როდისაა ბავშვის თვალში პედაგოგი ფსიქოლოგიურად ბებერი

რატომ უნდა იყოს ფრთხილად ბავშვის მშობლებთან მასწავლებელი? 

რეზო შატაკიშვილი

(დაიბეჭდა გაზეთში „ქართული უნივერსიტეტი“).

რამდენად მნიშვნელოვანია მოსწავლისა და პედაგოგს შორის გულწრფელობა აღზრდის დროს? რატომ უნდა იცნობდეს პედაგოგი კარგად საკუთარ თავსაც და აღსაზრდელის პიროვნებსაც? როგორ უნდა აღძრას პედაგოგმა მოზარდში გულწრფელობა? აღმზრდელსა და აღზდილს შორის გულწრფელობის მოდელს რუსთაველიც გვთავაზობს. კერძოდ, როდესაც ავთანდილი მოყმის საძებნელად მიდის, ანდერძის სახით, გულწრფელ აღსარებას უტოვებს აღმზრდელს – როსტევანს და სწორედ ამ გულწრფელობით იმკის მისგან გულშემატკივრობას. აღზრდის პროცესში გულწრფელობის როლზე, „ქართული უყნივერსიტეტი“  ესაუბარება ფსიქოლოგიური კონსულტაციებისა და ტრენინგების ცენტრის ფსიქოლოგს, სოფო მაისურაძეს:

– თავდაპირველად როცა როსტევანი შეიტყობს რომ ავთანდილი მიდის, განრისხდება, არ უნდა მისი გაშვება, მაგრამ როდესაც ავთანდილი ტოვებს ანდერძს, სადაც სრულიად გუწლრფელად ხსნის ყველაფერს, როსტევანი პირიქით გახარებული რჩება და მის გულშემატკივრად გვევლინება, რადგანაც მან დაინახა თუ რამდენად ერთგულია მისი აღზდილი პრინციპების, ღირებულებების, საქმის და რამდენად გულწრფელია ამ ერთგულებაში. რამდენად გულწრფელია თავად მასთან, როსტევანთან. გულწრფელობის ერთ-ერთი პოზიტიური შედეგი ისიცაა, რომ ადამიანი ეცნობა საქმის არსს, ვითარებას და ესმის შენი, აღარ გამოაქვს არასწორი დასკვნები.

– რა როლი ეკისრება პედაგოგის გულწფრელობას სწავლების, აღზრდის პროცესში?

– მასწავლებელმა შესაძლოა კარგადაც იცოდეს საგანი, მაგარმ თუ ის სწავლის პროცესისადმი დამოკიდებულებაში და მოსწავლესთან ურთიერთობაში გულწრფელი არაა, მაშინ ბავშვისთვის მიუღებელი ხდება თავად ის საგანი, რომელსაც ეს პედაგოგი ასწავლის. თუ ფიზიკის მასწავლებელი გულწრფელი არაა ჩემთან ურთიერთობაში, მაშინ თვითონ ფიზიკა არ მოდის ჩემთან. თვითონ ფიზიკას ვერ ვსწავლობ. არ მიჩნდება ინტერესი.

– ცხადია, თავად მოსწავლეც უნდა იყოს გულწფელი პედადგოგთან, რომ მას ჰქონდეს საშუალება აღზარდოს იგი. პედაგოგისა და მოსწავლის ურთიერთობა ამ მხრივ ექიმისა და პაციენტის ურთიერთობასაც გავს, თუ პაციენტი ანამნეზს მალავს, ექიმს გაუჭირდება მისი განკურნება.

