმა მიშამ, ვითარცა ბრძენმა, ისე შეაფასა ერთი შეხედვით ეს გულგრილი გამომეტყველება ჩემი, ოდნავ დაყოვნდა და შემდეგ ისევ განაგრძო საუბარი პიესის ღირსებაზე, მის ავტორზე ჟან ანუიზე და, რაც მთავარია თვით ანტიგონეს მნიშვნელობაზე. გაკვირვებული შევცქეროდი და ვფიქრობდი: ნეტავ, რას უნდა ნიშნავდეს ყოველივე ეს? გავიდა დრო და, მერეღა მივხვდი თუ რასაც ნიშნავდა: ის შინაგანი მდგომარეობა ჩემი, ის ფსიქოლოგიური მომენტი იყო მისთვის მთავარი და არსებითი მე რომ მაშინ მაწვალებდა და მტაჯავდა… და სწორედ ეს არ უნდოდა თურმე დაეკარგა ბატონ მიშას. ის დიდი სულიერი ტკივილი, მთლიანად რომ დაეუფლა იმხანად ჩემს არსებას, ყველაფერთან ერთად ფიზიკურ ტკივილსაც მაყენებდა და ამის გამო, მართლა ავად ვიყავი. ბატონმა მიშამ ეს ყველაფერი ძალიან კარგად იცოდა, მაგრამ არ დამინდო და რეპეტიცია მაინც დანიშნა. მივედი… ასე დაიწყო ჩვენი ერთობლივი შემოქმედების ის ბედნიერი და განუმეორებელი დღეები, მთელ ჩემს შემოქმედებით ცხოვრებას ნათელ სხივად რომ გამოჰყვა.“ – წერდა ზინა კვერენჩხილაძე თავის წიგნში „ჩემი ანტიგონე“. ეს წიგნი კი მართლაც რომ უნიკალურია – მოდით ვთქვათ სიმართლე, არც ერთ ქართველ მსახიობს დღემდე შთამომავლობისთვის არ დაუტოვებია ასეთი ღრმა, ყოველმხრივი ანალიზი მის მიერ განსახიერებული ერთი როლისა. ზინა კვერენჩხილაძე ძარღვიანი ქართულით მოგვითხრობს მთელ იმ პერიპეტიებს, რაც ახლდა შედევრის დაბადებას.
ნოდარ გურაბანიძე: „ზინა კვერენჩხილაძის ანტიგონე მისი ერთ-ერთი სრულყოფილი ქმნილება იყო. აქ გამოავლინა მან თავისი აქტიორული ბუნების მრავალფეროვნება, უმძაფრესი განცდის უნარი, ტემპერამენტი, სცენაზე „ბრძოლის“ იშვიათი ნიჭი, როცა ამ დაპირისპირებაში თანაბარი ძალითაა ამოქმედებული ემოციურობისა და ინტელექტუალობის მთელი შესაძლებლობანი. მაყურებელთა თვალწინ იგი, პატარა, ველური ანტიგონე გარდაიქმნებოდა თავის სიმართლეში დარწმუნებულ დიდ ანტიგონედ და ორივე შემთხვევაში ჩვენ ვხედავთ ქალს, რომელსაც სულის ფიბრებამდე შეუძლია სიყვარული, ბუნების მშვენიერების განცდა, ქალს, რომლისთვისაც უცხო არ არის შიში, მოულოდნელად შეუძლია მთელი თავისი გრძნობების გადაქცევა სულისშემძვრელ აღსარებად. კრეონთან უმძიმეს კამათამდე, რამდენიმე ეპიზოდში მსახიობი ისეთი გულწრფელი ლირიზმით ავსებდა ყოველ ფრაზას, რომ ტკივილით გული გვეკუმშებოდა… ზინა კვერენჩხილაძის ანტიგონე იყო გაშიშვლებული ნერვი, თავად მძვინვარება, ფანატიზმამდე მისული მოვალეობების, გრძნობისა და დაუოკებელი ტემპერამენტის განსახიერება. იგი საშიში იყო თავისი ვნებების გამოვლენისას, რადგან ყველაფრის წამლეკავ ძალას შეიცავდა“…