– მოსწავლე არ დაუმალავს პედაგოგს არაფერს, თუ თვოთონ პედაგოგი გახსნილი იქნება მასთან ურთიერთობაში. ბავშვს გულწრფელობისკენ თავად პედაგოგმა უნდა უბიძგოს. გულწრფელობასაც სჭირდება აღძვრა, თორემ შეიძლება მე ზოგადად ძალზე გულწრფელიც ვიყო, მაგრამ შენთან ურთიერთობაში ისე ჩამკეტო, ისეთი ზღუდე აღიმართოს, რომ ჩემი გულწრფელობა საერთოდ დაიკარგოს. ამ პროცესში მნიშვნელოვანია მასწავლებლის დამოკიდებულება საგნისადმი, ცოდნა. შემდეგ სასწავლო პროცესისადმი, ანუ რამდენად აინტერესებს მას, რამდენად მისეულია ცოდნის გადაცემის პროცესი. მოსწავლეებსაც და სტუდენტებსაც განსაკუთრებული პატივისცემა აქვთ იმ პედაგოგის მიმართ, რომელიც პასუხისმეგებლობით ეკიდება თავის საქმეს, თუ მაქსიმალურად იხარჯება. ასეთი პედაგოგი მომთხოვნიცაა და შეიძლება ბავშვებს რაღაც თავლსაზრისით აღიზიანებდეთ კიდეც, მაგრამ მაინც პატივიცემით არიან განმსჭვალული მის მიმართ. საგნისა და პროცეცისადმი დამოკიდებულების გარდა, მნიშვნელოვანია რამდენადაა პედაგოგი ბავშვთან ურთიერთობაში ღია და გახსნილი.

– კონკრეტულად როგორ უნდა მოიქცეს პედაგოგი?

– თბილად უნდა მოექცეს ბავშვს, არ უნდა იყოს აგრესიული. შენიშვნები მისცეს ირიბად და არა პირდაპირ, დირექტივების სახით. დირექტივებს ბავშვები საერთოდ ვერ იღებენ. სჯობია, როცა ბავშვი კარგად მოიქცევა, ეს კარგი მოქცევა დააფიქსიროს პედაგოგმა, აღნიშნოს, ვიდრე ყურადღება გაამახვილოს ამ ბავშვის ცუდ ქცევებზე. იმიტომ რომ როდესაც ბავშვს ვეუბნებით, შენ ცელოქბ, ცუდად იქცევი, ის იღებს ამ როლს და განაგრძობს ამ როლში ყოფნას.

– გასაგებია, მაგრამ თბილად მოქცევასაც ხომ აქვს თავის საფრთხე? ამგვარმა თბილმა დამოკიდებულებამ ზოგი ბავშვი შესაძლოა გაათამამოს, გაატრიპაჩოს.

– არა, როდესაც პედაგოგსა და მოსწავლეს შორის თბილი დამოკიდებულებაა, ეს ბუნებრივად იწვევს ინტერესს იმ საგნისადმი, რომელსაც ეს მასწაველებლი ასწავლის. გარდა ამისა, თბილი დამოკიდებულება არ ნიშნავს იმას რომ ბავშვს არაფერი არ მოსთხოვო. არა, გაკვეთილების მომზადებაც, დავალების შესრულებაც, კარგად მოქცევაც, მას იმავე სითბოთი უნდა მოსთხოვო. ადამიანები, მითუმეტეს ბავშვები ძალიან კარგად გრძნობენ, ეს თბილი მოქცევა გულწრფელია, თუ მომსყიდველია, რომ როგორმე ბავშვი წყნარად იჯდეს და გაკვეთილი არ ჩაუშალოს. ავიღოთ გნებავთ მაგალითი, როდესაც მასწვლებელი ამოწმებს საშინაო დავალებას. თუ მოსწავლეს არ აქვს შესრულებული დავალება, და მასწავლებელი გულწრფელია თავის სითბოში, იგი ბავშვს ეუბნება, შენ ალბათ ვერ მოასწარი დავალების შერულება ხომ? ამ სითბოთი, ამ სიტყვებით ბავშვი ხვდება რომ მასწავლებლისთვის მის ნდობას, მას უფრო მეტი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე დავალების შესრულება-არშესულებას. ეს პასუხისმგებლობით მუხტავს ბავშვს. ცხადია იგივე სიტყვებს იყენებს პედაგოგი ყალბად თბილად მოქცევის დროსაც, მაგრამ ამას ბავშვები იმწუთას გრძნობენ, გრძნობენ იმითი რომ სიტყვებისა და ჟესტ-მიმიკის ენა არ ემთხვევა ერთმანეთს.