აგერ უკვე 40 წელიწადზე მეტი გავიდა „ანტიგონედან“, მაგრამ ვინც ნახა ეს სპექტაკლი, მისი მეხსიერებიდან არ ამოშლილა კრეონ-ზაქარიაძისა და ანტიგონე-კვერენჩხილაძის ბრძოლის სცენა, რომელსაც აგვირგვინებდა სკამების მოქნევა-დანარცხება. დღესაც ახსოვთ რა ძალით ახეთქებდა კრეონს შეჭიდებული სუსტი ანტიგონე ვეება სკამებს იატაკზე…
„კრეონისა და ანტიგონეს თითქმის 40 წუთიანი დიალოგი ნამდვილი ბრძოლა იყო. რაც უფრო აქტიური ხდებოდა კრეონი – ზაქარიაძე, მით უფრო დაუთმობელი, ჯიუტი-ანტიგონე-კვერენჩხილაძე. სპექტაკლის შემდეგ გაწამებულ, ქანცგაწყვეტილ, თითქმის რამდენიმე კილოდაკლებულ, ჯერ კიდევ სულმოუთქმელ სერგოს რამდენჯერმე უთქვამს: „ზინა დღეს სწორად თამაშობდა. იგი ამოსუნთქვის საშუალებას არ მაძლევდა, ნადირის ლეკვივით მაფრინდებოდა! რა შესანიშნავი შეგრძნებაა!“…
… არაჩვეულებრივად საინტერესოდ მუშაობდნენ ამ სპექტაკლში სერგო ზაქარიაძე და ზინა კვერენჩხილაძე. ისინი თავიანთ ორმოცწუთიან ორთაბრძოლას ყოველთვის სხვადასხვანაირად თამაშობდნენ, ერთმანეთისგან გამომდინარე განიცდიდნენ და მოქმედებდნენ. მრავალგზის რეპეტირებული სცენები მხოლოდ კონტურებს წარმოადგენდა, რომელთა წიაღ ზინა და სერგო, შემოქმედებითი შეჯიბრით გატაცებულნი, მთლიანად ეძლეოდნენ ბრძოლის სტიქიას, იფერფლებოდნენ, ქმნიდნენ განუმეორებელ, ერთჯერად ეგზემპლარად არსებულ ხელოვნებას. გეჩვენებოდათ რომ ისინი მხოლოდ ერთმანეთით იყვნენ შეპყრობილნი, ისე ზემგძნობიარედ, თითქმის ავადმყოფურობამდე მისული სიფხიზლით ეკიდებოდნენ ერთმანეტში უმცირეს ცვლილებებსაც კი. მთელი სპექტაკლის იდეური აზრით განათებული ასეთი პარტნიორობა სხვა დროს მეტად არ მინახავს“ – წერდა მაესტრო თუმანიშვილი.
„ანტიგონე“ მართლაც მწვერვალი იყო ზინა კვერენჩხილაძის შემოქმედების. ამ მწვერვალამდე უმნიშვნელო სეზონები, შემდეგ სენსაცია სახელად ლელა („ბახტრიონში“), შემდეგ მისი ბიოგრაფიისთვის კვლავ ნაკლებ მნიშვნელოვანი რამდენიმე სეზონი და ისევ წარმატება, ამჯერად სრულიად სხვა ამპლუაში – ზინა კვერენჩხილაძე ტურად მოევლიანა მაყურებელს დაუვიწყარ „ჭინჭრაქაში“.
„ჭინჭრაქა“– ეს ლამის უკვე ნახევარსაუკუნოვანი ლეგენდა, დღესაც ახსოვს მაყურებელს. ინტერნეტის წყალობით, მის მოზრდილ ფრაგმენტებს ახალგაზრდა თაობაც სიამოვნებით უყურებს.
ვუყურებთ და ჩვენს წინაშეა – გაძვალტყავებული, ქუდჩამოფხატული, მუდამ მშიერი, დამფრთხალი ქალი. დიახ ქალი, რომელიც მოგვაგონებს ტურას. უფროს თაობებს დღესაც ახსოვთ, როგორ კიოდა ზინას ტურა „ჭინჭრაქაში“. მოდი და ამის მერე თქვი წარმავალიაო თეატრი…
არც მისი სხვა წარმატებული როლები დავიწყნია მაყურებელს. უფროს თაობას დღემდე ახსოვს მისი ელიზაბეტ პროქტორიც სტურუასეულ „სეილემის პროცესში“. სწორედ „სეილემის პროცესში“ ჩაეყარა საფუძველი მისსა და ედიშერ მაღალაშვილის ტანდემს. სწორედ ედიშერ მაღალაშვილმა შეცვალა აღდგენილ „ანტიგონეში“ სერგო ზაქარიაძე.
თუმანიშვილის „ანტიგონეში“ მართლაც და ლამის ცას ასწვდა ზინა კვერენჩხილაძის ტრაგიზმი… მაგრამ შედევრს დიდი დღე არ ეწერა – მალევე გარდაიცვალა სერგო ზაქარიაძე…
„ვეთხოვებოდი ბატონ სერგოს, გზას ვულოცავდი და თან ვაყოლებდი ჩემს ანტიგონეს, რადგან ერთიმეორის გარეშე ისინი ვეღარ იარსებობდნენ. გამოვეთხოვე ორივეს და წავიდნენ, გაქრნენ… ვითარცა ჭაღარა ღრუბლები მთათა მწვერვალებიდან… გაიარა დრო, მაგრამ მონატრება არა და არ განელდა. ისინი მაინც ჩემთან იყვნენ. ხშირად ვუხმობდი, ველაპარაკებოდი და წარმოსახვაში სპექტაკლს ვთამაშობდი კიდეც“ – წერს ზინა კვერენჩხილაძე წიგნში „ჩემი ანტიგონე“.
ერთ დღეს კი მაესტრო თუმანიშვილი თავს დაადგება ჩაფიქრებულ მსახიობ ქალს: „გინდა დავაბრუნოთ მათი სულები? ბატონი სერგოსი და ანტიგონესი?“
თუმანიშვილის გადაწყვეტილებით სერგო ზაქარიაძის მაგიერ სპექტაკლში ედიშერ მაღალაშვილი შევა. სპექტაკლი აღსდგა, მაგრამ…
„ვაი, რომ ამ სპექტაკლსაც არ ეწერა თურმე დიდი დღე. რატომ? იმიტომ რომ ვიღაცას ხელს უშლიდა, უშლიდა, უშლიდა, რადგან მასში საკუთარ თავს ხედავდა, საკუთარ ზრახვევბს და სურვილებს ახსენებდა, არ უნდოდა, რომ ერთ ყალიბში მოქცეულ და გუბედქცეულ მის აზროვნებას დაპირისპირებოდა საღი გონების, ნათელი სულის სიცოცხლისადმი ტრფიალი, არ უნდოდათ, იმიტომ რომ ბევრის ცხოვრებაში შეიჭრა ანტიგონე თავისი უშუალობით და მოქალაქეობრივი პოზიციით, ჩაახედა საკუთარ სულში და დაურღვია მათ მყუდროება, გააღიზიანა და თავის საწინააღდეგოდ განაწყო, ამიტომ დაისაჯა ანტიგონე, ამიტომ და ამავე მიზეზით ვერ აიტანეს, დასაჯეს და სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს ჩემს „ანტიგონესაც“. მერე როგორ მდაბლად, მზაკვრულად, ერთიანი ძალით ფარული კენჭისყრით სპექტაკლი მოხსნეს – მოკლეს!“ – წერდა ზინა კვერენჩხილაძე.
ანტიგონეს ფედრა მოჰყვა, ფედრას მედეა… იყო სამშობლოდან გადახვეწილი ქართველი დედოფალი ზეინაბი სტურუასეულ „ღალატში“, ქეთევან წამებული, იოკასტე ჩხეიძისეულ „ოიდიპოს მეფეში“, იყო კლეოპატრა და არაერთი ტრაგიკული გმირი… დედა (ლორკას „სისხლიან ქორწილი“), პორცია (შექსპირის „იულიუს კეისარი“), აბი (იუჯი ო’ნილის „სიყვარული თელებქვეშ“)… ის თამაშობდა სპექტაკლში „ვთამაშობთ ჯინს“ და თავის გმირზე ამბობდა „ეს მე ვარ“… მანამდე კი, 1983 წელს განასახიერა ემილი დიკენსონი „ამჰერსტის მშვენებაში“ – ზინა კვერენჩხილაძე მარტო წარსდგა მაყურებლის წინ. იყო ტრიუმფი. შეიძოლება თამამად ითქვას, ეს იყო პირველი წარმატებული მონოსპექტაკლი რუსთაველის თეატრში, საერთოდ ქართულ თეატრში.
(1952 წელს აკაკი ვასაძემ ითამაშა თუმანიშვილის მიერ დადგმულ გოგოლის „შეშლილის წერილებში“, მაგრამ იმ მონოსპექტაკლმა ვერ მოიკიდა ფეხი რეპერტუარში…).
„ზინა კვერენჩხილაძე ფლობს მდიდარ აქტიორულ პალიტრას, მაგრამ მისი სამყარო უფრო ძლიერი ვნებების ადამიანებით არის დასახლებული. ქარიშხალი ტრიალებს მის პლასტიკურ ჟესტსა და მოძრაობაში. ყველაფერი ფეთქავს, ბობოქრობს, მძვინვარებს, ყველაფერს მოიცავს შემოქმედებით შეშთაგონებული არტისტული ვნება. გეგონებათ თითქოს ყველაფერი შიგნიდან იწვის, რომ უფრო მძლავრად განათდეს სულის ყოველი კუნჭული, ყოველი სფერო მიუხილველი და შეუღწეველი სიღმეები სულის უსკრულისა… ზინა კვერენჩხილაძემ გაიტავისა ბედი ტრაგიკულ გმირთა და ბევჯერ ჩაგვახედა მათი სულის უფსკურლებში… ზინა კვერენჩხილაძე მაყურებლისთვის იტანჯება სცენაზე. მისი გმირების ეს ტანჯვა განწმენდს მაყურებლის სულს… იგი ტრაგიკული ნიჭის მსახიობია. ასეთი ნიჭი იშვიათი და გამონაკლისია. ქართული თეატრის მთელ ისტორიაში სანთლით საძებარია იგი. ათეული წლები უნდა გავიდეს, რომ ზინა კვერენჩხილაძისებური ერთი მსახიობი დაიბადოს, თუმცა ერთიც სხვა იქნება, რაკი არც ერთი ნაღდი შემოქმედი არ მეორდება“ – წერს ვასილ კიკნაძე.