– ანუ, ბავშვები ზუსტად გრძნობენ რამდენად გულწრფელია მასწავლებელი ამ თბილი დამოკიდებულებაში, მაგრამ როდესაც ბავშვი ხედავს რომ ის მართლაც გულწრფელად უყვარს პედაგოგს, ხომარ გაუჩნდება განცდა მე მაინც ვეყვარები პედადგოგს, მაპატიებს და ეს ხომარ გამოიწვევს მის გათამამებას?

– არა, სიყვარულის ძალა სწორედ ისაა რომ ვალდებულებებს და პასუხისმეგებლობას აღძრავს. სიყვარულის შეგრძნებაც ორგვარია – ჭეშმარიტი და ყალბი. ჭეშმარიტი მაკონსტრუირებელი ენერგიეს მომცემია, ყლაბი პირიქით აგრესიულად განაწყობს. ამ პროცესში პასუხისმგებლობა ეკისრება პედაგოგს. პედაგოგსვე ეკისრება პასუხისმგებლობა ბავშვთან ურთიერთობის მოწესრიგების თვალსაზრისითაც. პედაგოგი კარგად უნდა იცნობდეს საკუთარ თავსაც და მოსწავლეს, სტუდენტსაც რომ თავიდან იქნეს არიდებული კონფლიქტები მათ ურთიერთობაში. როდის იქმნება კონფლიქტები? ფსიქოლოგიაში არის ასეთი – ჯოჰარის ფანჯარა, რომელსაც გააჩნია ოთხი სარკმელი და ამ ოთხ სარკმელზე ნაწილდება ოთხი ვარიანტი: 1 – მე ვიცნობ ჩემს თავს და გიცნობ შენ, ამ დროს კონფლიქტის ალბათობა პრაქტიკულად ირიცხება; 2 – მე ვიცნობ ჩემ თავს, მაგრამ არ გიცნობ შენ; 3 – მე გიცნობ შენ, მაგრამ არ ვიცნობ საკუთარ თავს, ამ ორ შემთხვევაში კონფლიქტი შესაძლებელია, ალბათობა დიდია; 4 – თუ არც საკუთარ თავს ვიცნობ და არც შენ, კონფლიქტი გარდაუვალია. საკუთარი თავსი შეცნობა ურთულესი პროცესია.

– ანუ მოსწავლესა და პერდაგოგს შორის რომ კონფლქიტი გარდაუვალი არ იყოს, პედაგოგი მაინც უნდა იცნობდეს საკუთარ თავს, ვინაიდან ადრეულ ასაკში შეუძლებელია საკუთარი თავის ამომოწურავად შეცნობა.

– დიახ პედაგოგი კარგად უნდა იცნობდეს საკუთარ თავს. და ამ კონფლიტების თავიდან არიდებაზე სწორედ პედაგოგს აკისრია პასუხისმგებლობა.

– პედაგოგი უნდა ფლობდეს თუ არა კონკრეტულ, ამომწურავ ინფორმაციას მოსწავლეზე, მის პრობლემებზე, თუ მათი გულწრფელობა ზოგადი ხასიათის უნდა იყოს?