ის გვახედებდა განსახიერებულ გმირთა სულებში და სწორედ ამ დროს გვახედებდა კიდეც თავის სულის ლაბირინთებში.
„ასეთი მსახიობისთვის სცენა – ცხოვრებაა და ცხოვრება – სცენა. და ბა რატომ უნდა ითამაშოს სხვა როლი, რატომ უნდა უღალატოს საკუთარ თავს. სამწუხარო მხოლოდ ისაა, რომ ზინა კვერენჩხილაძის ნიჭი, თავის დროზე ჯეროვნად არ დააფასეს ქართველმა კინემატოგრაფისტებმა. არა და, სწორედ მსახიობი – პიროვნების თუ მსახიობი – მოქალაქის დეფიციტს განიცდიდა ყოველთვის ქართული კინო. თუმცა რატომ მხოლოდ კინო. მთლიანად ქართული საზოგადოება“ (გოგი გვახარია).
მას არაერთხელ მოუხდია მოქალაქეობრივი ვალი სამშობლოს წინაშე, არა მარტო ქართული პოეზიის შედევრების ხორცშესხმით, ქართული სიტყვის თაყვანისცემით, არამედ მაშინაც როცა სტუდენტებს ზრდიდა და აზიარებდა სასცენო მეტყველებას, მხატვრული კითხვის საიდუმლოებებს. მაშინაც, იმ ავბედით 90-იან წლებში დმანისში რომ წავიდა და დაარსა ქართული თეატრი, საიდანაც გაისმოდა მისი მჭექარე ქართული.
„ზინა კვერენჩხილაძე მიტინგებზე არ დადიოდა, მაგრამ დმანისში წავიდა და თეატრი შექმნა!“ – წერდა მიხეილ თუმანიშვილი.
ქართულ თეატრს აღარ ჰყავს ტრაგედიის ბოლო მოჰიკანი. ქართულ სცენაზე აღარ ამოვარდება ქართული სიტყვის ქარიშხალი… ის სცენაზე იდგა სიცოცხლის ბოლომდე.
გურამ საღარაძესთან და მურმან ჯინორიასთან ერთად, მაყურებლის წინაშე წარსდგა სპექტაკლით „სხვა საქართველო“, პატრიარქის აღსაყდრებას უძღვნა საღამო „ის რაც ვიწამე“, თამაშობდა გოჩა კაპანაძის „მოხუც ჯამბაზებში“, ბოლოს „მზის დაბნელება საქართველოში“… ბოლოს მეხსეიერება ღალატობდა, ძნელად იმახსოვრებდა როლის ტექსტს… მაგრამ არ ღალატობდნენ ლექსები… „მზის დაბნელებაში“ მისი სცენაზე გამოსვლა იქნებ უფრო სიმბოლურიც კი იყო, მაგრამ სწორედ ამიტომაც იჭედებოდა დარბაზები – მოდიოდნენ რათა კვლავ ენახათ სცენაზე ზინა კვერენჩხილაძე, მოჰყავდათ შვილები რომ ენახვებინათ დიდი არტისტის ბოლო გაელვება სცენაზე…
ვასილ კიკნაძე დაწერს – „თეატრში ცოტა დრო არ დაკარგა ზინა კვერენჩხილაძემ, ზოგჯერ სეზონობით ელოდა ტრაგიკული ნიჭი თავის ორეულს. თეატრში კი ხშირად ზედაპირზე ცურავდა ზინა კვერენჩხილაძისათვის უცხო პოლიტიკური და პუბლიცისტური მეტაფორები… დრო კი მიდიოდა… მაგრამ რაც ზინა კვერენჩხილაძემ შექმნა, ერთი დიდი მსახიობისათვის საკმარისიც არის და საკადრისიც.“
დაიბეჭდა 2011 წლის შემაჯამებელ წლის გამოცემაში “სახე(ლ)ები”.
რეზო შატაკიშვილის ბლოგი 