– რასაკვირველია სასურველია პედაგოგი იცნობდეს მოზარდის, სტუდენტის პრობლემებს, რომ მთლიანად ჩაწვდეს ვითარებას, გაუგოს მას, გაითვალისწინოს მისი ინდივიდუალიზმი. თუ შეატყობს, რომ ბავშვი გაღიზიანებულია, ჩაკეტილია,  არ მიჰყვება ურთიერთობაში, დრო უნდა გამონახოს და დაელაპარაკოს ბავშვს, შეიძლება მშობელთან დალაპარაკებაც, მაგრამ აქ დიდი სიფრთხილეა საჭირო, პედაგოგმა მშობელს არაფრის დიდებით არ უნდა უთხრას, რომ ბავშვს რაღაც შეამჩნია, ან ბავშვმა რაღაც უთხრა და იმიტომ ელაპარაკება. ასეთი გახსნილობა შესაძლოა საზიანო აღმოჩნდეს ბავშვისთვის, წინ დახვდეს მას, საერთოდ ბავშვის ყველა პრობლემა მშობლებისგან, ოჯახიდან მომდინარეობს. ამიტომ მასწავლებელს დიდი სიფრთხილე სჭირდება, პრაქტიკულად ბეწვის ხიდზე უწევს სიარული.

– ეს მოსწავლეების შემთხვევაში, მაგრამ როგორ უნდა მოიქცეს ლექტორი სტუდენტთან ანალოგიურ შემთხვევაში?

–  სტუდენტებთან კიდევ უფრო შესაძლებელია გახსნილი ურთიერთობა, იმიტომ რომ შესაძლოა ასაკობრივად დიდი განსხვავებაც არ იყოს სტუდენტსა და ლექტორს შორის, ღირებულებებთან მათი მიმართებაც დიდად განსხვავებული არ იყოს. რაც აიოლებს მათ შორის გულწრფელ ურთიერთობის გაბმას.

– რატომ, პედაგოგის ასაკს ასეთი გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს? გადამწყვეტი ის უფრო არაა, როდესაც გრძნობ რომ შენი პედაგოგი, თუნდაც ხანშიშესული, ხნიერი, გნებავთ მხცოვანიც, ბევრ ახალგაზრდაზე თანამედროვეა და პროგრესული?

– არა, ასაკს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს, მაგრამ ერთ-ერთი ფაქტორი ნამდვილად არის. პედაგოგის პროგრესულობა კი მართლაც გადამწყვეტია. ამ დროს მნიშვნელოვანია რამდენად შეუძლია მასწავლებელს მოსწავლის, სტუდენტის ენაზე საუბარი, ოღონდ მთლად იმ ენაზე არა. ყოველთვის პროგრესულად ითვლება ადამიანი, რომლისთვისაც არაფერი ახალი უცხო არაა, რომელიც ძველსა და ახალს აერთიანებს ერთმანეთში. მაგალითად თუ პედაგოგს არ ესმის თანამედროვე მუსიკა და ეს მუსიკა უცხოა მისთვის, ამას ახალგაზრდა ვერ იღებს, ახალგაზრდა ვერ იღებს იმასაც, როცა პედაგოგს ნეგატიური დამოკიდებულება აქვს მოდის მიმართ.

– მაგრამ ახალგაზრდა ყოველთვის იღებს იმ უფროსს, რომელსაც არ მოწონს ეს თანამედროვე მუსიკა თუნდაც, მაგრამ დეტალურად ერკვევა ამ მუსიკაში. ის მაინც რჩება მისთვის ავტორიტეტად, რადგან იცის.

– რასაკვირველია. ამიტომ უნდა იცოდეს პედაგოგმა რითი სუნთქავს ახალგაზრდობა. კი, ახალგაზრდა პირველ რიგში იმის მიხედვით აფასებს პედაგოგს, როგორია მისი დამოკიდებულება საქმისადმი, რამდენად მცოდნეა, მაგრამ მათთვის ძალზე მნიშვნელოვანია, რამდენად იღებს ის მასწავლებელი იმ ღირებულებებს, რომელშიდაც ის ახლაგზრდა თავის ასაკის გამო ცხოვრობს. თუ ასაკოვან პედაგოგს უკვირს რაღაც „თინეიჯერული“, მაშინ ის მასწავლებელი მოსწავლის თვალში ფსიქოლოგიურად არის ბებერი, მოხუცი კი არა ბებერი…